گروه درمانی

گروه درمانی؛ روشی جدید در روان‌درمانی.

گروه درمانی، نوعی روان‌درمانی است که در آن یک درمانگر و تعدادی شرکت‌کننده با مشکلات مشابه یا متفاوت حضور یافته و در راستای بهبود همدیگر تلاش می‌کنند. افراد حاضر در گروه‌درمانی، با مداخلات روانشناس، مشاهدۀ رفتارهای سایر اعضای گروه و نیز بازخورد از آنها، تشویق به درمان می‌شوند.

تاریخچه

نخستین‌بار، از این روش درمانی به‌عنوان راهی برای رفع خستگی رزمی در طول جنگ جهانی دوم استفاده شده است. سربازان، در خلال جنگ، از وجود مشاوران و روانشناسان بی‌بهره بودند در نتیجه، با تشکیل گروه‌هایی خود به حمایت و درمان یکدیگر کمک می‌کردندبا شروع قرن بیستم در آمریکا نیز از این روش درمانی استفاده شد. این مفهوم، به‌مرور زمان، توسط روان‌درمانگران متعددی، توسعه داده شد. امروزه، گروه‌درمانی، در قالب یک گروه با تعداد کم شرکت‌کننده و یک درمانگر انجام می‌شود.

شیوۀ اجرا

گروه‌درمانی، به‌صورت معمول، با 6 تا 15 نفر شرکت‌کننده و یک درمانگر تشکیل می‌شود. این جلساتِ درمانی، با توجه به نوع گروه و سطح نیاز آنها، یک تا دو بار در طول هفته یا ماه تشکیل شده و زمانی 90 تا 120 دقیقه‌ای را شامل می‌شود.

در نخستین جلسه از گروه‌درمانی، افراد به معرفی خود و اشتراک‌گذاری دلایل حضور خود در جلسه می‌پردازند. پس از آن، درمانگر، افراد را به گفتگوی بیشتر در مورد تجربیات و پیشرفت‌های آنها، ترغیب می‌کند. روش برگزاری جلسات گروه‌درمانی، به سبک کاری درمانگر و ماهیت مشکل مورد بررسی، بستگی دارد.

موضوعات

در گروه‌درمانی، موضوعات مختلفی مانند اعتیاد، خشونت خانگی یا سوء‌استفاده و آزار، طلاق، اضطراب، اختلال استرس پس از سانحه، خودکشی، عزت نفس پایین، مشکلات ارتباطی، فرزندپروری، اختلال‌های مربوط به خوردن، مدیریت خشم، سوگواری و غم از دست دادن، بررسی می‌شوند.

انواع

کارشناسان، در مجموع، از دو نوع جلسات گروه‌درمانی صحبت می‌کنند:

1. گروه‌درمانی اختصاصی: که در آن تمامی اعضای گروه، مشکلی مشابه داشته و تمرکز گروه‌ها بر درمان اختلال و مشکل مشترک اعضای گروه است؛ مانند گروه‌درمانی پانیک، وسواس، افزایش اعتماد به نفس، اضطراب صحبت در جمع یا روابط بین فردی.
2. گروه‌درمانی عمومی: در این دوره‌های درمانی، افراد با مشکلات مختلفی شرکت کرده و هدف آنها، رشد و توسعۀ فردی و نیز افزایش خودشناسی است. درمانگران، در این نوع از گروه‌ها، از شیوه‌های متفاوتی استفاده می‌کنند.
   

گروهی از کارشناسان نیز گروه‌درمانی را به دو نوع زیر تقسیم کرده‌اند:

1. گروه‌درمانی آموزشی: در این گروه‌ها تلاش می‌شود تا در مورد موضوعی خاص، اطلاعات زیادی ارائه شده و سطح آگاهی افراد شرکت‌کننده را افزایش دهند. در این نوع از گروه‌درمانی، درمانگر، بیشتر نقش یک معلم را ایفا می‌کند.
2. گروه‌درمانی درمان‌محور: این گروه‌ها، بر تجربۀ گروهی استوار بوده و درمانگر در آن تلاش می‌کند تا در مرکز توجه قرار نگرفته و تنها بحث بین اعضای گروه را پیش ببرد. در حقیقت، در این روش، درمانگر تنها یک هدایت‌کننده و نظم‌دهنده بوده و اعضای گروه، خود فعالیت داشته و بحث می‌کنند.

اهداف

گروه‌درمانی برای اهداف مختلفی همچون موارد زیر اجرا می‌شود:

1. کمک به افراد در تشخیص رفتار ناسازگار؛ گروه‌درمانی به افراد کمک می‌کند تا خود و رفتارهای خود را به‌‌وضوح ببینند.
2. کمک به مشکلات عاطفی از طریق بازخورد؛ در گروه‌درمانی، هدف، کمک به شرکت‌کنندگان است تا روش‌های مقابله‌ای مخصوص خود را آموخته و در صورت بروز مشکل، از پسِ آنها برآیند.
3. ارائۀ یک محیط حمایتی؛ گروه‌درمانی، فرصتی برای دریافت بازخورد و مشاوره و نیز دستیابی به کمک دیگران و دریافت حمایت از سوی آنها است.

