کاشمر

کاشمر؛ شهرستانی در جنوب‌غربی استان خراسان رضوی.

شهرستان کاشمر یا ولایت‌پشت یکی از شهرستان‌های استان خراسان رضوی در شرق ایران به مرکزیت شهر کاشمر است. کاشمر، دومین شهر زیارتی خراسان رضوی و چهارمین شهر زیارتی ایران محسوب می‌شود. این شهر با باغ‌های پربار و سرسبز، تاکستان‌های انبوه و بناهای تاریخی، گردشگران بسیاری را به سوی خود جذب می‌کند. کاشمر دیار سروهای سر به فلک کشیده است.

نام‌گذاری

کاشمر در دوران مختلف نام‌های متفاوتی داشته است که تمامی آنها را در واژه‌های «کاشمر»، «ترشیز»، «بست» و «سلطان آباد» می‌توان خلاصه کرد. واژهٔ «کشمر» می‌تواند به‌معنی آغوش مادر باشد که پس از تغییر شکل به کیشمر و کشمار به‌ کاشمر تبدیل شده است. برخی کاشمر را شکل کامل‌شدهٔ واژه‌های «کاخجر»، «کاشخر» و «کاشغر» دانسته‌اند. «کاش» شکل تغییریافتهٔ کاج است و «کاخجر» به سرو بزرگ این خطه اشاره دارد.

تاریخچه

قدمت کاشمر به بیش از ۲۰۰۰ سال پیش باز می‌گردد. ساخت این خطه به بهمن (پسر اسفندیار) نسبت داده شده است. کاشمر در قرون مختلف، میان حکم‌رانان دست‌به‌دست ‌شد. در زمان حملهٔ مغول، کاشمر غارت و تخریب شد. در دوران ایلخانان نیز هلاکوخان مغول به آن یورش برد. پس از مدتی تیمور لنگ بر این خطه مسلط شد. زمانی‌که ابوسعید گورکان بر کاشمر حکمرانی می‌کرد، ازبک‌ها بر این شهر چیره شدند. در دوران صفویه، شاه‌اسماعیل صفوی این شهر را تصرف کرد و کاشمر جزيی از خاک ایران ماند.

جمعیت‌شناسی

آمار جمعیتی؛ جمعیت شهرستان کاشمر بر اساس آخرین سرشماری عمومی سال ۱۳۹۵ش، ۱۶۸۶۶۴ نفر و جمعیت شهر کاشمر نیز ۱۰۲۲۸۲ نفر بوده است.

اقوام و زبان‌ها؛ مردم کاشمر به زبان فارسی و گویش کاشمری و خراسانی تکلم می‌کنند.

دین و مذهب؛ اهالی کاشمر مسلمان و شیعه مذهب‌اند.

جغرافیا

موقعیت جغرافیایی؛ شهرستان کاشمر با مساحت ۳۳۹۰ کیلومتر مربع از شمال به شهرستان کوهسرخ، از شمال‌شرقی به شهرستان تربت‌حیدریه، از شرق و جنوب به شهرستان مه‌ولات و از غرب به شهرستان خلیل‌آباد دسترسی دارد. ارتفاع کاشمر از سطح دریا ۱۰۶۰ متر است.

آب‌وهوا؛ شمال شهرستان کاشمر به‌دلیل کوهستانی‌بودن آن، آب‌وهوای سرد، مرکز آن معتدل و نواحی جنوبی آن به‌دلیل مجاورت با کویر آب‌وهوای گرم و خشک دارد.

رشته‌کوه‌ها؛ کوه سرخ، فغان، بوغو و دلكن از ارتفاعات این خطه به شمار می‌روند.

دشت‌ها؛ شهرستان کاشمر جزئی از حوضهٔ آبریز دشت کاشمر محسوب می‌شود. دشت ریوش نیز در شمال دشت کاشمر واقع شده است.

حیات‌وحش؛ گونه‌های کل، بز، قوچ و میش از حیات‌وحش قالب منطقه هستند. پلنگ، سیه‌گوش، گربهٔ پالاس، گربهٔ وحشی، گرگ، کفتار، شغال، روباه، سمور سنگی، زردبر، خرگوش، عقاب طلایی، شاهین، بالابان، بهری، دلیجی، پیغور، کبک، تیهو و هوبره از دیگر جانورانی هستند که در این منطقه زیست می‌کنند.

پوشش گیاهی؛ در این منطقه حدود ۱۴۰ گونه گیاهان دارویی مانند آویشن، آلوئه‌ورا، زیره، ترخون و گل‌محمدی کشت می‌شود.

