یاقوت
یاقوت، گوهری قیمتی و کانی سخت به رنگ‌های سرخ، آبی، بنفش، سبز و زرد. سنگ‌های زینتی به دو دسته قیمتی و نیمه‌قیمتی تقسیم می‌شوند. الماس، یاقوت سرخ، یاقوت کبود و زمرد چهار گروه سنگ‌های قیمتی را تشکیل می‌دهند، سایر سنگ‌های زینتی در شمار سنگ‌های نیمه‌قیمتی قرار دارند. یاقوت واژه‌ای عربی و مترادف با واژه لاتین ruby[۱] و اصطلاح «یاکَند» در زبان فارسی میانه (به معنای قرمز) است.[۲] یاقوت طیف رنگی متفاوتی دارد و به رنگ‌های سرخ، زرد و کبود یافت می‌شود.[۳] این گوهر قیمتی، دومین کانی سخت بعد از الماس است[۴] که نوع متبلور سنگ کوراندوم به‌شمار می‌رود.[۵] یاقوت با‌ارزش‌ترین، کمیاب‌ترین و قدیمی‌ترین سنگ قیمتی است. این گوهر باارزش در بخش‌های عمیق لیتوسفر و در شرایط محیطی با دما و فشار بالا تشکیل می‌شود. یاقوت به رنگ قرمز را یاقوت سرخ و یاقوتی که غیر از رنگ قرمز را نشان دهد به یاقوت کبود معروف است.[۶]
پیشینه
سنگ یاقوت در طول تاریخ، مظهر احترام در بسیاری از فرهنگ‌ها و تمدن‌های مختلف بوده و نماد خورشید را به خود اختصاص داده است.[۷] باور کهن مردم به شعله‌ور بودن و خاصیت افسانه‌ای آن، سبب جایگاه ویژة این گوهر قیمتی در میان گذشتگان بوده است.[۸] همچنین آنها معتقدند یاقوت از آفت جلوگیری کرده و ایمنی فرد از غم و اندوه را تضمین می‌کند. در افسانه‌های برمه بیان می‌کردند، اگر یاقوت در بدن فردی قرار گیرد او را برای همیشه آسیب‌نا‌پذیر می‌کند.[۹] به عقیده یونانیان نگین یاقوت، به صاحب خود نیروی خاصی بخشیده و او را از علم، ثروت و پیروزی بی‌نیاز می‌کند. برخی تاریخ‌دانان مانند، الطالبی و اصطخری در قرن دهم و ابن‌بطوطه و ابوریحان بیرونی در کتب خود از یاقوت نام برده‌اند.[۱۰] همچنین وجود سنگ یاقوت افغانستانی بر روی تاج ملکه انگلیس، مزین بودن دربار تیمور‌لنگ با این گوهر قیمتی و قرار داشتن سنگ یاقوت بر انگشتر آنانا، گویای قدمت تاریخی این گوهر گران‌بها است.[۱۱]
خاستگاه زیستی
یاقوت در مناطقی از افغانستان، تایلند، برمه، تانزانیا و ویتنام یافت می‌شود.[۱۲] سنگ میزبانی که یاقوت در دل آن تبلور می‌یابد در مناطق مختلف جهان عمدتاً از نوع سنگ‌های دگرگونی مانند گنیس، مرمر، آمفیبولیت یا بازالت‌ها و آبرفت‌ها است. طیف رنگی متفاوت یاقوت در مناطق مختلف جهان به نوعی نشانگر ژئوشیمی یاقوت است.[۱۳]
ویژگیهای گوهرشناسی
کوراندوم، ماده تشکیل دهنده یاقوت، یک اکسید آلومینیوم فشار بالا است، که در سنگ‌های دگرگونی غنی از آلومینیوم و با درصد بسیار پایین سیلیکات یافت می‌شود. گستره رنگ یاقوت بستگی به میزان کروم، آهن و تیتانیوم موجود در آن دارد.[۱۴] وجود میزان متغیر کروم در این گوهر قیمتی، طیف رنگی از صورتی تا قرمز را در‌بر می‌گیرد. افزایش میزان کروم در این سنگ قیمتی سبب تمایل رنگ آن از قرمز روشن به قرمز شفاف و پر‌رنگ می‌شود.[۱۵] در میان طیف رنگی یاقوت سرخ، یاقوت خون‌کبوتری بیشترین ارزش را دارد.[۱۶] این تنها طیف رنگی سنگ یاقوت نیست، وجود مقداری آهن و تیتانیوم در این سنگ سبب تولید رنگ آبی در این سنگ می‌شود. همچنین در شرایطی که کروم جایگزین آلومینیوم در این سنگ شود، گستره رنگی در محدوده زرد، سبز و بنفش را نمایان می‌کند.[۱۷]
