کودک آزاری

کودک آزاری؛ بدرفتاری که به آسیب جسمی و روانی کودک می‌انجامد.

کودکان به‌عنوان آسیب‌پذیرترین گروه در هر جامعه، در معرض انواع و مصادیق مختلفی از کودک‌آزاری قرار دارند. این آزار و اذیت‌ها، دارای عواقب و آثار منفی در حیطه‌های مختلف اجتماعی، تحصیلی، خانوادگی و شغلی است.

مفهوم کودک‌آزاری

مفهوم کودک‌آزاری به‌معنای هرگونه فعل یا ترک فعلی است که کودک را آزار می‌دهد مانند آزارهای جسمی، جنسی، بی‌توجهی و برخی سوء‌رفتارهای عاطفی. بر اساس تعریف دستنامۀ آماری و تشخیصی اختلال‌های روانی هر نوع غفلت و یا ارتکاب به هر عملی که بهداشت و سلامت جسمانی و روانی کودک را به خطر اندازد و بر آن خدشه وارد کند، کودک‌آزاری قلمداد می‌شود.

آمارها

جدیدترین آمارهای سازمان بهداشت جهانی حکایت از 40 میلیون کودک‌آزاری در برابر کودکان زیر 4 سال در سراسر جهان دارند که در حدود 14-17 درصد از آنها منجر به مرگ کودکان می‌شود. این در حالی است که بیش از نیمی از کودکان و خانواده‌های آنها، از ترس آبرو یا خطرهای دیگر، این کودک‌آزاری‌ها را گزارش نمی‌دهند. این سازمان، بیشترین موارد کودک‌آزاری را در کشورهای آفریقایی و آسیایی معرفی کرده است. بیشترین نوع کودک‌آزاری در این دو قاره، به‌صورت «بیگاری کشیدن از کودکان»، «سوء استفادۀ جنسی» و «قتل» گزارش شده است. در کشورهای اروپایی و آمریکایی نیز کودک‌آزاری بیشتر به‌صورت‌های «آزارهای جنسی» و «آزارهای روانی ناشی از مشکلات خانوادگی» گزارش شده است. در مجموع، شایع‌ترین شکل کودک‌آزاری در سراسر جهان، «غفلت» شناخته شده است.

در ایران نیز آمارها (در دهۀ 90) نشان از افزایش 3.5 درصدی کودک‌آزاری در 1386ش، نسبت به سال‌های پیش از آن را دارند. وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی گزارش داده که از هر 8000 خشونت خانگی 1000 مورد کودک‌آزاری بوده است. کارشناسان، بر این باورند که در خوشبینانه‌ترین حالت در ایران، از هر 10 کودک، 1 نفر در معرض کودک‌آزاری قرار دارد. میانگین سنی کودکان در معرض خطر کودک‌آزاری 10-12 سال گزارش شده است. همچنین، در حدود 44 درصد از کودکان مورد آزار پسر و 56 درصد باقی‌مانده نیز دختر بوده‌اند. بیشترین نوع کودک‌آزاری در ایران با 67.6 درصد «کودک‌آزاری جسمی» بوده مانند کشیدن گوش و موی سر کودک، گذاشتن فلفل در دهان او و نیز سوزاندن دست کودک با قاشق داغ. پس از آن، آزارهای روحی و عاطفی با 28.4 درصد در رتبۀ دوم قرار دارد که شامل مواردی همچون تحقیر، توهین و بیرون انداختن از خانه بوده است. آزارهای جنسی با 4 درصد در مرتبۀ سوم انواع کودک‌آزاری در ایران قرار گرفته‌اند.

