کانون ادبی و فرهنگی کلمه
کانون ادبی و فرهنگی کلمه؛ تشکل ادبی مهاجرین افغانستانی در قم. کانون ادبی و فرهنگی کلمه؛ مهم‌ترین تشکل ادبی مهاجرین افغانستانی در قم است که فعالیت‌های متنوعی در حوزه‌های شعر، داستان، ادبیات کودک، ادبیات مقاومت و پرورش نسل جدید ادیبان مهاجر در قم داشته و آثار متنوعی نیز در حوزه‌های مختلف ادبی منتشر کرده است.
پیشینه
قم را کانون مطبوعات مهاجرین دانسته‌اند و اولین رویش‌های ادبی مهاجرین نیز در همین مطبوعات تجلی یافت.[۱] اولین شعرهای مقاومت افغانستان توسط سید عسکر موسوی (ع. کابلی) در اولین نشریه مهاجرین یعنی پیام مهاجر متعلق به کانون مهاجر در 1358ش در این شهر منتشر شد.[۲] آقایان محمد‌اسحاق فیاض، شریف حبیبی، محمد‌تقی واحدی و حسن رضایی از طلاب حوزه، اولین داستان‌نویسان مقیم قم بوده‌اند. عسکر موسوی، موحد بلخی، شریف سعیدی، محمود جعفری نیز اولین شاعران مقیم قم. شاعران مهاجر مقیم قم با ادارۀ ارشاد قم مرتبط بودند و داستان‌نویسان از اواخر 1371ش در دفتر حزب وحدت (سه راه موزه) هر هفته با شرکت میرحسینی، فیاض، نجفی، تقوی، رضایی، حبیبی و رجبی جلسه نقد داستان برگزار می‌کردند.[۳] با تأسیس دفتر ادبیات افغانستان در حوزۀ هنری سازمان تبلیغات اسلامی مشهد در اوایل 1371ش، زمینه برای تشکیل دفتر ادبیات افغانستان در قم نیز فراهم شد و این دفتر در 1372ش در حوزۀ هنری قم گشایش یافت و در اولین جلسات داستان افرادی نظیر محمد‌اسحاق فیاض، علی نجفی، محمد‌سرور تقوی، نوروز علی حقجو و سید علی‌نقی میرحسینی و بعدها سید عزیز حامدی و عبدالملک شفیعی حضور داشتند.[۴] شاعران و ادیبان مهاجر در نشریات مهاجرین در قم از جمله هفته‌نامۀ وحدت و فصل‌نامۀ سراج، نیز فعالیت می‌کردند. همین فعالیت‌ها موجب شد تا «گلبانگ» اولین نشریۀ ادبی مهاجرین در ایران در 1375ش پدید آید. فعالیت‌های گستردۀ ادبی مهاجرین در قم از طریق دفتر ادبیات افغانستان قم (با تلاش‌های محمد‌شریف سعیدی (در بخش شعر) و سید حسین رهیاب بلخی (در بخش داستان)، برپایی جُنگ‌های ادبی «درّ دری»،[۵] نشر آثار در مطبوعات، چاپ کتاب‌های ادبی و برپایی جلسات نقد آثار در آن شهر موجب شد تا گرایش به ادبیات رونق گرفته و به مرور زمان جرایدی چون فجر امید، همبستگی و بامیان پدید آید که مطالب ارزشمندی ادبی در آنها نیز منتشر می‌شد.[۶] با سقوط طالبان در 1380ش و تعطیلی بسیاری از جراید و مراکز فرهنگی مهاجرین در قم، زمینه برای تأسیس «کانون ادبی و فرهنگی کلمه» در پاییز 1380ش فراهم شد.[۷]
