گلاب گیری
گلاب گیری؛ تقطیر سنتی حاصل از گل محمدی.
یکی از سنت‌های متداول در میان ایرانیان گلابگیری است. این آیین سنتی در فصل بهار و همزمان با شکوفایی گل محمدی برگزار می‌شود. امروزه این مراسم، به‌ویژه توسط مردم کاشان و شهرهای اطراف آن با آداب خاصی و همراه با شکرگزاری انجام می‌شود و سهم قابل توجهی از رونق اقتصادی در این منطقه را به خود اختصاص داده است. جشنواره گلابگیری کاشان هرساله از ۱۵ تا ۲۵ اردیبهشت برگزار می‌شود.
مفهوم‌شناسی
گلابگیری به‌معنای عمل گلاب‌گرفتن،[۱] به تقطیر سنتی حاصل از گل محمدی گفته می‌شود.[۲] گلابگیری در کاشان، «لتان» نامیده شده است.[۳]
تاریخچه
سابقۀ پرورش گل محمدی در ایران به ۷۰۰۰ سال پیش بر می‌گردد و از گذشته‌های دور، گلاب از مهم‌ترین کالا‌های صادراتی ایران بوده است.[۴] استان فارس از نخستین مناطق تولید گلاب در ایران بوده که در گذر زمان، این صنعت در کاشان و شهرهای اطراف آن نیز رونق گرفت. کارشناسان با تکیه بر مستندات تاریخی گلاب را سوغات کاشان در طول تاریخ دانسته‌اند و عید گلاب از رسوم قدیمی رایج در این منطقه کویری است.[۵] شیوۀ سنتی گلابگیری در ایران، سابقه‌ای ۱۰۰۰ ساله دارد. این محصول در گذشته از طریق راه ابریشم به کشور‌های چین و هند ارسال می‌شد و امروزه نیز بخش قابل‌توجهی از گلاب تولیدی ایران به سایر نقاط جهان فرستاده می‌شود.[۶]
محل گلابگیری
گلابگیری سنتی ایران در استان‌های اصفهان، فارس، کرمان، یزد، سیستان و بلوچستان، آذربایجان شرقی و غربی، خراسان و سمنان انجام می‌شود. استان اصفهان با 2000 دستگاه گلابگیری مقام اول را در مناطق گلاب‌گیر کشور به خود اختصاص داده [۷] و شهرستان کاشان از مهم‌ترین مناطقی است که شرایط مناسبی را برای پرورش گل محمدی و تولید گلاب در کشور دارد.[۸] از دیدگاه جغرافیایی بخش قمصر، نیاسر، سده، برزک، دره، خاوه، جوشقان، وادقان و ون کاشان؛[۹] مهم‌ترین و مناسب‌ترین مناطق کشور برای پرورش گل محمدی بوده و قطب اصلی تولیدکنندۀ گلاب به‌شمار می‌روند. [۱۰] این مناطق نقش به‌سزایی در صنعت گلابگیری ایران دارند.[۱۱] مزارع گل سرخ واقع در زمین‌های کوهپایه‌‌ای این منطقه، محصول با کیفیت‌تری نسبت به مناطق خشک‌تر و نقاط مرتفع دارند. به‌همین دلیل، گلاب حاصل از گلهای محمدی در مناطق کوهستانی مطبوع‌تر است و قیمت بالاتری نیز دارد.[۱۲] علاوه بر این دو شهر، میمند و داراب فارس نیز از مناطقی هستند که هر ساله مراسم گلابگیری در آنها برگزار می‌شود.[۱۳]
روش‌های گلابگیری
گلابگیری به دو روش سنتی و صنعتی انجام می‌شود و اساس کار در هر دو شیوۀ، بر عمل تقطیر استوار است. [۱۴] روش تهیه گلاب از گل محمدی به شیوه سنتی از هنر‌های باستانی ایرانیان است. برخی دانشمندان مانند ابوعلی سینا از این روش برای اسانس‌گیری از گیاهان دارویی نیز استفاده کرده‌اند. امروزه در روش صنعتی از ابزار‌های مدرن و پیشرفته‌ای برای عصاره‌گیری از گیاهان و گلهای معطر استفاده می‌شود.[۱۵] وجه تمایز گلابگیری کاشان، رواج شیوۀ سنتی است.[۱۶]
شیوۀ گلابگیری