انواع

1. کودک‌آزاری جسمی: به‌معنای وارد کردن آسیب عمدی به بدن کودک از سوی فرد بزرگسال.
2. کودک‌آزاری جنسی: شامل هر نوع فعالیت جنسی با کودک پیش از سنی که بتواند رضایت قانونی داشته باشد.
3. غفلت: به‌معنای برآورده نکردن نیازهای اساسی کودک از جمله خوراک، پوشاک، نگهداری، حمایت و امکانات آموزشی.
4. کودک‌آزاری هیجانی یا عاطفی: به‌معنای هر گونه بدرفتاری با کودک که بر کارکردهای رفتاری، شناختی، بدنی و عاطفی کودک تأثیرگذار باشد؛ مانند تحقیر مداوم و توهین به کودک.
5. کودک‌آزاری اینترنتی: یکی از معضلات و خطرات ناشی از فناوری‌های نوین است. کارشناسان بر این باورند که در صورتی‌که کودکان، ضمن استفاده از این فضا، تحت کنترل و مراقبت والدین خود نباشند، در معرض خطرات جبران‌ناپذیری قرار خواهند گرفت. در این نوع از کودک‌آزاری نوین، بزهکاران، کودکان بی‌گناه را به‌صورت‌های فردی یا جمعی مورد هدف قرار داده و از آنها در راستای ارضاء امیال جنسی، کسب پول و منفعت مالی از طریق پورنوگرافی و قاچاق کودکان و یا ارتکاب انواع جرایم سایبری بهره‌کشی می‌کنند.

علائم

کودکانی که مورد آزار و اذیت قرار گرفته‌اند در بیشتر موارد با علائمی همچون افسردگی، اختلال شخصیت، ناتوانی در یادگیری، پرخاشگری، احساس گناه، کاهش اعتماد به نفس و جویدن ناخن همراه هستند.

علل

کودک‌آزاری، دارای علت‌های مختلفی است؛ مانند:

1. خانواده: نداشتن مهارت لازم توسط والدین جهت تربیت کودک، سواد کم والدین و مشاجرات مکرر، از جمله عواملی است که در خانواده منجر به کودک‌آزاری می‌شود.
2. فرهنگ: سطح فرهنگی خانواده‌ها نیز کودک را در معرض آسیب‌های مختلفی قرار می‌دهد.
3. روان: گاهی والدین با اختلالات روانی مانند تندخویی و بی‌توجهی، کودک را آزار می‌دهند.
4. اقتصاد: فقر، در بیشتر نقاط جهان، منجر به ایجاد فشارهای مالی به کودک شده و او را آزار می‌دهد.

قوانین مبارزه با کودک‌آزاری

در 1381ش، پس از سال‌ها تلاش متخصصان، قوانین کامل‌تری در رابطه با حمایت از کودکان و تعیین مجازات برای کودک‌آزاری در مجلس ایران به تصویب رسید. با توجه به این قانون، تمامی افراد زیر 18 سال، تحت پوشش این قانون قرار گرفته و کودک‌آزاری دیگر نیازی به شاکی خصوصی ندارد. در صورت مشاهدۀ کودک‌آزاری، می‌توان آن را به سازمان‌های مربوطه گزارش داد و دادستان موظف است به‌عنوان مدعی‌العلوم به این موضوع رسیدگی کند. طبق این قانون، خرید و فروش کودکان به‌عنوان نیروی کار و بهره‌کشی از آنها، مجازات شش ماه تا یک سال زندان داشته و با جزای نقدی در حدود 10 میلیون ریال جریمه خواهند شد. علاوه بر آن، هر نوعی از اذیت و آزار روحی و جسمی، بی‌تفاوتی به سلامت کودک و نیز ممانعت از تحصیل کودک جرم شناخته شده و قانون‌گذار می‌تواند فرد مجرم را به سه ماه و یک روز تا شش ماه حبس و ده میلیون ریال جزای نقدی، جریمه کند.

نحوۀ گزارش کودک‌آزاری

در ایران، در صورت مشاهدۀ هر گونه‌ای از کودک‌آزاری توسط خانواده و دیگران، می‌توان با شمارۀ 123 تماس گرفته و گزارش خود را به اورژانس اجتماعی سازمان بهزیستی ارائه کرد.

