کارون

تصویری از رودخانه کارون

کارون؛ پُرآب‌ترین و طولانی‌ترین رود ایران

کارون، بزرگ‌ترین رودخانه در ایران است که یکی از سرچشمه‌های آن، از کوه زرد (زردکوه) در چهارمحال و بختیاری است و از جنوب شهرستان شوشتر، به این شهرستان وارد می‌شود. این رودخانه در شمال شوشتر به دو شاخه تقسیم می‌شود، یک شاخه‌ی آن که از خاور شوشتر می‌گذرد به «گرگر» یا «کارون» معروف است و شاخه دیگر که از باختر شوشتر می‌گذرد به‌نام «شطیط» است. این دو شاخه در جنوب شوشتر، دوباره با هم یکی می‌شوند. رود شطیط در میانه‌ی راه به رود «دز»، بزرگ‌ترین شاخه‌ی فرعی کارون، متصل گشته و هر دو در منطقه‌ای به‌نام «بند قیر» به کارون می‌پیوندند. کارون پس از عبور از اهواز، در قسمت‌های عشایرنشین شهرستان‌های اندیکا و مسجدسلیمان به دشت خرمشهر وارد می‌شود و در نهایت به اروند رود ملحق شده و رود مرزی ایران و عراق را تشکیل می‌دهد. کارون، در نهایت در خلیج فارس آرام می‌گیرد.

وسعت حوضه‌ی آبگیر کارون حدود 6000 کیلومتر است که در مسیر خود بخشی از جلگه‌ی خوزستان را آبیاری می‌کند. این رود با میانگین آب‌دهی سالانه 18700 میلیون مترمکعب در اهواز و 950 کیلومتر طول، تنها رود قابل کشتی‌رانی در ایران است. روزانه، 20 هزار مترمکعب از آب رودخانه کرخه توسط آب‌راهی به‌نام «کانال شهید چمران» به کارون منتقل می‌شود. کارون به‌عنوان یکی از منابع طبیعی و باارزش در فهرست میراث طبیعی ایران ثبت شده است.

سرچشمه و شاخه‌های کارون

ارتفاع سرچشمه‌ی کارون، حدود 3000 متر است و آب با شیب متوسط 3 درصد از چشمه‌سارهای دامنه‌ی کوه‌های ونگ و زردکوه در 91 کیلومتری شهرستان باختر در شهرکرد سرچشمه گرفته و به‌نام آب کوهرنگ از دره خاوری زردکوه به سمت جنوب خاوری جریان می‌یابد. در واقع، سرشاخه‌های اصلی کارون شامل رودخانه‌ سبزکوه (در دهستان مشایخ) و رودخانه‌های ارمند، کوهرنگ و بازفت (در استان چهارمحال و بختیاری) است.

شاخه‌های فرعی کارون نیز عبارت‌اند از: رودخانه‌هایی در الیگودرز لرستان، رودخانه‌های گلرود و آبسرده (بروجرد)، رودخانه‌های تیره و مابره (درود)، رودخانه‌های رودبار، آب‌بوره، چران، کلک و میدانک (اصفهان)، رودخانه‌های ونک، مارکر و آب‌ملخ (در دامنه‌های شمالی دنا در اصفهان) و رودخانه خرسان (کهگیلویه و بویراحمد). زیرشاخه‌های کارون، قبل از سرازیر شدن به اروندرود نیز شامل سه شعبه است: 1. کهنه رود، که قدیمی‌ترین شعبه از کارون است. 2. رود کور، که به‌دلیل پوشیده شدن از گل و لای به این نام معروف شده است. 3. بهمن‌شیر، که پر آب‌ترین دهانه‌ی کارون محسوب می‌شود.

پیشینه کارون

از رود کارون، در مکتوبات کهن، بسیار یاد شده است. سپاه اسکند در زمان حرکت به سمت سرزمین پارس، با حرکت از طرف شوش و پس از گذشت 4 روز، در نهایت به رود «پاسی تیگرس» می‌رسد. یونانیان از عظمت این رود و سرچشمه‌ی آن با عنوان کوهستان «اوکسیان» سخن گفته‌اند. در زبان پارسی قدیم به کارون، «پس تیگر» به‌معنی «پس دجله» می‌گفتند.

این رودخانه، در گذشته با نام‌های دیگری نیز معروف بوده همچون رود التوس، رود اولا، اولائوس، دُجیل اهواز، رود خوزستان، رود شوشتر، کاران، کارن، کرن و کورن، رود گوگر و نیز رود «مَسرقان» . رود کارون در زبان سنسکریت نیز به «کارونیه» معروف است که به‌معنی ستودنی است.

