کرمانشاه (شهر)
کرمانشاه (شهر)؛ مرکز استان کرمانشاه و شهرستانی در غرب ایران
شهر کرمانشاه، از شهرهای پرجمعیت و یکی از کلان‌شهرهای ایران محسوب می‌شود. این شهر که مرکز استان کرمانشاه است، مساحتی بالغ بر 93،389،956 مترمربع دارد. کرمانشاه، بزرگ‌ترین شهر کردنشین و پرجمعیت‌ترین شهر در منطقه‌ی غربی ایران است.[۱]
تقسیمات کشوری شهرستان کرمانشاه
در آخرین تقسیمات کشوری، این شهرستان را دارای 4 بخش (مرکزی، فیروزآباد، ماهیدشت، کوزران)، 4 شهر (کرمانشاه، کوزران، ماهیدشت، هلشی) و 15 دهستان اعلام کرده‌اند.[۲]
همسایگان شهرستان کرمانشاه
این شهرستان، از سمت شمال با شهرستان کامیاران (استان کردستان)، از سمت جنوب با شهرستان سرابله (استان ایلام)، از سمت غرب با شهرستان‌های جوان‌رود و اسلام‌آباد غرب و از سمت شرق نیز با شهرستان‌های نورآباد (استان لرستان) و هرسین و صحنه همسایگی دارد.[۳]
مختصات جغرافیایی و اقلیم شهرستان کرمانشاه
مختصات جغرافیای این منطقه در حدود 47 درجه و 4 دقیقه طول شرقی و 34 درجه و 18 دقیقه و 45 ثانیه عرض شمالی است. ارتفاع این شهرستان نیز در حدود 1420 متر بالاتر از سطح دریا است. آب و هوای این منطقه، معتدل، مایل به سرد، نیمه خشک و نیمه مرطوب است.
شهرستان کرمانشاه، به‌عنوان یکی از پُرآب‌ترین مناطق ایران معرفی‌شده و میانگین بارندگی در این منطقه، در حدود 460 میلی‌متر است. کارشناسان اعلام کرده‌اند که به‌صورت میانگین، 89 روز از سال، در بخش‌هایی از این منطقه یخبندان است.[۴] این شهرستان، در نزدیکی دامنه‌های جنوبی کوهستان «پرآو»، که ارتفاعی در حدود 3359 متر دارند و کوه «بلوچ» که به آن «داربید» نیز می‌گویند و ارتفاعی 2850 متری دارد، قرار گرفته است. رود «قره‌سو» نیز در همین حوالی قرار دارد.[۵]
فاصله کرمانشاه تا پایتخت (تهران)، از طریق راه آسفالت، در حدود 511 کیلومتر است.[۶] احداث راه‌های مختلف و نیز بزرگراه‌های متعدد در کرمانشاه، این شهر را به سایر شهرهای مرزی مانند «نفت‌شهر»، «قصر شیرین» و «نوسود» و سایر مناطق مرزی با کشور عراق متصل کرده است که به‌همین دلیل، برای آن، موقعیت استراتژیکی را ایجاد کرده است.[۷]
پیشینه شهرستان کرمانشاه
در متون متعدد تاریخی، از این شهر با عناوین مختلفی یاد شده است. برای مثال، بیت همبان، خور مثین، خور مهین، خرخار، قرماسین، کامبادان، کرماچان، کرماشان و القابی مانند دارالشوکت و دارالدوله.[۸]
در منابع تاریخی، این شهر را به‌عنوان شهری انبوه، آباد و پُرنعمت معرفی کرده‌اند. حدود العالم، این شهر را با نام «کرمان شاهان» و به‌عنوان شهری که بر سر راه حجاج است، یاد کرده است.[۹] در منبعی دیگر، کرمانشاه را شهری جلیل‌القدر و پرجمعیت معرفی کرده که اهالی آن، عمدتا عجم بوده و از مردمان پارس و کرد در آن زندگی می‌کرده‌اند.[۱۰] در «نزهة القلوب»، این شهر را ساخته‌ی بهرام بن شاپور ذوالاکتاف ساسانی دانسته که در آن، عمارتی مجلل برای قباد بن فیروز ساسانی ساخته شد. این شهر تا مدت‌ها، تحت امارت شاهزادگان ساسانی بوده است.[۱۱]
لسترنج نیز، این شهر را یکی از 4 ایالت بزرگ ایران، در کنار همدان، ری و اصفهان، در نواحی کوهستانی ایران معرفی کرده است. وی، همچنین، درباره کرمانشاه گفته، این شهر نزد اعراب به قرماسین معروف بود که به صورت‌های قرماسین و قرماشین نیز خوانده می‌شد.[۱۲]
این شهر، بنابر آثار برجای مانده از دوران باستان، مانند سنگ‌نوشته‌ها، تصاویر موجود در بیستون و طاق بستان، قدمتی بسیار داشته و این آثار، نشان از حضور مدنیت در این منطقه از گذشته‌های دور دارد.
