گلیم افغانستان

گلیم افغانستان، از صنایع دستی افغانستان.

گلیم، از قدیمی‌ترین صنایع دستی افغانستان است که از پشم گوسفند و موی بز در طرح و رنگ‌های مختلف تولید و به‌عنوان فرش اسفاده می‌شود.

مفهوم‌شناسی

گلیم در لغت، فرش یا پوششی است که از پشم حیوانات ساخته شده و در اصطلاح، دست‌بافتهای ساده از تار و پود است که از پشم حیوانات اهلی، به دست می‌آید. گلیم در هر منطقه، طرح مختص به‌ خود را داشته و به‌صورت عموم، به‌عنوان فرش کاربرد دارد.

تاریخچه

صنعت دستی گلیم، از سال‌های دور، همزمان با پرورش حیوانات اهلی و استفاده از مو و پشم این حیوانات در افغانستان، رایج بوده و تاکنون نیز ادامه دارد. در سال 1305ش، استفاده از پارچه‌های خارجی در افغانستان به‌صورت رسمی ممنوع اعلام شد که در نتیجه، صنعت بافندگی در این کشور رونق زیادی پیدا کرد. با گسترش این صنعت، هنر دستی گلیم‌بافی نیز رونق گرفته و به رشتۀ پرطرف‌دار در میان مردم افغانستان و گردشگران خارجی بدل شد اما امروزه، به‌دلیل کم‌شدن دامداری، افزایش قیمت پشم و ورود فرش‌های صنعتی به افغانستان کم رونق شده است.

مراحل بافتن گلیم

1. تولید نخ

نخ گلیم در افغانستان به‌دلیل نبود کارخانه‌های نخ‌ریسی، به‌صورت دستی تولید می‌شود که فرایند آن طولانی و سخت است.

2. رنگرزی نخ

بعد از آماده‌شدن نخ، نوبت به رنگرزی میرسد که به‌صورت معمول، از رنگ طبیعی و گیاهانی مثل زعفران، روناس، برگ درخت پسته و پوست انار استفاده می‌شود.

3. چله‌کشی

چله‌کشی، فرایند پیچیده‌ای است و به مهارت‌ها و ابزار خاص نیاز دارد که استادکاران ماهر و کاربلد انجام می‌دهند.

4. بافتن گلیم.

بعد از تنظیم دار گلیمبافی، نوبت به بافتن گلیم میرسد که بافندگان، هنر دست خود را طبق نقشۀ از قبل طراحی‌شده به نمایش می‌گذارند.

مواد اولیه

پود گلیم از موی بز و تار آن از پشم گوسفند است.

عناصر دخیل در بافت گلیم

گلیم در افغانستان جزء صنایع دستی زنان به حساب آمده و عناصر دیگری همچون موارد زیر را شامل می‌شود: سَنگِ ‌ریشتَه (کلاف نخ) از موی بز و پشم گوسفند، شانۀ چوبی یا آهنی، چُوبچَک، دَمکَش و دار گلیم‌بافی که خود از اجزاء کوچکتر ساخته می‌شود.

انواع گلیم

1. ساده

گلیم‌های ساده ضخامت کمتری در مقایسه با انواع دیگر آن دارند. نقش‌های دو روی گلیم یکسان است و از دو سمت (پشت و روی) آن استفاده می‌شود. این نوع گلیم‌ فقط دارای تار و پود است. در سیر تکاملی بافت گلیم، گلیم ساده که به‌نام‌های چوبی و دورو نیز خوانده می‌شود، اولین بافت و پایۀ انواع پیشرفته است که با تنوع در ویژگی بافت، نقشه و رنگ‌آمیزی به وجود آمده است.

2. یک‌رو یا سوماک

این گلیم از ضخامت بیشتری نسبت به گلیم ساده برخوردار است که یک روی آن کاربرد دارد و در پشت آن نخ‌های رنگین پراکنده و نامنظم به چشم می‌خورد.

3. گلیم‌های‌ خاص

از ادغام روش و تکنیک‌های بافت گلیم ساده (پودگذاری) و بافت گلیم سوماک (پود پیچی)، نوع خاصی از گلیم تولید می‌شود که ظرافت و زیبایی بیشتر دارد.

شهرت جهانی

گیلم افغانستان به‌دلیل رنگ‌های زیبا و نقش‌های بی‌نظیری که در آن به کار می‌رود، در سطح جهان مشهور است.

منابع

• حسن‌زاده، «گلیم دستباف افغانستانی»، وب‌سایت مجلۀ خامک، تاریخ بازدید: 18 آذر 1401ش.
• دهخدا، علی‌اکبر، لغتنامۀ دهخدا، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 18 آذر 1401ش.
• «زنی در حال گیلم بافی در ولایت فاریاب»، خبرگزاری شفقنا، تاریخ درج مطلب: 26 آبان 1395ش. ویکی‌زندگی
• «صنایع پشمی در هزارجات»، وب‌سایت هزاره کالچر. 16 فروردین 1399ش.
• «صنایع دستی افغانستان و نقش آن در اقتصاد خانواده‌های افغانستان»، وب‌سایت پیام افتاب، تاریخ درج مطلب: 29 اسفند 1394ش.
• «قیمت انواع گلیم دستبافت افغانستان به صورت عمده» وب‌سایت بامیکا، تاریخ درج مطلب: 19 خرداد 1399ش.
• «گلیم، دست‎بافته‎ای زیبا ولی ساده»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: 3 فرودین 1396ش.
• معین، محمد، فرهنگ معین، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 18 آذر 1401ش.