خواص
کارشناسان و پژوهشگران بر این عقیده‌اند، که سنگ‌های قیمتی علاوه بر جنبه زیبایی و تزئینی دارای خاصیت درمانی نیز هستند.[۱۸] به عقیده آنها، سنگ‌درمانی دارای قدمت طولانی است و در شمار درمان‌های طبیعی قرار دارد.[۱۹] برخی معتقدند که یاقوت سرخ به‌دلیل رنگ قرمز و شفافی که دارد، دارای ارتعاشات مهیج و گرم‌کننده است، که سبب گرمی قلب و آرامش می‌شود.[۲۰] اهمیت استفاده از یاقوت در روایات نیز اشاره شده است، در روایات متعددی از ائمه به استفاده از یاقوت و به‌همراه داشتن آن توصیه شده، که این اهمیت به‌دلیل خاصیت یاقوت در رفع فقر، غم و پریشانی است.[۲۱]
کاربرد
استفاده از جواهرات و زیورآلات قدمتی طولانی دارد. زنان در طول تاریخ با استفاده از تخم گیاهان، عاج و مرمر رنگین برای خود دست‌بند و گوشواره و گردنبند تهیه کرده[۲۲] و آن را به‌عنوان اشیاء زینتی استفاده می‌کردند. با گذر زمان سنگ‌های زیبا با درخشندگی خیره کننده جایگزین زیورآلات اولیه و ابتدایی شدند.[۲۳] سنگ یاقوت در طول تاریخ به‌عنوان یک نگین گران‌بها بر روی تاج و دستوار پادشاهان و انگشتر و گردنبند و سایر زیورآلات مردان و زنان در طول تاریخ تا عصر حاضر به‌کار رفته است و زیبایی و درخشندگی منحصر به‌فرد این گوهر درخشان، سبب کاربرد آن در زیورآلات و اشیاء قیمتی مردم شده است. [۲۴] همچنین اندازه، درخشندگی منحصر به فرد و طیف رنگی گوناگون این سنگ گران‌بها، سبب قیمت‌گذاری‌های متعدد و ارزش اقتصادی بالای آن شده است،[۲۵] مانند: یاقوت سرخ استخراج شده از معدن موگوک برمه، که به دلیل رنگ قرمز زنده و اشباع شده آن بیشترین قیمت یاقوت را در جهان به خود اختصاص داده است.[۲۶]
پانویس
- ↑ ادیب، جهان و جواهرات، 1369، ص153.
- ↑ «یاقوت سرخ: روش تشخیص یاقوت قرمز»، وب‌سایت شرف آنلاین، تاریخ بازدید: 5 تیر 1401ش.
- ↑ لغت‌نامه دهخدا، ذیل وازی یاقوت، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 5 تیر 1401ش.
- ↑ فخر‌موحدی، «مطالبی در مورد الماس(اتم‌های مهمان)»، نشریه طلا و جواهرات، 1384ش، ص27.
- ↑ علیدوست و همکاران، «یاقوتهای بهسازی شده با لعابی سربی»، 1392ش، ص1.
- ↑ ذکاء، گوهرها، 1346ش، ص49.
- ↑ منوچهری‌دانایی، فرهنگ گوهرها و گوهرشناسی، 1384ش، ص24.
- ↑ ادیب، جهان و جواهرات، 1369، ص91.
- ↑ «یاقوت چیست و از ویژگیهای حیرت‌آور آن چه میدانی؟»، وب‌سایت جهان شیمی، تاریخ بازدید: 5 تیر 1401ش.
- ↑ «جوهرات 60 میلیون ساله ساخته شده از کاج و سرو»، نشریه طلا و جواهرات، 1384ش.
- ↑ منوچهری‌دانایی، فرهنگ گوهرها و گوهرشناسی، 1384ش، ص70.
- ↑ ذکاء، گوهرها، 1346ش، ص77.
