کدخدامنشی

از ویکی‌زندگی

کدخدامنشی؛ شیوۀ سنتی داوری و میانجی‌گری.

کدخدامنشی در فرهنگ ایرانی، شیوۀ حل منازعات و دعاوی است که توسط ریش‌سفیدان و بزرگان هر قوم یا خانواده انجام می‌شود. این سنت، امروزه به‌دلیل دگرگونی‌های سبک زندگی، کمتر استفاده می‌شود. استفاده از این روش مصالحه، موجب تقویت انسجام اجتماعی و افزایش سرمایه اجتماعی می‌شود.

مفهوم‌شناسی

کد‌خدا‌منش به‌معنای کسی است که مانند کد‌خدایان رفتار کند.[۱] اصطلاح کد‌خدا‌منشی ناظر به شیوۀ حل منازعات به وسیلۀ گفتگو است که طرفین را از مراجعه به دادگاه و ایجاد سابقۀ کیفری بی‌نیاز می‌کند. [۲] فردی که وظیفۀ کدخدامنشی را بر عهده داشته از قدرت کلام، توان مدیریتی، خلاقیت، آرامش، تجربه و مهارت کافی برخوردار بوده[۳] و طرفین دعوا به نظر او احترام می‌گذاشتند.[۴]

تاریخچه

کد‌خدا‌منشی در فرهنگ ایرانی و میان اقوام مختلف همواره رایج بوده است.[۵] در این روش، حـل‌وفصـل دعاوي و اختلافات، توسط بزرگان و ريش سفيدان انجام مي‌شد و مـردم بـا اطمينان، دعاوي خود را براي داوري نزد آنها مي‌بردند. ايـن رويـه جامعه را از بروز اختلافات حفظ مي‌كرد.[۶] در جوامع روستایی، کد‌خدا با درایت، نفوذ کلام و اعتبار اجتماعی، مشکلات و اختلافات افراد را فیصله می‌داد. با تغییر سبک زندگی و پیچیده شدن روابط اجتماعی، کد‌خدا‌منشی به روشی غیر‌رسمی تبدیل شد [۷]و دادگستری جایگزین شیوه‌های سنتی حل‌و‌فصل اختلافات و میانجی‌گری شد.[۸]

گسترۀ فرهنگی کدخدامنشی

سنت میانجی‌گری با هدف سازش افراد در منازعات، محدود به ایران نبوده و در کشور‌های دیگر مانند افغانستان نیز رایج است و بسیاری از اقوام این کشور، سنت مراجعه به بزرگان و ریش‌سفیدان برای پایان‌دادن به منازعه را پذیرفته‌اند.[۹]

مقایسۀ کدخدا‌منشی با شیوۀ جدید داوری سیستم قضایی

استفاده از شیوۀ کدخدامنشی سبب می‌شود فرد رسیدگی به منازعات را بر مبنای انصاف استوار بداند.[۱۰] این امر سبب حل ریشه‌ای مشکلات میان افراد شده و نوعی آرامش پایدار را برای طرفین دعوا و اطرافیان آنها فراهم می‌آورد. همچنین مانع بسیاری از درگیری‌ها و مشکلات مجدد میان طرفین دعوا می‌شود، اما در شیوۀ مدرن داد‌رسی در اغلب موارد، کمترین تلاش در جهت سازش میان طرفین دعوا صورت می‌گیرد و پیروی صرف از حقوقی که امروزه در قالب قانون شناسایی شده است، تنها به فصل خصومت می‌انجامد و در آن محق و محکوم شناسایی شده و متناسب با جرم صورت گرفته، جریمه می‌شوند؛ اما در کدخدا‌منشی گره اختلاف در اغلب موارد باز می‌شود و افراد دوستانه و مسالمت‌آمیز در کنار یکدیگر زندگی می‌کنند. [۱۱] در کدخدا‌منشی طرفین منازعه با یکدیگر توافق کرده‌اند[۱۲] که بزرگان بر اساس اصول انصاف بینشان حکم کنند.[۱۳]

پیامدهای کدخدا‌منشی

استفاده از کدخدامنشی در حل منازعات و مشکلات فواید متعددی دارد که عبارت‌اند از:

  1. برقراری آرامش و صلح میان افراد؛[۱۴]
  2. امکان ادامۀ روابط خانوادگی، تجاری و دوستانه میان طرفین؛[۱۵]
  3. کاهش پرونده‌سازی و سابقۀ کیفری برای افراد؛[۱۶]
  4. آگاهی افراد از مشکلات و معضلاتی که در میان خویشاوندان و نزدیکان آنها و تلاش برای مداخله کردن در این روابط برای حل مشکل؛
  5. ترویج صلح و سازش میان خانواده‌ها و کاهش دعاوی و منازعات:[۱۷] گاهی روابط كاري و ارتباطات آينده طرفين سبب می‌شود كه اختلافات طرفين در يك محيط دوستانه و توأم با همكاري و تفاهم حل‌و‌فصل شود؛ مانند اختلافات بين همسايه‌ها، زوجين، كارگر و كارفرما و خصوصاً اختلافات بـين تجـار.[۱۸]
  6. تقویت روحیۀ بخشش در جامعه به‌جای مطالبه‌گری و گرفتن غرامت مالی؛ [۱۹]
  7. کاهش مدت زمان حل مشکل و منازعات: [۲۰] طرفين اختلاف غالبـاً بـه‌دليل ماهيت خاص روابط و اختلافات، تمايل چنداني به مراجعه به دادگاه‌هاي دولتي جهت حل‌و‌فصل اختلافات خود ندارند و تمایل دارند اختلاف خود را سريع‌تر و حتي‌المقدور با هزينه كمتر و به‌طور محرمانه، حـل ‌و‌ فصل کنند.[۲۱]
  8. ترویج عدل و انصاف در جامعه؛[۲۲]
  9. پرهیز از روابط سخت و خشک قانونی؛
  10. پناه بردن به معیار‌های منعطف و گره‌گشا برای تعدیل شرایط طرفین دعوا؛[۲۳]
  11. ایجاد ثبات و توازن در روابط اجتماعی؛
  12. ترویج تساهل و مدارا در جامعه؛[۲۴]
  13. انسجام و همبستگی جامعه؛[۲۵]
  14. کاهش هزینۀ مالی برای افراد و سیستم قضایی.[۲۶]

کاربرد

امروزه اگر‌چه شیوۀ سنتی کدخدا‌منشی به‌طور گسترده مرسوم نیست؛[۲۷] اما کارشناسان معتقدند داوری در حل پرونده‌های قضایی می‌تواند با الگوبرداری از سنت کدخدامنشی صورت بگیرد، زیرا کدخدامنشی با خلق و خوی مردم ایران هماهنگی دارد و سبب حل بسیاری از مسائل شده و تراکم پرونده‌های قضایی را در دستگاه قضائی کاهش می‌دهد.[۲۸] همچنین اتکای داور به‌شیوۀ کدخدامنشی موجب می‌شود که وی بر اساس انصاف، رأی عادلانه صادر کند.[۲۹] روش کدخدامنشی از انواع شناخته‌شده داوری در قوانین ملی و مؤسسات ADR و قانون نمونه آنسیترال است.[۳۰]