سدهای کارون

بر روی رودخانه‌ی کارون که انشعابات زیادی دارد، سدهای متعددی ساخته شده و یا در حال احداث است. مانند: سد شهید عباسپور، گتوند علیا، گدار بندر، کارون1 و 3 و 4. این سدها تأثیر به‌سزایی در تأمین آب، تولید برق و مهار سیلاب‌ها در مناطق اطراف کارون دارند. ساخت سد کارون2، به‌دلیل وجود اماکن تاریخی و آثار باستانی کهن در آن منطقه، فعلا متوقف شده است.

موارد استفاده از کارون

کارون، علاوه‌بر تأمین آب و تولید انرژی الکتریکی، دارای فواید دیگری نیز هست. از آن‌جایی که از کارون به‌منظور حمل و نقل دریایی نیز می‌توان استفاده کرد، درنتیجه، بستری مناسب برای ساخت اماکن تفریحی و تجاری به‌حساب می آید.

کاهش آب رودخانه کارون اهواز

پُل‌های کارون

بیش‌ترین و معروف‌ترین پل‌های رودخانه کارون، در شهر اهواز بر روی این رودخانه ساخته شده است. قدیمی‌ترین پل، «پل سیاه» نام دارد که با عرض 6 متر و طول 1050 متر، در 1308ش، در اهواز ساخته شد. پلی دیگر بر کارون در شهر اهواز به‌نام «پل سفید» در 1315ش ساخته شده که معروف‌ترین پل رودخانه کارون به‌حساب می‌آید. در ساخت این پل، که به‌صورت معلق بنا شده، از معماری پیشرفته‌ای استفاده کرده‌اند. پل سفید اهواز، امروزه به‌عنوان یکی از جاذبه‌های گردشگری این شهر و استان خوزستان شناخته می‌شود. پل دیگری در اهواز، در 1349ش، بر روی کارون ساخته شده که به‌دلیل استفاده تجاری از آن، به پل «ترانزیت» معروف است. این پل در حدود 500 متر طول و 15 متر عرض دارد.

در 1354ش، چهارمین پل بر روی رودخانه کارون در محدوده اهواز بنا شد. این پل که در راستای دسترسی به خیابان نادری در اهواز ساخته شده، یکی از پُرترددترین پل‌های کارون است که به «پل نادری» معروف گشته است. در 1375ش پلی دو باندی بر کارون ساخته شد که به‌دلیل پهنای مناسب آن، توانست نقش مؤثری در کاهش بار ترافیکی اهواز داشته باشد.

پل صنایع فولاد (به‌منظور دسترسی به کارخانه‌های صنعتی) و پل گفتگوی تمدن‌ها (از زیباترین پل‌های اهواز به‌دلیل نورپردازی‌های فوق‌العاده آن) از جمله پل‌های دیگر این شهر هستند. متفاوت‌ترین مسیر ارتباطی بر رودخانه کارون را می‌توان هشتمین پل که به «پل کابلی» معروف است، دانست که معماری بی‌نظیر و برجسته‌ای دارد. در 1392ش نیز پروژه‌ی ساخت نهمین پل اهواز کلید خورد که معماری بسیار مدرنی دارد و هنوز برنامه‌هایی به‌منظور گسترش آن اجرایی می‌شود. آخرین پل اهواز نیز، پل «طبیعت کیانپارس» است که مخصوص پیاده‌روی است.

منابع

• بهزادی‌منش، مینا، «رودخانه کارون»، سایت کجارو، تاریخ بازدید: 14 آذر 1400ش.
• پیرنیا، حسن، ایران باستان، چ1، تهران، مطبعه مجلس، 1306ش.
• جعفري، عباس، گيتا‌شناسي، ج2، رودها و رودنامة ايران، چ2، تهران، گیتاشناسی، 1379ش.
• چكنگي، عليرضا، فرهنگنامة تطبيقي نام‌هاي قديم و جديد مكان‌هاي جغرافيايي ايران و نواحي مجاور، چ1، مشهد، آستان قدس رضوي، 1378ش.
• حدود العالم من المشرق الي المغرب، به‌تحقیق دكتر منوچهر ستوده، تهران، كتابخانة طهوري، 1362ش.
• دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه دهخدا، سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 14 آذر 1400ش.
• «رودخانه کارون»، سایت تیشینه، تاریخ بازدید: 14 آذر 1400ش.
• سازمان پژوهش وبرنامه‌ريزي آموزشي، جغرافياي استان خوزستان، چ3، تهران، شركت چاپ و نشر كتاب‌هاي درسي ايران، 1381ش.
• سازمان نقشه‌برداري كشور، اطلس زمين‌شناسي (اطلس ملّي ايران)، نگارش دوم، چ1، تهران، سازمان نقشه‌برداري كشور (سازمان مديريت و برنامه‌ريزي كشور)، 1382ش.