کرمانشاه، به‌واسطه‌ی موقعیت جغرافیایی آن، در تاریخ حیات سیاسی و اجتماعی خود، صدمات بسیاری دیده است. در حمله‌ی مغول، حمله عثمانی‌ها، جنگ‌های جهانی اول و دوم و در نهایت در جنگ حکومت بعثی عراق علیه ایران، گرفتاری‌های بسیاری برای این دیار و مردمان آن به وجود آمد. پس از انقلاب 1357ش، در ابتدا نام «قهرمان‌شهر» و سپس «باختران» بر این منطقه گذاشته شد، اما، پس از مدتی، دوباره نام کرمانشاه را بر آن نهادند.
رونق شهرستان کرمانشاه
به‌دلیل شرایط خوب آب و هوایی، کشاورزی و دامداری در این منطقه و به‌خصوص در روستاهای آن از رونق بسیاری برخودار است. در سال‌های اخیر، صنایع مختلف و نیز مراکز تولیدی و خدماتی متعددی در این شهرستان راه‌اندازی شد، که به اشتغال شهرنشینان و توسعه اقتصادی و اجتماعی این منطقه، کمک کرده است. علاوه بر آن، کرمانشاه دارای پالایشگاه نفت است.
گردشگری شهرستان کرمانشاه
آثار تاریخی متعدد و طبیعت چشم‌نواز، همانند مساجد قدیمی و مناظر طبیعی در این شهرستان، از جمله جاذبه‌های گردشگری این شهرستان است.[۱۳] آثاری همچون طاق بستان، تکیه‌های بیگلربیگی، سنگ‌نوشته‌ها و کتیبه‌های بیستون، زیباترین مسجد اهل تسنن ایران (مسجد شافعی)، جنگل‌های بلوط زاگرس، غارهای متعدد و معروف، دشت‌های سرسبز و پارک‌های جنگلی در این منطقه، سالانه گردشگران زیادی را از داخل و خارج از ایران به خود جذب می‌کند. همچنین، کرمانشاه، به‌عنوان یکی از مهم‌ترین مراکز سنگ‌نوردی، صخره‌نوردی و غارنوردی در ایران محسوب می‌شود.[۱۴]
جمعیت شهرستان کرمانشاه
در سرشماری 1375ش، جمعیت این شهر در حدود 692،286 تن و در سرشماری 1384ش، در حدود 816،428 تن اعلام شد.[۱۵] جمعیت این شهرستان، در سرشماری 1395ش، بالغ بر 1،083،833 تن بود.
نژاد و زبان در شهرستان کرمانشاه
بزرگ‌ترین قوم در این منطقه، مردم کُردزبان هستند. در کنار آن‌ها، اقوامی دیگر همچون ارمنی‌ها، ترک‌ها، عرب‌ها، لرها و لک‌ها نیز زندگی می‌کنند. رایج‌ترین زبان مردم در این خطه نیز، کردی کلهری و پس از آن، زبان فارسی کرمانشاهی (ترکیبی از کردی و فارسی) و بخشی نیز زبان لکی است. گویش‌های کردی اورامی و سورانی نیز در این منطقه رواج دارد.
دین و مذهب در شهرستان کرمانشاه
اکثریت مردم این منطقه، مسلمان سنی و شیعه هستند. اندکی از پیروان ادیان زرتشتی و مسیحی و یهودی نیز در این شهرستان زندگی می‌کنند.
خوراک مردم در شهرستان کرمانشاه
از جمله جذابیت‌های بارز این منطقه، خوارک‌های خاص و منحصربه‌فرد مردم آن است. غذاهایی مانند خورشت خلال بادام، آش دوینه (ترخینه)، دنده کباب، کاک تخم مرغی، کلوچه برنجی (نان برنجی) مخصوص مردم این منطقه است.
سوغات و صنایع دستی شهرستان کرمانشاه
علاوه‌بر شیرینی‌های معروف کرمانشاهی، سوغاتی‌ها و صنایع دستی دیگری نیز وجود دارد، مانند: روغن حیوانی (روغن کرمانشاهی)، آلات موسیقی (دف، تنبور، تار، دیوان و سه تار)، گیوه، جاجیم، گلیم، انواع حصیر، قالی، قلم‌زنی‌های مسی، موج، ابزارهای فلزی، سجاده و نمد.[۱۶]
پانویس
- ↑ «شهر کرمانشاه»، وب‌سایت ای‌گردش.