تولید گلاب به روش سنتی، نیازمند برخی وسایل مانند دیگ مسی، قرابه، پارچ، نی و شیشه است.[۱۷] برای تهیه گلاب، گلبرگ‌های گل محمدی را به نسبت برابر با آب در داخل دیگ مسی انداخته و آن را بر روی آتش هیزمی قرار می‌دهند.[۱۸] یک واشر پلاستیکی بین دیگ و درب آن، مانع خروج بخار می‌شود.[۱۹] سوراخ‌ها و لوله‌های استیلی که بر روی درب دیگ قرار دارد، بخار حاصل از جوشاندن گل محمدی را به محفظه‌ای که درون آب سرد قرار دارد منتقل کرده و به گلاب تبدیل می‌شود. [۲۰] اگر فرآیند تقطیر دوباره تکرار شود، گلاب دو آتشه به‌دست می‌آید. همچنین از تقطیر گلاب دو آتشه نیز، گلاب ناب و خالص حاصل می‌شود که بسیار غلیظ است و عطری بی‌نظیر دارد.[۲۱]
جشنواره گلابگیری
در گذشته مراسم گلابگیری با آدابی خاص مانند حمل گل‌ها به‌وسیله شتر و جشن و پایکوبی همراه بوده است.[۲۲] امروزه نیز این مراسم با شادی و پایکوبی همراه است؛ اما بسیاری از سنت‌های قدیمی در آن رایج نیست. در فصل گلابگیری کاشان، باغ‌داران به کمک اهالی منطقه گلهای محمدی را چیده و به‌منظور تهیه گلاب به کارگاه‌های گلابگیری منتقل می‌کنند.[۲۳] در این مراسم افراد وظایف خاصی را بر عهده دارند. کسانی که وظیفه چیدن گل‌ها را برعهده دارند، «گل‌‌چین» نام دارند. گل چین‌ها به‌دلیل اینکه معتقدند قبل از طلوع آفتاب، گل‌ها بوی بیشتری دارند، فرآیند چیدن گل را در این زمان آغاز می‌کنند. پس از آن افراد دیگری گل‌ها را در ظروف بزرگی ریخته و گلبرگ‌ها را از سایر قسمت‌های گل جدا می‌کنند.[۲۴]
کارکرد
پرورش گل محمدی به‌عنوان مادۀ اولیۀ گلابگیری، نقش مهمی در افزایش تولید گلاب در ایران دارد. [۲۵] گلاب، عطر و اسانس از جمله فرآورده‌های حاصل از گل محمدی است. اهالی شهر کاشان با استفاده از شیوۀ سنتی گلابگیری نقش مؤثری در ترویج این سنت ایرانی داشته‌اند.[۲۶] پژوهشگران به کارکردهای زیر در صنعت گلابگیری ایران، توجه کرده‌اند:
- سرمایه‌گذاری، افزایش پتانسیل‌های بومی و توسعۀ فعالیت‌های جدید اقتصادی؛
- افزایش استفاده از گلاب در مصارف غذایی و دارویی؛[۲۷]
- توسعه صنعت گردشگری؛
- افزایش سود اقتصادی؛
- معرفی فرهنگ و آداب‌و‌رسوم مناطق مختلف ایران.[۲۸]
- معرفی صنعت گلابگیری به‌عنوان یک صنعت کوچک سازگار با تکنولوژی و منابع محدود محلی؛
- صادرات گلاب و ارز‌آوری آن؛
- جلوگیری از مهاجرت بومیان منطقه و اشتغال‌زایی برای آنها.[۲۹]
چالش‌های صنعت گلابگیری
پژوهشگران در توسعۀ صنعت گلاب‌گیري و پیامدهایی مانند توسعۀ گردشگری، چالش‌های زیر را مورد توجه قرار داده‌اند:
- تغییر کاربري اراضی کشاورزی به زمین‌های مسکونی؛
- کاهش اراضی زیر کشت محصولات کشاورزي؛
- ساخت‌و‌ساز بی‌رویه و گسترش ویلا‌های گردشگری؛
- توسعه خانه‌سازي مدرن و از‌بین‌رفتن معماري سنتی؛
- آسیب به ابنیه و آثار تاریخی.[۳۰]
پانویس
- ↑ . دهخدا، لغت‌نامه، ذیل واژه گلابگیری، وب‌سایت واژه‌یاب.
- ↑ . قرنی آرانی و همکاران، «نقش توليد گل محمدي و گلاب‌گيري در توسعه سکونتگاههاي انسانی، 1398ش، ص339.
- ↑ . «همه چیز درباره گلاب گیری کاشان»، وب‌سایت گردشگری اسنپ تریپ.
- ↑ . «مراسم گلابگیری کاشان را کی و کجا ببینیم؟»، وب‌سایت کجارو.
- ↑ . «همه چیز درباره گلاب گیری کاشان»، وب‌سایت گردشگری اسنپ تریپ.
- ↑ . «مراسم گلابگیری کاشان را کی و کجا ببینیم؟»، وب‌سایت کجارو.
- ↑ . کردوانی و غفار، «بررسی صنعت گلاب گیری و اهمیت آن در بخش قمصر کاشان»، 1383ش، ص9.
- ↑ . قرنی آرانی و همکاران، «نقش توليد گل محمدي و گلاب‌گيري در توسعه سکونتگاههاي انسانی، 1398ش، ص341.
- ↑ . «نکاتی درمورد گلاب و گلابگیری که احتمالا نمی دانید!»، وب‌سایت مشکستان.