- ↑ علیخانی‌اصل و اعتقادی، «زمین شناسی و ویژگیهای گوهرشناسی یاقوت در جهان»، 1393ش، ص8.
- ↑ منوچهری‌دانایی، فرهنگ گوهرها و گوهرشناسی، 1384ش، ص81.
- ↑ «گوهرشناسی و سنگ‌شناسی»، وب‌سایت سنگ‌شناسی، تاریخ بازدید: 5 تیر 1401ش.
- ↑ چکرن، تغییر سرنوشت و درمان با سنگ‌ها، 1380ش، ص115.
- ↑ علیخانی‌اصل و اعتقادی، «زمین‌شناسی و ویژگیهای گوهرشناسی یاقوت در جهان»، 1393ش، ص5.
- ↑ رضائیان عطار، خواص سحری و درمانی سنگ‌ها، 1381ش، ص47.
- ↑ «خواص سنگ‌ها و درمان با آنها»، وب‌سایت بیتوته، تاریخ بازدید: 5 تیر 1401ش.
- ↑ چکرن، تغییر سرنوشت و درمان با سنگ‌ها، 1380ش، ص119.
- ↑ مجلسی، حلیة المتقین، 1388ش، ص65.
- ↑ راوندی، تاریخ صنایع ایران، 1356ش، ص47.
- ↑ گیرشمن، ایران از آغاز تا اسلام، 1366ش، ص14
- ↑ فخر‌موحدی، «مطالبی در مورد الماس(اتم های مهمان)»، نشریه طلا و جواهرات، 1384ش، ص23.
- ↑ منوچهری‌دانایی، فرهنگ گوهرها و گوهرشناسی، 1384ش، ص 68.
- ↑ علیخانی‌اصل و اعتقادی، «زمین شناسی و ویژگی های گوهر شناسی یاقوت در جهان»،1393ش، ص8.
منابع
- ادیب، داریوش، جهان و جواهرات، تهران، یادواره کتاب، 1369ش.
- «جوهرات60 میلیون ساله ساخته شده از کاج و سرو»، نشریه طلا و جواهرات، جلد 9 و 10، 1384ش.
- چکرن، مادیا سارامی، تغییر سرنوشت و درمان با سنگ‌های قیمتی، ترجمه دکتر پروین بیات، تهران، نشر پروین بیات،1380ش.
- «خواص سنگ ها و درمان با آنها»، وب‌سایت بیتوته، تاریخ بازدید: 5 تیر 1401ش.
- دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه دهخدا، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 5 تیر 1401ش.
- ذکاء، یحیی، گوهرها، تهران، مؤسسه کتاب‌های جیبی، 1346ش.
- راوندی، مرتضی، تاریخ صنایع ایران، تهران، امیرکبیر، 1356ش.
- رضائیان عطار، مسعود، خواص سحری و درمانی سنگ‌ها، تهران، اوستا، 1381ش.
- علیخانی‌اصل، سیمین و اعتقادی، بیژن، «زمین‌شناسی و ویژگیهای گوهرشناسی یاقوت در جهان»، همايش بلور‌شناسي و کاني‌شناسي ايران، 1393ش.
- علیدوست، مریم و همکاران، «یاقوتهای بهسازی شده با لعابی سربی»، نهمین کنگره سرامیک ایران، 1392ش.
- فخر‌موحدی، «مطالبی در مورد الماس(اتم‌های مهمان)»، نشریه طلا و جواهرات، جلد 25 و 26، 1384ش.
- «گوهرشناسی و سنگ‌شناسی»، وب‌سایت سنگ‌شناسی، تاریخ بازدید: 5 تیر 1401ش.
- گیرشمن، رمن، ایران از آغاز تا اسلام، ترجمه عبدالله فریار، تهران، یساولی، 1366ش.
- مجلسی، محمد‌باقر، حلیة المتقین، یاس بهشت، 1388ش.
- منوچهری‌دانایی، محسن، فرهنگ گوهرها و گوهرشناسی، مشهد، گل آفتاب، 1384ش.
- «یاقوت چیست و از ویژگیهای حیرت‌آور آن چه میدانی؟»، وب‌سایت جهان شیمی، تاریخ بازدید: 5 تیر 1401ش.
- «یاقوت سرخ: روش تشخیص یاقوت قرمز »، وب‌سایت شرف آنلاین، تاریخ بازدید: 5 تیر 1401ش.