اهداف
هدف از تشکیل کانون کلمه انسجام فعالیت‌های ادبی داستان‌نویسان و شاعران ساکن در قم بوده است که قبل از آن در مراکز و جراید مختلف به‌صورت پراکنده فعالیت می‌کردند. حمایت از ادیبان، توجه به آموزش، انتشار آثار، استعدادیابی و نقد آثار از دیگر اهداف تأسیس کانون کلمه است.[۸]
گستره
گسترۀ فعالیت‌های کانون کلمه از ابتدا در شهر قم بوده است، اما این کانون تلاش کرده است فعالیت‌های خود را به مناطق اطراف چون تهران و شهر کاشان گسترش بدهد.[۹]
تشکیلات
کانون کلمه دارای مجمع عمومی است که از طریق انتخابات (هر دو سال یک‌بار) هیئت مدیرۀ کانون و مسئولین اجرایی مانند رئیس، مدیر بخش آموزش، مدیر بخش شعر، مدیر بخش داستان، مسئول روابط عمومی، مدیر مالی و مسئول اطلاع‌رسانی را تعیین می‌کند.[۱۰]
فعالیت‌ها
نشریات
کانون ادبی کلمه، در کنار برنامه‌های ادبی و آموزشی خود، 16 شماره از «ماهنامۀ كلمه» را با رويكرد فرهنگی و ادبی منتشر كرده است. در این نشریه مطالب ادبی گوناگونی چون داستان، شعر، مقاله، گفتگو، گزارش و معرفی به چاپ رسیده است.
«دنیای داستان» نشریه دیگری از کانون کلمه است که به‌صورت الکترونیکی منتشر شده است. این نشریه به داستان اختصاص دارد.
«کافه‌ی کلمه» ویژه‌نامه‌ای است که به‌مناسبت مشارکت کانون کلمه در نمایشگاه افغانستان‌شناسی قم در 1393ش منتشر شده است. این ویژه‌نامه حاوی آثار 32 شاعر و داستان‌نویس مهاجر است.[۱۱]
آموزش
اعضای کانون کلمه در برنامه‌های آموزشی نیز فعال هستند. مبانی عناصر شعر سپید، داستان‌نویسی مقدماتی و پیشرفته، عروض و وزن و مبانی شعر مدرن از دوره‌های آموزشی کانون کلمه است. کانون ادبی کلمه دوره‌های آموزشی متعددی با عنوان «شهرزادان کوچک» برای کودکان و نوجوانان برگزار کرده و با «جشنواره‌ی شهرزاد و سی‌مرغ» در جهت رشد و شکوفایی نسل جدید گام برداشته است. خوانش متون ادبی از برنامه‌های کانون در سال‌های اخیر است.[۱۲]
نشست‌ها
نشست‌های دایمی کانون کلمه به‌صورت هفتگی به نقد داستان و شعر اختصاص دارد و از 1380ش تا امروز ادامه داشته است. دیگر نشست‌های این کانون عبارت است از:
نشست ادبی چای و داستان؛
نشست مشترک با مراکز؛
نشست ادبی ادبیات جوان افغانستان؛
عصر شعر و داستان؛
و افغانستان‌شناسی.[۱۳]
حلقۀ ماه از دیگر نشست‌های دایمی کانون کلمه است که به نقد کتاب‌های شعر و داستان اختصاص دارد. پنجاه و سومین جلسه این نشست در 17 اسفند 1402ش برگزار شده است. برخی از کتاب‌های نقد شده در این بخش عبارت است از:
«زنگار» مجموعه اشعار مریم حسینی؛
«نخ قرمز به جای لب‌هایش» مجموعه داستان زهرا نوری؛
«آوازهای روسی» رمان احمد مدقق؛
«نقاط شناور نارنجی» مجموعه داستان لیلا جعفری؛
«خطوط گیج» مجموعه شعر نور‌محمد شکوه؛
«خر قبرسی» مجموعه داستان فاطمه خاوری؛
«قله اندوه» مجموعه شعر سید اعلا امیری؛
«دختر ترکستانی» مجموعه داستان احمد مدقق؛
«نوحه مرغابیان» مجموعه شعر آیینی کبری حسینی بلخی؛
«اینجا در نقشه نیست» مجموعه داستان عصمت الطاف؛
«چشمه سالنگ» مجموعه شعر سید نادر احمدی؛
«تبر و باغ گل سرخ» سه مجموعه شعر به کوشش شاعران کانون کلمه؛
«پلنک در پرانتز» مجموعه شعر زهرا حسین‌زاده؛
«درّ اوستایی در صدف لهجۀ هزارگی» محمدی شاری؛
«چهار‌باغ خورشید»، مجموعه شعر موحد بلخی؛
«فقه شاپرک» مجموعه شعر سلمانعلی زکی؛
«زمین برای من تنگ است» مجموعه شعر زهرا زاهدی؛
«برادرم رمضان» مجموعه داستان تینا محمد‌حسینی؛
«کابل جای آدم نیست» مجموعه داستان سیدعلی موسوی؛
و «کارتۀ هیچ» مجموعه شعر مرتضی برلاس.[۱۴]
ویژه‌برنامه‌ها
كانون ادبی کلمه افزون بر نشست‌های هفتگی، ویژه‌برنامه‌های ادبی و فرهنگی زیادی نیز برگزار کرده است، از جمله:
عصر شعر« پيامبر آيینه‌ها» در سال پیامبر اعظم؛
همایش ادبی «تبسم صبح» به مناسبت ولادت پیامبر گرامی اسلام در 1392ش؛
عصر شعر آیینی «شمع‌های شب دیجور» به یاد پنج هزار شهید زندان¬های کابل در سال 1358ش؛
نشست تخصصی شعر انتظار با عنوان «تسبیح ثانیه‌ها»؛
دومین نشست داستانی «از هندوکش تا البرز» (نشست مشترک داستان‌نویسان ایران و افغانستان) در تهران؛
شب شعر «یاقوت سرخ به تاراج رفتۀ ورزگان» جهت گرامی‌داشت شهدای ارزگان؛
نقد کتاب داستانی «دوازده نت برای سکوت» نوشته کیوان صادقی؛
شب شعر «صفای چله‌نشینی»؛
نشست ویژه با عنوان «دل خونین انار»؛
عصر شعر «خون‌شریکی» همدردی شاعران قم با مردم مظلوم غزه و زلزله‌زدگان هرات 1402ش؛
و «بررسی داستان مهاجرت» با حضور جواد خاوری، بتول سیدحیدری، احمد مدقق و شاه‌ترابی.[۱۵]
جشنواره‌ها
اولین جشنوارۀ ادبی کلمه در 1395ش به‌صورت استانی در موضوع مهاجرت برگزار شد. در این جشنواره 30 اثر به دبیرخانه و 12 اثر به دور نهایی رسید.
دومین جشنواره‌ی ادبی کلمه در 1396ش نیز به‌صورت استانی برگزار شد. این جشنواره با استقبال خوبی مواجه شده و حدود 40 اثر توسط دبیرخانه دریافت شد.
سومین جشنوارۀ ادبی کلمه ویژه داستان مهاجرت در سال 1397ش برگزار شد. در این دوره، جشنواره به استان‌های قم، تهران و شهر کاشان گسترش یافت.