اقتصاد

هستهٔ اصلی اقتصاد کاشمر کشاورزی است؛ حبوبات، پنبه، زیره، تنباکو و غلات عمده‌ترین محصولات کشاورزی این خطه به شمار می‌روند. قالی و قالیچه‌های این شهرستان از شهرت زیادی برخوردارند. صادرات کشمش و زعفران نیز از دیگر فعالیت‌های عمدهٔ اقتصادی مردم این خطه است.

فرهنگ و هنر

آداب‌ورسوم؛ هنگام خشکسالی، مردم برخی از روستاهای کاشمر عروسکی با نام «چوله قزک» می‌سازند. کودکان سنگ‌هایی در دست گرفته، به‌هم می‌‌زنند و درب خانه‌ها را می‌کوبند و می‌خوانند: «چوله قزک‌ بارون‌ کو، بارون‌ بی‌پایون‌ کو، گندما‌ بزیر خاکه، از تشنگی‌ هلاکه، گل‌های‌ سرخ لاله، از تشنگی‌ مناله». صاحب‌خانه نیز مقداری خوراکی به کودکان می‌دهد.

مردم کاشمر برای قبور عارفان و افراد معنوی ارزش زیادی قائل هستند و از آنها با نام «مزار پیر» یاد می‌کنند. آنها شب‌های جمعه و مناسبت‌های مذهبی بر سر مزار پیرها رفته و با نان ماست، حلوا، خرما، آش و بُلغور از حاضران در آرامستان پذیرایی می‌کنند. اهالی کاشمر روز چهارشنبه را روز زیارتی امام موسی بن جعفر و فرزندانش می‌دانند. زنان این خطه، روز چهارشنبه، مسیر منتهی به امامزاده سید مرتضی را پیاده‌روی می‌کنند.

مردم کاشمر در روزهای شهادت امام علی آیین تعزیه‌خوانی برپا می‌کنند. در این تعزیه، مراسم «قنبرخوانی» نیز برگزار می‌شود. قنبرخوان، اشعاری مذهبی دربارهٔ ویژگی‌های امام علی از زبان قنبر (خادم حضرت علی) بیان می‌کند.

مشاهیر؛ از مشاهیر این خطه می‌توان به عمید‌الملک کندری (از دانشمندان و شاعران عصر سلجوقی)، شهاب ترشیزی (از شاعران برجستهٔ دوران قاجاریه)، ظهوری ترشیزی (شاعر)، محیی‌الدین طرششی (دانشمند و شاعر) و اهلی ترشیزی (شاعر) اشاره کرد.

موزه‌ها؛ موزهٔ شهید مدرس کاشمر شامل سه بخش معرفی شهید آیت‌الله مدرس، وسایل شهید مدرس و اشیای اهدایی به این موزه می‌شود.

غذای محلی؛ از غذاهای لذیذ این خطه می‌توان به «اشکنهٔ قَروتی»، «اشکنهٔ بلغور با شیر»، «اشکنهٔ گوجه‌فرنگی»، «اشکنهٔ نیلکوک»، «اشکنه بَنِه»، «اشکنه قورمه»، «اشکنه قاقُرو»، «کم‌جوش»، «توگی»، «آش کمای»، «گرماست» و «لیچار» اشاره کرد.

سوغات و صنایع‌دستی؛ یکی از مهم‌ترین سوغات این شهرستان، کشمش کاشمر است که جنبهٔ صادراتی دارد. زعفران و انار این شهر نیز از دیگر سوغات آن به‌حساب می‌آیند. مهم‌ترین صنایع‌دستی کاشمر، قالی آنن است. همچنین گلیم‌بافی، گیوه‌دوزی و حصیربافی در این خطه رواج دارند.

آموزش و پژوهش

کاشمر، پنج مرکز آموزش عالی دانشگاه پیام نور، آزاد اسلامی، جهاد دانشگاهی کاشمر، مرکز آموزش عالی کاشمر ودانشکدهٔ پرستاری دارد.

مدرسهٔ علمیهٔ امام صادق و حاج شیخ کاشمر برای طلاب برادر و مدارس علمیهٔ نرجس و حضرت رقیه برای طلاب خواهر فعالیت می‌کنند.

تقسیمات کشوری

شهرستان کاشمر از دو بخش مرکزی و کوهسرخ، دو شهر کاشمر و ریوش و پنج دهستان تشکیل شده است.

گردشگری

مسجد جامع؛ مسجد جامع کاشمر در میدان مرکزی شهر واقع است و در دوران حکومت قاجاریه ساخته شد.

کاروانسرای حاج کاظم مدرس؛ این کاروانسرا در دوران پهلوی ساخته شده و به‌عنوان مکانی برای تجارت و دادوستد بوده است.

