چای کوهی
چای کوهی؛ گیاهی خودرو و خوش‌بو با مصرف خوراکی و درمانی.
چای کوهی، چای چوپان یا چای پشمی، از گیاهان چندساله، علفی و خودرو است. این گیاه که از انواع گیاهان دارویی نیز به‌شمار می‌رود در مزارع گندم و جنگل‌های تُنُک می‌روید. از جمله نام‌های دیگر این گیاه می‌توان به «هیوفاریقون»، «داذی رومی»، «گل هزارچشم»،[۱] «گل پشمینه»، «کلکنه»، «توکلیجه» و «لولوپشمکی»[۲] اشاره کرد.
زیستگاه
نقاط مختلفی از ایران به‌عنوان زیستگاه این گیاه شناخته شده است، مانند دامنۀ کوه‌های البرز، کرج، چالوس، استان مازندران و مناطقی از غرب ایران.[۳]
ویژگی‌ها
چای کوهی دارای ارتفاعی در حدود نیم متر، برگ‌های روبه‌روی هم و جفت است که به ساقه چسبیده‌اند. برگ‌های این چای، شامل نقاط ریز و شفاف بسیاری است که در آنها، غده‌هایی حاوی مایع و شیرۀ قرمزرنگ وجود دارد.[۴]
گل‌های چای کوهی، از جمله گل‌های معطر، به رنگ سفید یا زرد هستند که در نوک ساقه می‌رویند. این گل‌ها، بیشتر در ماه‌های اردیبهشت (دومین ماه بهار) تا مهر (اولین ماه خزان) و به‌صورت فشرده در بالای ساقه دیده می‌شوند. برخی از انواع این گیاه، دارای ساقه‌ای رونده و گل‌هایی شبیه به سنبله‌های پنبه‌مانند هستند که رنگ صورتی مایل به بنفش دارند.[۵]
میوه‌های چای کوهی نیز کپسول‌مانند بوده و درون آن تخم‌های این گیاه جای گرفته‌اند. چای کوهی، از نظر ترکیبات شیمیایی، دارای هایپرین، هایپریسین، تانن و اسید نیکوتینیک است.[۶]
شیوه مصرف
چای کوهی، هم مصرف خوراکی و هم مصرف درمانی دارد. در طب گیاهی، چای کوهی را به‌صورت جوشانده، خشک شده، عصاره، کپسول، روغن و تنتور به‌کار می‌برند.[۷] تنتور، مخلوطی از آب و الکل یا آب و سرکه است که با داروی گیاهی ترکیب می‌شود.[۸]
رایج‌ترین شیوه مصرف این گیاه دارویی، دمنوش آن است. برای تهیه‌ی دمنوش چای کوهی، باید مقداری از این گیاه خشک شده را در دو لیوان آب جوش ریخته و مثل چای معمولی به آن فرصت دم کشیدن، داده شود. سپس چای دم کشیده و آماده را از صافی رد کرده و با عسل یا نبات میل می‌کنند. برخی دیگر نیز ترکیبی از چای کوهی و آب را روی حرارت ملایم قرار داده و چند دقیقه می‌جوشانند. سپس جوشانده چای کوهی را مصرف می‌کنند.[۹]
طب سنتی
طبیبان سنتی بر این باور هستند که طبیعت چای کوهی، گرم و خشک است. از مایع قرمز رنگ موجود در برگ‌های چای کوهی برای التیام زخم و درمان سوختگی استفاده می‌شده است.[۱۰] از جمله خواص بیان شده برای این گیاه دارویی، دفع کرم معده و روده، ادرارآورندگی، تنظیم عادت ماهانه، رفع گرفتگی صدا، خلط‌آوری، مفید در درمان سیاتیک و سردرد (دمنوش چای کوهی)، بهبود اسهال، درمان تشنج (ترکیب روغن گل، روغن زیتون و روغن چای کوهی)، درمان بیماری‌های کبدی و اعصاب، درمان خونریزی ریه، دفع سنگ کلیه، بهبود آسم و تنگی نفس، درمان درد سینه، تقویت عضلات و استخوان‌های بدن،[۱۱] رفع کم‌خونی، درمان زردی، ضد افسردگی و بی‌خوابی و درمان تب[۱۲] را معرفی کرده‌اند. از دیگر خواص اعلام شده برای این گیاه می‌توان به افزایش وزن، سلامت پوست و مو، تسکین درد دنبالچه، ضد سرطان، درمان میگرن، رفع خستگی و درمان درد گردن و پشت و نیز تقویت سیستم ایمنی بدن اشاره کرد.[۱۳]
پانویس
- ↑ خوش‌بین، گیاهان معجزه‌گر: معرفی ۲۵۰ گیاه دارویی، ۱۳۸۹ش، ج2، ص11؛
میرحیدر، معارف گیاهی، ۱۳۷۳ش، ج5، ص282؛
بیرونی، الصیدنة، ۱۳۷۰ش، ث631. - ↑ «خواص چای کوهی + مضرات»، خبرگزاری ایمنا.