- ↑ دفتر تقسيمات كشوري، نقشه و جدول تقسيمات كشوري، 1383ش.
- ↑ دفتر تقسيمات كشوري، نقشه و جدول تقسيمات كشوري، 1383ش.
- ↑ جعفري، گيتاشناسي، ج3، 1379ش، ص993.
- ↑ سازمان پژوهش و برنامه‌ريزي آموزشي (وزارت آموزش و پرورش)، جغرافياي استان كرمانشاه 1383ش، ص8.
- ↑ سازمان حمل و نقل و پايانه‌هاي كشور (وزارت راه و ترابري)، اطلس جاده‌هاي ايران (ويرايش دوم)، 1380ش، ص133-134.
- ↑ مؤسسة گيتاشناسي (واحد پژوهش و تأليف)، اطلس گيتاشناسي استان‌هاي ايران، 1383ش، ص162.
- ↑ چكنگي، فرهنگنامة تطبيقي نام‌هاي قديم و جديد مكان‌هاي جغرافيايي ايران و نواحي مجاور، 1378ش، ص24ص240-241.
- ↑ حدود العالم من المشرق الي المغرب، 1362ش، ص141.
- ↑ احمد بن ابي‌يعقوب (ابن واضح يعقوبي)، البُلدان، 1381ش، ص37.
- ↑ مستوفي قزويني، نزهت‌القلوب، 1381ش، ص163.
- ↑ لسترينج، جغرافياي تاريخي سرزمين‌هاي خلافت شرقي، 1383ش، ص202.
- ↑ مؤسسة گيتاشناسي (واحد پژوهش و تأليف)، اطلس گيتاشناسي استان‌هاي ايران، 1383ش، ص162.
- ↑ «معرفی شهر کرمانشاه»، وب‌سایت کارناوال.
- ↑ مركز آمار ايران، بازسازي و برآورد جمعيت شهرستان‌هاي كشور، 1382ش، ص179-180.
- ↑ «معرفی شهر کرمانشاه»، وب‌سایت کارناوال.
منابع
- احمد بن ابي‌يعقوب (ابن‌واضح يعقوبي)، البُلدان، ترجمة دكتر محمدابراهيم آيتي، چ4، تهران، علمي و فرهنگي ايران، 1381ش.
- جعفري، عباس، گيتاشناسي، دايرة‌المعارف جغرافيايي ايران، چ1، تهران، گيتاشناسي، 1379ش.
- چكنگي، عليرضا، فرهنگنامة تطبيقي نام‌هاي قديم و جديد مكان‌هاي جغرافيايي ايران و نواحي مجاور، چ1، مشهد، آستان قدس رضوي، بنياد پژوهش‌هاي اسلامي، 1378ش.
- حدود العالم من المشرق الي المغرب، به‌تحقیق دكتر منوچهر ستوده، تهران، كتابخانة طهوري، 1362ش.
- دفتر تقسيمات كشوري، نقشه و جدول تقسيمات كشوري، تهران، وزارت كشور، 1383ش.
- سازمان پژوهش و برنامه‌ريزي آموزشي (وزارت آموزش و پرورش)، جغرافياي استان كرمانشاه، چ5، تهران، شركت چاپ و نشر كتاب‌هاي درسي ايران، 1383ش.
- سازمان حمل و نقل و پايانه‌هاي كشور (وزارت راه و ترابري)، اطلس جاده‌هاي ايران (ويرايش دوم)، تهران، همشهري، 1380ش.
- «شهر کرمانشاه»، وب‌سایت ای‌گردش، تاریخ بازدید: 20 دی 1400ش.
- لسترينج، گاي، جغرافياي تاريخي سرزمين‌هاي خلافت شرقي، ترجمة محمود عرفان، چ6، تهران، شركت انتشارات علمي و فرهنگي، 1383ش.
- مركز آمار ايران، بازسازي و برآورد جمعيت شهرستان‌هاي كشور، تهران، مركز آمار ايران (سازمان مديريت و برنامه‌ريزي كشور)، 1382ش.
- «معرفی شهر کرمانشاه»، وب‌سایت کارناوال، تاریخ بازدید: 20 دی 1400ش.
- مؤسسة گيتاشناسي (واحد پژوهش و تأليف)، اطلس گيتاشناسي استان‌هاي ايران، چ1، تهران، گيتاشناسي، 1383ش.
- مستوفي قزويني، حمدالله، نزهت‌القلوب، به‌تحقیق دكتر محمد دبيرسياقي، چ1، قزوين، حديث امروز، 1381ش.