آرامگاه سید حسن مدرس؛ این بنا در سال ۱۳۶۳ش در میان باغ وسیعی در کاشمر ساخته شد.

قلعه گبر حصار؛ ویرانه‌های موسوم به قلعهٔ گبر حصار از سدهٔ دوم تا پنجم قمری مورد استفاده واقع می‌شد و از دیرباز مسکن اهالی کاشمر بود.

کوه سرخ؛ منطقهٔ نمونهٔ گردشگری کوه سرخ یکی از روستاهای کوهپایه‌ای و پلکانی است و با تنوع آب‌وهوایی و پوشش گیاهی، گردشگران بسیاری را به سمت خود جذب کرده است.

از دیگر جاذبه‌های گردشگری کاشمر می‌توان به آبشار و آب‌گرم کریز، روستای نامق، امامزاده سید حمزه (منسوب به پسر امام موسی کاظم)، امامزاده سید مرتضی، آبشار باغ دشت، یخدان فروتقه، یخدان طبیعی بندقرا، پارک جنگلی سیدمرتضی، آسیاب‌های آبی قوژد و خرابه‌های ارگ قدیم اشاره کرد.

مشکلات زیست‌محیطی

فرونشست زمین، فرسایش و شوری خاک، بیابان‌زایی، ریزگرد، تغییرات اقلیمی و کاربری زمین از مشکلات اصلی زیست‌محیطی کاشمر به شمار می‌روند.

زیرساخت

فرودگاه کاشمر و ایستگاه راه‌آهن این خطه در دست احداث هستند.

منابع

• «آرامگاه سید حسن مدرس»، وب‌سایت کجارو، تاریخ بازدید: ۴ آبان ۱۴۰۱ش.
• «آشنایی با آداب‌ورسوم شهر کاشمر»، وب‌سایت آیسفتور، تاریخ بازدید: ۴ آبان ۱۴۰۱ش.
• «جاهای دیدنی کاشمر/راهنمای سفر کاشمر»، وب‌سایت ره‌بال آسمان، تاریخ درج مطلب: ۱ مهر ۱۴۰۰ش.
• «راهنمای سفر به کاشمر»، وب‌سایت کجارو، تاریخ بازدید: ۴ آبان ۱۴۰۱ش.
• «زادوولد حیات‌وحش کاشمر پنجاه درصد کم شده است»، خبرگزاری روستانیوز، تاریخ درج مطلب: ۱۳ شهریور ۱۴۰۰ش.
• «شهر کاشمر»، وب‌سایت ایگردش، تاریخ بازدید: ۴ آبان ۱۴۰۱ش.
• عطارپور، زهرا، «نمایش هویت تاریخی، طبیعی و مردم‌شناسی کاشمر در موزه‌های این شهرستان»، خبرگزاری ایسنا آنلاین، تاریخ درج مطلب: ۸ اسفند ۱۴۰۰ش.
• «کاشمر؛ چهارمین شهر زیارتی ایران»، وب‌سایت سافت‌اینجا، تاریخ درج مطلب: ۲۱ شهریور ۱۴۰۰ش.
• «کاشمر کجاست؟از پیش شماره این شهر تا مناطق گردشگری و مشاهیر آن»، وب‌سایت راسخون، تاریخ درج مطلب: ۱۵ آذر ۱۴۰۰ش.
• «مدارس»، خبرگزاری حوزه علمیه خراسان آنلاین، تاریخ بازدید: ۴ آبان ۱۴۰۱ش.
• «مشاهیر و بزرگان شهرستان کاشمر»، وب‌سایت کاشمری، تاریخ درج مطلب: ۲۲ مهر ۱۳۸۹ش.
• «معرفی شهر کاشمر»، وب‌سایت چهارگوشه ایران زیبا، تاریخ بازدید: ۴ آبان ۱۴۰۱ش.
• «معرفی کاشمر»، وب‌سایت اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان خراسان رضوی، تاریخ بازدید: ۴ آبان ۱۴۰۱ش.
• مقدم، شبنم، «هسته اصلی اقتصاد و تأمین معیشت مردم شهرستان کاشمر کشاورزی است»، وب‌سایت مشهدعمران، تاریخ درج مطلب: ۳۱ فروردین ۱۴۰۱ش.
• «نتایج سرشماری جمعیت به تفکیک تقسیمات کشوری سال ۱۳۹۵»، درگاه ملی آمار، تاریخ بازدید: ۴ آبان ۱۴۰۱ش.
• «یک پژوهشگر:منطقه ترشیز با تنش‌های زیست‌محیطی مواجه است»، خبرگزاری ایرنا آنلاین، تاریخ درج مطلب: ۳ اردیبهشت ۱۴۰۰ش.