کتیبه بیستون

کتیبه بیستون، بزرگ‌ترین سنگ‌نوشتۀ جهان که از هخامنشیان برجای مانده است. سنگ‌نوشتۀ بیستون، بزرگ‌ترین سنگ‌نوشتۀ جهان، نخستین متن شناخته شدۀ ایرانی و یکی از آثار تاریخی مربوط به دورۀ حکم‌فرمایی هخامنشیان است. کتیبه بیستون مجموعه‌ای از نقوش بر‌جسته از یک روایت تاریخی مربوط به دوران هخامنشیان و از مشهور‌ترین سند‌های تاریخی (520 پیش از میلاد) است. تصاویر حک‌شده بر این تخته سنگ، حاصل هنر ایرانیان در دوران باستان است و به بند کشیدن یاغیان و شرح پیروزی داریوش بر گوماته مغ را بازنمایی می‌کند. سنگ‌نوشتۀ بیستون به عنوان یک اثر ملی ایرانی در سال 2006م در میراث جهانی یونسکو ثبت شده است.

واژه‌شناسی

برخی معتقدند، واژه بیستون از واژه پارسی «بغستان» و به‌معنای جایگاه خدایان گرفته شده است. به عقیده برخی دیگر، واژه بیستون در زبان پهلوی «بهیستان» بوده که در گذر زمان به «بهیستون» تبدیل شد و امروزه با نام بیستون از این اثر تاریخی یاد می‌شود.

موقعیت جغرافیایی

کتیبه سنگی بیستون، در شهرستان هرسین و در 35 کیلومتری شهر کرمانشاه قرار دارد.

ویژگی‌ها

این کتیبه تاریخی در ارتفاع چند ده متری از سطح زمین در دامنه کوه بیستون و در برابر چشمه بیستون حکاکی شده است. به عقیده برخی کارشناسان، بقایای ساختار پلکانی مانندی که در بالای کوه به جای مانده گویای آن است که سنگ‌تراشان از طریق این راه به دامنه کوه و آن ارتفاع رفته و تصاویر را حکاکی کرده‌اند و پس از اتمام کار به منظور عدم دسترسی و تخریب این اثر، مسیر پلکانی را از بین برده‌¬اند. ارتفاع کلی این سنگ‌نوشته حدود 8 متر است و طول آن به 22 متر می‌رسد. در این سنگ‌نوشته، 5 ستون از حروف به خط میخی دیده می‌شود که در 525 سطر، حک شده است. در قسمت فوقانی کتیبه، اهورامزدا به شکل یک طرح برجسته و با چهرۀ انسانی، در حال پرواز است و احاطه و سلطه کامل را بازنمایی می‌کند. اهورامزدا که تاج درخشانی بر سر دارد، دست چپ خود را با حلقه‌ای به سوی داریوش دراز کرده که نماد اعطای قدرت پادشاهی به داریوش است. دست راست داریوش نیز به حالت دعا، بلند است. یکی از شورشیان در زیر پای داریوش است و رهبر یاغیان همراه با 8 نفر یاغی که هر یک، لباس ويژۀ کشور خود را بر تن دارند در برابر داریوش، با زنجیر به بند کشیده شده‌اند. نگاره‌های تاریخی کتیبه بیستون، هنر دست سنگ‌تراشان ایرانی بر روی سنگ‌های آهکی و به گونه‌ای منحصر به فرد است که پس از گذشت 2500 سال، هنوز هم صیقلی و براق مانده است. بخش‌هایی از کتیبه بیستون در گذر زمان، از بین رفته است.

گردشگری

کتیبه بیستون در استان خوش آب‌و‌هوای کرمانشاه قرار دارد و تلفیقی از طبیعت و تاریخ را برای گردشگران به نمایش می‌گذارد. ثبت جهانی این اثر ملی و تاریخی، زمينه‌ساز معرفی و بازدید بیشتر از این منطقه گردشگری شده است. اما بهره‌برداری بی‌رویه از منابع طبیعی، هویت تاریخی و فرهنگی این اثر را با خطر جدی روبرو کرده است.

بیستون در فرهنگ و ادب فارسی

منطقه بیستون و طبیعت کوهستانی آن، در ادبیات و هنر ایران‌زمین همواره مورد احترام و توجه بوده و افسانه‌ها و داستان‌های بسیاری با نام این منطقه، آمیخته شده است. داستان عشق فرهاد کوه‌کن به شیرین، برای شاعران نامدار ایرانی زمینه‌ساز تراوش شعر و طبع‌آزمایی بوده است.

منابع

• احمد‌زاده، فرحناز، «بیستون کرمانشاه؛ نشانی از عظمت و اقتدار ایران در گذشته»، مجله گردشگری علی‌بابا، 1400ش.
• پور‌یوسف‌زاده و همکاران، «معیارهای مرمت منظر محوطه‌های تاریخی و طبیعی با تأکید بر محوطه بیستون کرمانشاه»، مرکز پژوهشی هنر معماری و شهر‌سازی نظر، شماره 22، 1391ش.
• حزین لاهیجی، محمدعلی، غزلیات، وب‌سایت گنجور، تاریخ بازدید: 31 خرداد 1401ش.
• «درباره سنگ‌نوشته داریوش بزرگ در بیستون». وب‌سایت: پژوهش‌های ایرانی، تاریخ مطلب:۲۰ تیر ۱۳۸۵ش.
• «کتیبه بیستون»، وب‌سایت آریاناسیر دالاهو، تاریخ مطلب: 31 تیر 1394ش.
• «متن کامل کتیبه بیستون و رمز‌گشایی از آن»، وب‌سایت: کجارو، تاریخ مطلب: 5 بهمن 1399ش.
• مرادی، اصغر‌‌محمد و امیر‌کبیریان، آتش‌‌سا. «معرفی اجمالی حریم، ضوابط و طرح ساماندهی و احیای محوطه تاریخی، طبیعی و فرهنگی بیستون»، فصلنامه اثر، شماره 28، 1376ش.
• مهدی‌آبادی، ملیحه، «بررسی و شناخت آسیب‌های کتیبه داریوش بیستون»، مجله اثر، شماره 28، 1375ش.