پانویس

  1. . دهخدا، لغت‌نامه، ذیل واژۀ کدخدامنش.
  2. . طلابکی طرقی، «بررسی دادرسی کدخدامنشانه با توجه به ماهیت کدخدامنشی و تفاوت آن با قضاوت و داوری»، 1400ش، ص259-260.
  3. . فاضل‌نیا و همکاران، «تحلیل جغرافیایی الگوها و روش‌های حل و فصل دعاوی در روستاهای منطقۀ سیستان»، 1393ش، ص127.
  4. . طلابکی طرقی، «بررسی دادرسی کدخدامنشانه با توجه به ماهیت کدخدامنشی و تفاوت آن با قضاوت و داوری»، 1400ش، ص261.
  5. . طلابکی طرقی، «بررسی دادرسی کدخدامنشانه با توجه به ماهیت کدخدامنشی و تفاوت آن با قضاوت و داوری»، 1400ش، ص260.
  6. . فاضل‌نیا و همکاران، «تحلیل جغرافیایی الگوها و روش‌های حل و فصل دعاوی در روستاهای منطقۀ سیستان»، 1393ش، ص127.
  7. . طلابکی طرقی، «بررسی دادرسی کدخدامنشانه با توجه به ماهیت کدخدامنشی و تفاوت آن با قضاوت و داوری»، 1400ش، ص259-261.
  8. . فاضل‌نیا و همکاران، «تحلیل جغرافیایی الگوها و روش‌های حل و فصل دعاوی در روستاهای منطقۀ سیستان»، 1393ش، ص127.
  9. . نوری، «صلح و روش‌های حل منازعه در افغانستان»، وب‌سایت 8 صبح.
  10. . خدابخشی، «گذری بر داوری مبتنی بر انصاف و کدخدامنشی در حقوق تطبیقی»، 1397ش، ص661.
  11. . طلابکی طرقی، «بررسی دادرسی کدخدامنشانه با توجه به ماهیت کدخدامنشی و تفاوت آن با قضاوت و داوری»، 1400ش، ص261.
  12. . فاضل‌نیا و همکاران، «تحلیل جغرافیایی الگوها و روش‌های حل و فصل دعاوی در روستاهای منطقۀ سیستان»، 1393ش، ص127.
  13. . طلابکی طرقی، «بررسی دادرسی کدخدامنشانه با توجه به ماهیت کدخدامنشی و تفاوت آن با قضاوت و داوری»، 1400ش، ص262-263
  14. . طلابکی طرقی، «بررسی دادرسی کدخدامنشانه با توجه به ماهیت کدخدامنشی و تفاوت آن با قضاوت و داوری»، 1400ش، ص260.
  15. . طلابکی طرقی، «بررسی دادرسی کدخدامنشانه با توجه به ماهیت کدخدامنشی و تفاوت آن با قضاوت و داوری»، 1400ش، ص260.
  16. . برادران، «استفاده از شیوه کدخدامنشی در حل پرونده‌های قضایی»، وب‌سایت خبرآنلاین.
  17. . طلابکی طرقی، «بررسی دادرسی کدخدامنشانه با توجه به ماهیت کدخدامنشی و تفاوت آن با قضاوت و داوری»، 1400ش، ص259-263.
  18. . فاضل‌نیا و همکاران، «تحلیل جغرافیایی الگوها و روش‌های حل و فصل دعاوی در روستاهای منطقۀ سیستان»، 1393ش، ص126.
  19. . طلابکی طرقی، «بررسی دادرسی کدخدامنشانه با توجه به ماهیت کدخدامنشی و تفاوت آن با قضاوت و داوری»، 1400ش، ص259-263.
  20. . برادران، «استفاده از شیوه کدخدامنشی در حل پرونده‌های قضایی»، وب‌سایت خبرآنلاین.
  21. . فاضل‌نیا و همکاران، «تحلیل جغرافیایی الگوها و روش‌های حل و فصل دعاوی در روستاهای منطقۀ سیستان»، 1393ش، ص126.
  22. . طلابکی طرقی، «بررسی دادرسی کدخدامنشانه با توجه به ماهیت کدخدامنشی و تفاوت آن با قضاوت و داوری»، 1400ش، ص263.
  23. . خدابخشی، «گذری بر داوری مبتنی بر انصاف و کدخدامنشی در حقوق تطبیقی»، 1397ش، ص661.
  24. . نوری، «صلح و روش‌های حل منازعه در افغانستان»، وب‌سایت 8 صبح.
  25. . فاضل‌نیا و همکاران، «تحلیل جغرافیایی الگوها و روش‌های حل و فصل دعاوی در روستاهای منطقۀ سیستان»، 1393ش، ص125.
  26. . فاضل‌نیا و همکاران، «تحلیل جغرافیایی الگوها و روش‌های حل و فصل دعاوی در روستاهای منطقۀ سیستان»، 1393ش، ص126-127
  27. . طلابکی طرقی، «بررسی دادرسی کدخدامنشانه با توجه به ماهیت کدخدامنشی و تفاوت آن با قضاوت و داوری»، 1400ش، ص260-261.
  28. . برادران، «استفاده از شیوه کدخدامنشی در حل پرونده‌های قضایی»، وب‌سایت خبرآنلاین.
  29. . خدابخشی، «گذری بر داوری مبتنی بر انصاف و کدخدامنشی در حقوق تطبیقی»، 1397ش، ص661.
  30. . طلابکی طرقی، «بررسی دادرسی کدخدامنشانه با توجه به ماهیت کدخدامنشی و تفاوت آن با قضاوت و داوری»، 1400ش، ص262.

منابع

  • برادران، رضا، «استفاده از شیوه کدخدامنشی در حل پرونده‌های قضایی»، وب‌سایت خبرآنلاین، تاریخ درج مطلب: 9 تیر 1398ش.
  • خدابخشی، عبدالله، «گذری بر داوری مبتنی بر انصاف و کدخدامنشی در حقوق تطبیقی»، فصلنامۀ مطالعات حقوق خصوصی، شمارۀ 4، 1397ش.
  • دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 10 بهمن 1402ش.
  • طلابکی طرقی، زینب، «بررسی دادرسی کدخدامنشانه با توجه به ماهیت کدخدامنشی و تفاوت آن با قضاوت و داوری»، فصلنامۀ حقوق تطبیقی، شمارۀ 2، 1400ش.
  • فاضل‌نیا، غریب و همکاران، «تحلیل جغرافیایی الگوها و روش‌های حل ‌و ‌فصل دعاوی در روستاهای منطقۀ سیستان»، فصلنامۀ انتظام اجتماعی، شمارۀ 1، 1393ش.
  • نوری، رامش، «صلح و روش‌های حل منازعه در افغانستان»، وب‌سایت 8 صبح، تاریخ درج مطلب: 12 مهر 1399ش.