مقابله با کودک‌آزاری جنسی

بسیاری از روانشناسان بر این باورند که به‌منظور مقابله با سوءاستفاده‌های جنسی از کودکان، باید متناسب با سن کودکان، به آنها آگاهی‌های جنسی لازم را ارائه کرد. این آموزش‌ها می‌تواند برای کودک دختر از سوی مادر و برای کودک پسر از سوی پدر انجام شود. کارشناسان از واژۀ انگلیسی PANTS برای این کار استفاده کرده‌اند:

1. P (Private): باید به کودکان یاد داد که لباس زیر برای پوشش قسمت‌های خصوص بدن بوده و هیچ کسی نباید این قسمت‌ها را لمس کرده و یا به آن نگاه کند.
2. A (Always): کودک باید همیشه به یاد داشته باشد که بدن او تنها متعلق به خود او بوده و هیچ‌کسی حق ندارد، با انجام کاری باعث خجالت و ناراحتی او شود.
3. N (No): کودکان باید توانایی نه گفتن را یاد گرفته باشند تا بتوانند از خود در برابر آسیب‌های اجتماعی و جنسی محافظت کنند.
4. T (Talk): کودک باید توانایی صحبت کردن دربارۀ رازهایی که او را ناراحت کرده داشته باشد و بتواند با افرادی که از نظر او قابل اعتماد هست، صحبت کند.
5. S (Speak up): کودک باید بتواند با افرادی که توانایی کمک‌رسانی دارند هر چه سریع‌تر صحبت کند. این افراد می‌توانند والدین، خواهر و برادر، دوست، معلم و حتی مشاور مدرسه باشند.

 

منابع

• پورناجی، بنفشه، «مرگ خاموش»، تهران، همشهری، 1378ش.
• «چگونه می‌توان موارد کودک‌آزاری را گزارش داد؟»، وب‌سایت سازمان بهزیستی کشور، تاریخ بارگذاری: 26 آبان 1399ش.
• رحیمی موقر، آفرین و دیگران، بررسی شیوع کودک‌آزاری در دو منطقۀ تهران، تهران، فصلنامۀ رفاه اجتماعی، سال2، شماره 7، 1382ش.
• روشن، محمد و دیگران، «رهیافت جرم شناختی به کوک آزاری اینترنتی»، ششمین کنگرۀ ملی آسیب شناسی خانواده، 1393ش.
• «صریح ترین قانون در تقابل با کودک‌آزاری چیست»، خبرگزاری ایمنا، تاریخ بارگذاری: ا آذر 1400ش.
• «کودک‌آزاری جنسی و راهکارهای مقابله با آن»، وب‌سایت ماهنامۀ الکترونیکی سیب، تاریخ بازدید: 17 آبان 1401ش.
• مفاخری باشماق، سامان و دیگران، «ارزیابی عصب زیست‌شناسی کودک آزاری»، فصلنامۀ سلامت روان کودک، دورۀ 5، شمارۀ 1، 1397ش.
• «مفهوم کودک‌آزاری و مصادیق آن» وب‌سایت دادگران حامی، تاریخ بازدید: 17 آبان 1401ش.
• نقوی، اعظم و دیگران، «پیامدهای شناختی کودک‌آزاری در دختران نوجوان»، نشریۀ مجلۀ روانپزشکی و روانشناسی بالینی ایران (اندیشه و رفتار)، دورۀ 12، شمارۀ 2، 1385ش.
• Hobbs, C, H & Hank, H, “child abuse and neglect a clinicians handbook”, London, 1999.
• Khushaei K. Sexual Abuse: A Case Report. Journal of Social Welfare. 2003.
• Khushaei K. Sexual Abuse: A Case Report. Journal of Social Welfare. 2003.
• Raheb GH, Eghlima M, Kamrodi A, & Kafshgar M. Psychosocial Impact of Child Abuse and the Preventive Role of the Police. Quarterly of Entezam-E-Ejtemaei. 2009.
• Rahimi Movaghar A, Babaei N, & Rostami M. A Comparative Study of the Prevalence Rate of Physical Child Abuse in Sizdah Aban District of Region XX and Region III of Tehran in 1996. Social Welfare. 2003.