جشنوارۀ سراسری «شهرزاد و سی‌مرغ» ویژۀ کودکان و نوجوانان افغانستانی در سراسر جهان در بهار 1397ش برگزار و با استقبال گسترده‌ای مواجه شد.[۱۶]
حضور در جشنواره‌ها
اعضای کانون ادبی کلمه در طول سال‌ها فعالیت آن کانون در مسابقات، همایش‌ها و جشنواره‌های زیادی شرکت کرده‌اند از جمله: دوازده دوره کنگرۀ شعر و قصه طلاب؛
سیزده دوره مجمع شاعران انقلاب اسلامی؛
جشنوارۀ بین‌المللی شعر اشراق در تهران؛
جشنوارۀ بین‌المللی شعر فجر؛
هفت دوره جشنوارۀ قند پارسی در تهران؛
جشنوارۀ ادبی نوروز در مشهد؛ و دیگر جشنواره‌ها و مسابقات ادبی.[۱۷]
رتبه‌های ادبی
اعضای کانون ادبی کلمه در سال‌های گذشته رتبه‌های زیادی در مسابقات و جشنواره‌های ادبی به دست آورده‌اند از جمله:
سید علی‌رضا جعفری رتبۀ نخست در پنجمین جشنوارۀ قند پارسی؛
زهرا زاهدی رتبۀ نخست در پنجمین جشنوارۀ قند پارسی؛
ناصر عارفی شایستۀ تقدیر در بخش ادبیات پایداری؛
زهرا زاهدی رتبه نخست در ششمین جشنوارۀ قند پارسی؛
سیدعلی‌رضا جعفری رتبه دوم در ششمین جشنوارۀ قند پارسی؛
تکتم حسینی رتبۀ سوم در ششمین جشنوارۀ قند پارسی؛
معصومه موسوی شایستۀ تقدیر در ششمین جشنوارۀ قند پارسی؛
ریحانه بیانی شایسته تقدیر در ششمین جشنوارۀ قند پارسی؛
زهرا زاهدی رتبۀ سوم در جشنوارۀ فرهنگی هنری طوبی (جامعة المصطفی قم)؛
سید محمدحسین فصیحی رتبۀ نخست در هفتمین جشنوارۀ قند پارسی؛
سید علی‌رضا جعفری رتبۀ دوم در هفتمین جشنوارۀ قند پارسی؛
معصومه موسوی رتبۀ نخست در هفتمین جشنوارۀ قند پارسی؛
مریم حسینی قابل شایستۀ تقدیر در هفتمین جشنوارۀ قند پارسی؛
ریحانه بیانی رتبه نخست در جشنوارۀ ادبی نوروز مشهد؛
سمیه کابلی رتبۀ چهارم در جشنوارۀ ادبی نوروز مشهد؛
تکتم حسینی رتبۀ دوم در جشنوارۀ ادبی نوروز مشهد[۱۸] تکتم حسینی از اعضای کانون کلمه در جشنواره‌های مختلف از جمله «محتشم کاشانی»، «نیاوران»، «شعر عاشورایی زنجان» و جشنوارۀ «بوی باران» رتبه‌های مختلفی را کسب کرده است؛
سید احمد مدقق نیز در جشنواره‌های مختلف ادبی مقام‌ها و جوایزی کسب کرده است؛
فاطمه مروج مهر رتبۀ اول در جشنوارۀ کلمه؛
سمیه کابلی رتبۀ دوم در جشنوارۀ کلمه؛
معصومه امیری رتبۀ سوم در جشنوارۀ کلمه و رتبۀ نخست در جشنوارۀ واژه‌های تشنه؛
و باهر بیانی رتبۀ سوم در هفتمین جشنوارۀ قند پارسی.[۱۹]
آثار
تاکنون بیش از چهل مجموعه کتاب شامل شعر، داستان، نقد، معرفی و آموزش از اعضای کانون کلمه چاپ شده است که برخی از مجموعه چاپ شده اعضای کلمه عبارت است از:
- غم عزیز؛
- به چشم‌‌های تو سوگند؛
- گزیدۀ ادبیات معاصر؛
- خیابان‌‌های سرگردان؛
- زیارت‌نامه گل‌سرخ؛
- چارباغ خورشید؛
- در شُرُف ماه؛
- دورتر از چشم اقیانوس؛
- راه ابریشم آزادی؛
- آدمی پرنده نیست؛
- دل خونین انار؛
- یک شعله نوبهاران؛
- مشرق گل‌های فروزان (مجموعه شعرهای آیینی)؛
- دو ماه در خسوف؛
- زمین برای من تنگ است؛
- گونه‌های‌سرخابی؛
- اندوه ما جهان را تهدید نمی‌کند؛
- با زبان تنهایی؛ فقه شاپرک؛
- تبر و باغ گل‌سرخ؛
- هزاره بادامی‌ها؛ ماه هزارپاره؛
- وقتی کبوتر نیست؛
- مشتی پر‌و‌بال؛
- نذر حلوای سرخ (مجموعه داستان‌های راه‌یافته به چهارمین کنگرۀ واژه‌های تشنه)؛
- از طنین رنگ؛
- دوشنبههایکوهی؛
- دُرّ اَوِستایی در صدف لهجۀ هزار‌ه‌‌‌گی؛
- کافه کلمه (نمونۀ آثار اعضای کانون ادبی کلمه)؛
- اتفاق گلدان‌ها؛
- فریاد روشنایی (سروده‌هایی برای جنبش عدالت‌خواهی و شهیدان دهمزنگ)؛
- سجدۀ ناگهانی رویا؛
- آموزش شعر؛
- پروازهای منحنی.[۲۰]
پانویس
- ↑ «نخستین پیام»، پیام مهاجر، 1358ش، ص1؛ فیاض، «رفیق روسی‌ام»، هفته نامه وحدت، 1369ش، ص3؛ کاظمی، کارنامۀ شعر هجرت در ایران اسلامی، مجلۀ شعر، 1373ش، ص26.