- ↑ خوش‌بین، گیاهان معجزه‌گر: معرفی ۲۵۰ گیاه دارویی، ۱۳۸۹ش، ج2، ص12.
- ↑ بنی‌جانی، «چای کوهی»، دایره‌المعارف اسلامی.
- ↑ «خواص چای کوهی + مضرات»، خبرگزاری ایمنا.
- ↑ خوش‌بین، گیاهان معجزه‌گر: معرفی ۲۵۰ گیاه دارویی، ۱۳۸۹ش، ج2، ص11-12؛
میرحیدر، معارف گیاهی، ۱۳۷۳ش، ج5، ص282-284؛
جرجانی، الاغراض الطبیة، ۱۳۸۴ش، ج1، ص297؛
ابن‌سینا، قانون، ۱۳۷۰ش، ج2، ص126. - ↑ خوش‌بین، گیاهان معجزه‌گر: معرفی ۲۵۰ گیاه دارویی، ۱۳۸۹ش، ج2، ص12؛
میرحیدر، معارف گیاهی، ۱۳۷۳ش، ج5، ص283. - ↑ دهخدا، لغت‌نامه، ذیل واژه تنتور، سایت واژه‌یاب.
- ↑ «خواص چای کوهی + مضرات»، خبرگزاری ایمنا.
- ↑ میرحیدر، معارف گیاهی، ۱۳۷۳ش، ج5، ص284؛
عقیلی علوی شیرازی، «مخزن الادویه»، ۱۳۷۱ش، ص۸۹۴؛
جرجانی، الاغراض الطبیة، ۱۳۸۴ش، ج1، ص297؛
رازی، الحاوی، ۱۳۸۴ش، ج21، ص412؛
ابن‌سینا، قانون، ۱۳۷۰ش، ج2، ص126. - ↑ خوش‌بین، گیاهان معجزه‌گر: معرفی ۲۵۰ گیاه دارویی، ۱۳۸۹ش، ج2، ص13؛
میرحیدر، معارف گیاهی، ۱۳۷۳ش، ج5، ص289؛
نفیسی، پزشکی‌نامه، ۱۳۵۵ش، ص۲۸۳؛
عقیلی علوی شیرازی، «مخزن الادویه»، ۱۳۷۱ش، ص۸۹3؛
جرجانی، الاغراض الطبیة، ۱۳۸۴ش، ج1، ص297. - ↑ میرحیدر، معارف گیاهی، ۱۳۷۳ش، ج5، ص290؛
رازی، الحاوی، ۱۳۸۴ش، ج21، ص412. - ↑ «هزار و یک خاصیت چای کوهی، از دفع سنگ کلی تا رفع سرفه»، خبرگزاری فارس.
منابع
- ابن‌سینا، قانون، ترجمۀ عبدالرحمان شرفکندی، تهران، سروش، ۱۳۷۰ش.
- بنی‌جانی، علیرضا، «چای کوهی»، دایره‌المعارف اسلامی، تاریخ بازدید: 3 تیر 1401ش.
- بیرونی، ابوریحان، الصیدنة، به‌تحقیق عباس زریاب، تهران، مرکز نشر دانشگاهی، ۱۳۷۰ش.
- جرجانی، اسماعیل، الاغراض الطبیة، به‌تحقیق حسن تاج‌بخش، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۸۴ش.
- «خواص چای کوهی + مضرات»، خبرگزاری ایمنا، تاریخ بارگذاری: 15 اردیبهشت 1401ش.
- خوش‌بین، سهراب، گیاهان معجزه‌گر: معرفی ۲۵۰ گیاه دارویی، تهران، کردگاری، ۱۳۸۹ش.
- دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 3 تیر 1401ش.
- رازی، محمد بن زکریا، الحاوی، ترجمۀ سلیمان افشاری‌پور، تهران، چوگان، ۱۳۸۴ش.
- عقیلی علوی شیرازی، محمدحسین، «مخزن الادویه»، همراه اختیارات بدیعی، تهران، ۱۳۷۱ش.
- میرحیدر، حسین، معارف گیاهی، تهران، فرهنگ اسلامی، ۱۳۷۳ش.
- نفیسی، علی‌اکبر، پزشکی‌نامه، تهران، خیام، ۱۳۵۵ش.
- «هزار و یک خاصیت چای کوهی، از دفع سنگ کلی تا رفع سرفه»، خبرگزاری فارس، تاریخ بارگذاری: 30 فروردین 1401ش.