قوانین

گروه‌های درمانی مختلف، دارای قوانین کلی ثابتی هستند. این قوانین، به‌منظور امنیت گروه و اثربخشی بیشتر آنها وضع شده‌اند؛ مانند:

1. رازداری: شرکت‌کنندگان در گروه‌درمانی، باید متعهد شوند که تمام اطلاعات ارائه شده در گروه، توسط تمامی اعضا و درمانگر، محرمانه بماند.
2. تعهد به شرکت در جلسات: غیبت در حتی یک جلسه از این شیوۀ درمانی، علاوه بر از دست دادن تمرین‌های مهم، منجر به اختلال در روند درمان می‌شود.
3. عدم ایجاد رابطۀ دوستی و عاطفی با اعضای گروه: ایجاد روابط دوستانه بین اعضای گروه باید به دوران پس از درمان واگذار شود.
4. حرف‌زدن و عمل نکردن: در گروه‌درمانی، افراد باید بیش از عمل، حرف بزنند.
5. شرکت کردن: با عدم شرکت در مباحث و تمرینات، تأثیر درمانی حاصل نخواهد شد.

فواید

گروه‌درمانی، دارای اصول مشخصی است که در بیشتر مواقع، موجب بهبود شرکت‌کنندگان می‌شود. از جمله فواید این گروه‌های درمانی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

1. القای امید: مشاهدۀ افرادی که با مشکلی مشابه، مقابله کرده‌اند، منجر به بهبودی و ایجاد امیدواری در سایر افراد می‌شود.
2. تجربۀ مشترک: شرکت‌کنندگان به این باور می‌رسند که آنچه بر آنها گذشته، عمومیت داشته و در این زمینه تنها نیستند؛
3. بازسازی روابط خانوادگی: فضای گروه های درمانی، بسیار شبیه به فضای یک خانواده است.
4. توسعۀ تکنیک‌های اجتماعی شدن: این گروه‌ها، مکان مناسبی برای به کارگیری رفتارهای جدید هستند. این مکان‌ها، امن و حمایت‌گر بوده و به افراد شرکت‌کننده اجازه داده می‌شود تا بدون ترس از شکست، تجربه کردن و آزمودن را امتحان کنند.
5. رفتار تقلیدی: الگوبرداری از سایر افراد گروه یا مشاهده و تقلید رفتار درمان‌گر، در بهبود وضعیت شرکت‌کنندگان تأثیرگذار است.
6. یادگیری بین فردی: تعامل با افراد دیگر و کسب بازخورد از آنها، منجر به درکِ بیشتر افراد از خود آنها می‌شود.
7. انسجام گروهی: داشتن هدف مشترک، به حس تعلق و پذیرفته شدن و در نهایت انسجام گروهی منجر می‌شود.
8. تخلیۀ هیجانی: شرکت‌کنندگان، در این گروه‌های درمانی، فرصت در میان گذاشتن تجارب و احساسات خود را پیدا کرده و همین منجر به تسکین آنها و نیز رفع استرس در آنها می‌شود.
9. تبادل اطلاعات؛
10. نوع دوستی؛
11. مقرون به صرفه بودن.

معایب

این روش درمانی، گاهی با معایبی نیز همراه است؛ مانند:

1. عدم تمرکز روی فرد؛
2. پایین بودن سطح محرمانه بودن اطلاعات نسبت به روان‌درمانی فردی؛
3. گاهی فرد، علاوه بر عدم تغییر خود، مانع از موفقیت دیگران نیز می‌شود؛
4. مخفی کردن مسائل توسط افراد بی‌انگیزه یا باانگیزۀ پایین؛
5. تداخل زمان تشکیل گروه با برنامه‌های فردی؛
6. مناسب نبودن گروه‌درمانی برای افرادی که روحیۀ ضد اجتماعی، خجالتی، تکانشی، خشن و روان‌پریشی دارند.

گروه‌درمانی در سالمندان

امروزه، بسیاری از سالمندان، در سراسر جهان، تحت تأثیر فشارهای روانی متعددی هستند و از حمایت‌های کافی در موقعیت‌های اجتماعی و خانوادگی نیز برخودار نیستند؛ بنابراین، گروه‌درمانی، به‌عنوان یکی از روش‌های درمانی و حمایتی می‌تواند گامی مؤثر در راستای کاهش مشکلات و افزایش سلامت عمومی این گروه از افراد جامعه باشد. گروه‌درمانی سالمندان، با رویکرد معنا درمانی، یکی از برنامه‌های حمایتی مناسب است که با توجه به پژوهش‌های متعدد صورت گرفته، به سالمندان در شرایط استرس‌زا و سازگاری با منابع فرسایندۀ زندگی، کمک می‌کند. در گروه‌درمانی، سالمندان فرصتی پیدا می‌کنند تا علاوه بر حمایت متقابل یکدیگر، عزت نفس و اعتماد به نفس خود را نیز تقویت کرده و با معنای زندگیِ گذشتۀ خود روبه‌رو شوند.

منابع

• «گروه‌درمانی»، وب‌سایت دکتر بهشتیان، تاریخ بازدید: 24 بهمن 1401ش.
• نیکبخت، داریوش، «گروه‌درمانی»، وب‌سایت دکتر نیکبخت، تاریخ بازدید: 24 بهمن 1401ش.
• ونکی فراهانی، زهرا و دیگران، «اثربخشی گروه‌درمانی با رویکرد معنا درمانی بر سلامت عمومی سالمندان»، روانشناسی کاربردی، دوره 10، شماره 1، 1395ش.
• «هر آنچه باید از گروه‌درمانی بدانید»، وب‌سایت سیمیاروم، تاریخ بارگذاری: 7 دی 1398ش.