- ↑ «نخستین پیام»، پیام مهاجر، 1358ش، ص1؛ فیاض، «رفیق روسی‌ام»، هفته نامه وحدت، 1369ش، ص3؛ کاظمی، کارنامۀ شعر هجرت در ایران اسلامی، مجلۀ شعر، 1373ش، ص26.
- ↑ «عشق این سال‌ها»، فصل‌نامۀ پیامبر، شمارۀ 1، بهار 1377ش، 4.
- ↑ «عشق این سال‌ها»، فصل‌نامۀ پیامبر، شمارۀ 1، بهار 1377ش، 4.
- ↑ پیام، «گزارش کوتاهی از جُنگ ادبی در دری»، گلبانگ، 1375ش، ص8.
- ↑ سعیدی، «همۀ سنگ‌ها را به سوی من پرتاب کنید!»، گلبانگ، شمارۀ 24، 1376ش، ص2؛ «کلمه» محفلی برای شاعران، ادیبان و داستان‌نویسان افغانستانی»، خبرگزاری فارس.
- ↑ کانون ادبی، فرهنگی کلمه، ویژه نامه‌ی جشن پانزده سالگی کلمه، 1395ش، ص3؛ «کلمه» محفلی برای شاعران، ادیبان و داستان‌نویسان افغانستانی»، خبرگزاری فارس.
- ↑ کانون ادبی، فرهنگی کلمه، ویژه‌نامه‌ی جشن پانزده‌سالگی کلمه، 1395ش، ص8.
- ↑ رهیاب و مظفری، کتاب سال مهاجرین، 1394ش، ص37؛ کانون ادبی، فرهنگی کلمه، ویژه‌نامه‌ی جشن پانزده‌سالگی کلمه، 1395ش، ص5.
- ↑ کانون ادبی، فرهنگی کلمه، اساس‌نامۀ کانون کلمه، 1403ش، ص2.
- ↑ کانون ادبی، فرهنگی کلمه، ویژه‌نامه‌ی جشن پانزده‌سالگی کلمه، 1395ش، ص77-78.
- ↑ کانون ادبی، فرهنگی کلمه، ویژه‌نامه‌ی جشن پانزده‌سالگی کلمه، 1395ش، ص77-78.
- ↑ گزارش کارکرد کانون ادبی کلمه در سال ۱۳۹۷ش، وب‌سایت بامیان نیوز. «حمایت و استقبال ایرانیان از محافل ادبی مهاجرین»، وب‌سایت تهران پرس.
- ↑ گزارش کارکرد کانون ادبی کلمه در سال ۱۳۹۷ش، وب‌سایت بامیان نیوز. «حمایت و استقبال ایرانیان از محافل ادبی مهاجرین»، وب‌سایت تهران پرس.
- ↑ گزارش کارکرد کانون ادبی کلمه در سال ۱۳۹۷ش، وب‌سایت بامیان نیوز. «حمایت و استقبال ایرانیان از محافل ادبی مهاجرین»، وب‌سایت تهران پرس.