- ↑ . قرنی آرانی و همکاران، «نقش توليد گل محمدي و گلاب‌گيري در توسعه سکونتگاههاي انسانی، 1398ش، ص341.
- ↑ . کردوانی و غفار، «بررسی صنعت گلاب گیری و اهمیت آن در بخش قمصر کاشان»، 1383ش، ص1.
- ↑ . «مراسم گلابگیری کاشان را کی و کجا ببینیم؟»، وب‌سایت کجارو، تاریخ بازدید: 10 آذر 1401ش.
- ↑ . «همه چیز درباره گلابگیری کاشان»، وب‌سایت گردشگری اسنپ تریپ.
- ↑ . کردوانی و غفار، «بررسی صنعت گلاب گیری و اهمیت آن در بخش قمصر کاشان»، 1383ش، ص8.
- ↑ . «مراسم گلاب گیری کاشان را کی و کجا ببینیم؟»، وب‌سایت کجارو، تاریخ بازدید: 10 آذر 1401ش.
- ↑ . «همه چیز درباره گلابگیری کاشان»، وب‌سایت گردشگری اسنپ تریپ.
- ↑ . «نکاتی درمورد گلاب و گلابگیری که احتمالا نمی دانید!»، وب‌سایت مشکستان.
- ↑ . کردوانی و غفار، «بررسی صنعت گلابگیری واهمیت آن در بخش قمصر کاشان»، 1383ش، ص8.
- ↑ . «همه چیز درباره گلابگیری کاشان»، وب‌سایت گردشگری اسنپ تریپ.
- ↑ . کردوانی و غفار، «بررسی صنعت گلابگیری و اهمیت آن در بخش قمصر کاشان»، 1383ش، ص8.
- ↑ . «مراسم گلابگیری کاشان را کی و کجا ببینیم؟»، وب‌سایت کجارو.
- ↑ . «مراسم گلابگیری کاشان را کی و کجا ببینیم؟»، وب‌سایت کجارو.
- ↑ . «مراسم و زمان گلاب گیری کاشان سال 1401؛ آیینی سنتی با عطری بهاری»، وب‌سایت ایرانگرد، تاریخ بازدید: 10 آذر 1401ش.
- ↑ . «مراسم گلاب گیری کاشان را کی و کجا ببینیم؟»، وب‌سایت کجارو، تاریخ بازدید: 10 آذر 1401ش.
- ↑ . قرنی آرانی و همکاران، «نقش توليد گل محمدي و گلاب‌گيري در توسعه سکونتگاههاي انسانی، 1398ش، ص339.
- ↑ . «نکاتی در مورد گلاب و گلابگیری که احتمالا نمی دانید!»، وب‌سایت مشکستان.
- ↑ . کردوانی و غفار، «بررسی صنعت گلابگیری و اهمیت آن در بخش قمصر کاشان»، 1383ش، ص1.
- ↑ . کیانی سلمی و بسحاق، «تبیین اثرات جشنواره گلاب‌گیري از دیدگاه ساکنان محلی»، 1395ش، ص65.
- ↑ . کردوانی و غفار، «بررسی صنعت گلابگیری و اهمیت آن در بخش قمصر کاشان»، 1383ش، ص13.
- ↑ . کیانی و بسحاق، «تبیین اثرات جشنواره گلاب‌گیري از دیدگاه ساکنان محلی»، 1395، ص79.
منابع
- دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 9 آذر 1401ش.
- قرنی آرانی، بهروز و همکاران، «نقش توليد گل محمدي و گلاب‌گيري در توسعه سکونتگاههاي انسانی (مطالعه موردي: شهرستان کاشان)»، مطالعات برنامه‌ریزی سکونت‌گاه‌های انسانی، شماره 2، 1398ش.
- کردوانی، پرویز و غفار، امیر‌حسین، «بررسی صنعت گلابگیری و اهمیت آن در بخش قمصر کاشان»، پژوهش‌های جغرافیایی، شماره 47، 1383ش.
- کیانی سلمی، صدیقه و بسحاق، محمد‌رضا، «تبیین اثرات جشنواره گلاب‌گیري از دیدگاه ساکنان محلی»، مطالعه مدیریت گردشگری، 1395ش.
- «مراسم گلابگیری کاشان را کی و کجا ببینیم؟»، وب‌سایت کجارو، تاریخ بازدید: 10 آذر 1401ش.
- «مراسم و زمان گلابگیری کاشان سال 1401؛ آیینی سنتی با عطری بهاری»، وب‌سایت ایرانگرد، تاریخ بازدید: 10 آذر 1401ش.
- «نکاتی در مورد گلاب و گلابگیری که احتمالا نمی دانید!»، وب‌سایت مشکستان، تاریخ بازدید: 10 آذر 1401ش.
- «همه چیز درباره گلابگیری کاشان»، وب‌سایت گردشگری اسنپ تریپ، تاریخ بازدید: 10 آذر 1401ش.