- ↑ گزارش کارکرد کانون ادبی کلمه در سال ۱۳۹۷ش، وب‌سایت بامیان نیوز؛ «سومین جشنواره ادبی کلمه برگزار می شود»، شفقنا افغانستان.
- ↑ گزارش کارکرد کانون ادبی کلمه در سال ۱۳۹۷ش، وب‌سایت بامیان نیوز؛ «جشن کلمات» به مناسب ۱۵ سالگی فعایت‌های «کانون ادبی فرهنگی کلمه» در قم برگزار شد»، شفقنا افغانستان.
- ↑ رهیاب و مظفری، کتاب سال مهاجرین، 1394ش، ص220؛ «جشن کلمات» به مناسب ۱۵ سالگی فعایت‌های «کانون ادبی فرهنگی کلمه» در قم برگزار شد»، شفقنا افغانستان.
- ↑ گزارش کارکرد کانون ادبی کلمه در سال ۱۳۹۷ش، وب‌سایت بامیان نیوز.
- ↑ کانون ادبی، فرهنگی کلمه، ویژه‌نامه‌ی جشن پانزده‌سالگی کلمه، 1395ش، ص109؛ گزارش کارکرد کانون ادبی کلمه در سال ۱۳۹۷ش، وب‌سایت بامیان نیوز.
منابع
- پیام، علی، «گزارش کوتاهی از جُنگ ادبی در دری»، گلبانگ، شماره 5، 30 حوت (اسفند) 1375ش.
- «جشن کلمات» به مناسب ۱۵سالگی فعایت‌های «کانون ادبی فرهنگی کلمه» در قم برگزار شد»، شفقنا افغانستان، تاریخ درج مطلب: 29 بهمن 1395ش.
- «حمایت و استقبال ایرانیان از محافل ادبی مهاجرین»، وب‌سایت تهران‌پرس، تاریخ بازدید: 27 فروردین 1403ش.
- حیدربیگی، حسین، «شعر پسامقاومت افغانستان»، فصل‌نامه ادبیات معاصر، کابل، 1395ش.
- خاوری، جواد، علی، پیام، سنگ ملامت، تهران، حوزه هنری، 1376.
- رهیاب، سیدحسین و مظفری، ابوطالب، کتاب سال مهاجرین، مشهد، شورای فرهنگی افغانستانی‌های مقیم ایران، 1394ش.
- سعیدی، محمد‌شریف، «همۀ سنگ‌ها را به سوی من پرتاب کنید!»، گلبانگ، شمارۀ 24، 4 جدی (دی‌ماه) 1376ش.
- «سومین جشنواره ادبی کلمه برگزار می شود»، شفقنا افغانستان، تاریخ درج مطلب: 29 مردادماه 1397ش.
- شجاعی، سید اسحاق، مهاجران فصل دلتنگی، تهران، حوزۀ هنری، 1375ش.
- فیاض، محمد‌اسحاق، «رفیق روسی‌ام»، هفته نامه وحدت، 1369ش.
- کاظمی، کارنامۀ شعر هجرت در ایران اسلامی، مجلۀ شعر، 1373ش.
- کانون ادبی، فرهنگی کلمه، اساس‌نامۀ کانون کلمه، قم، کانون کلمه، 1403ش.
- کانون ادبی، فرهنگی کلمه، ویژه‌نامه‌ی جشن پانزده‌سالگی کلمه، قم، کانون ادبی، فرهنگی کلمه، 1395ش.
- «کلمه» محفلی برای شاعران، ادیبان و داستان نویسان افغانستانی»، خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب: 22 اسفند 1397ش.
- گزارش کارکرد کانون ادبی کلمه در سال ۱۳۹۷ش، وب‌سایت بامیان نیوز، تاریخ درج مطلب: 25 اسفند 1397ش.
- «نخستین پیام»، پیام مهاجر (نشریه کانون مهاجر)، شماره اول، حمل (فروردین) 1358ش.