یحیی سنوار

یحیی سنوار؛ نویسنده، سیاست‌مدار و از رهبران برجستۀ جنبش مقاومت اسلامی فلسطین.

یحیی سنوار، نویسنده، مترجم و یکی از رهبران تأثیرگذار جنبش حماس بود که در مبارزه با اشغالگری اسرائیل، رهبری مقاومت مردم فلسطین و طراحی عملیات موفق و تاریخی طوفان الاقصی نقش محوری داشت. پژوهشگران باور به آزادی فلسطین «از نهر تا بحر»، ارتباط دایم و مؤثر با رهبران محور مقاومت و «مرد میدان» جهاد با رژیم صهیونیستی را از ویژگی‌های ممتاز او می‌دانند. یحیی سنوار در حال‌حاضر به‌دلیل نقش کلیدی در تاریخ معاصر فلسطین، نماد استقامت و امید برای ملت فلسطین محسوب می‌شود.

زندگی‌نامه

«یحیی إبراهیم حسن السِنوار» با کنیۀ «ابو ابراهیم» در 1962م در شهر «خان‌یونس»، واقع در نوار غزه، به دنیا آمد. خانوادۀ وی که مشغول کشاورزی و دامداری در «عسقلان» شهر المجدل فلسطین بودند، بر اثر حملۀ اشغالگران اسرائیلی در 1948م به غزه آواره شدند و در منطقۀ «خان‌یونس» ساکن شدند. سنوار در مدرسۀ پسرانه در خان‌یونس تحصیل کرد و به گفتۀ بسیاری از دوستانش از همان ابتدا هوش بالایی در فراگیری درس‌ها داشت. بعد از اتمام دورۀ ابتدایی و متوسطه، آموزش عالی را نیز در همین شهر آغار کرد و از «دانشگاه اسلامی غزه» در رشتۀ زبان عربی لیسانس گرفت. وی در ۲۰۱۱م با «سمر محمد ابوزمر»، که ۱۸ سال از او کوچک‌تر بود، ازدواج کرد و صاحب فرزند شد.

بازداشت و دوران زندان

یحیی سنوار برای نخستین‌بار در 1982م به‌دلیل فعالیت‌های دانشجویی به‌مدت چهار ماه زندانی شد. صهیونیست‌ها سپس یک هفته بعد از آزادی وی را به‌مدت 6 ماه بدون محاکمه در زندان انداختند. سنوار در 1985م دوباره بازداشت شد و هشت‌ماه در زندان‌های دشمن بود. صهیونیست‌ها در 20 ژانویه 1988م بار دیگر یحیی سنوار را به‌ اتهام کشتن دو نظامی صهیونیست و چهار جاسوس، بازداشت و به چهاربار «حبس ابد» محکوم کردند. او در دوران بازداشت خود در معرض مشکلات جسمی زیادی قرار گرفت و حتی یک لخته خون در مغز او مشاهده شد. سنوار همچنین در دورۀ زندان از ملاقات با خانوادۀ خود محروم بود و طی 13سال پدرش تنها دو بار توانست او را ببیند. در نهایت یحیی سنوار در 2011م به‌همراه بیش از 1000 اسیر فلسطینی در برابر آزادی «گلعاد شالیط» اسیر صهیونیست در معاملۀ تبادل اسرا به‌نام «وفاداری به آزادگان» آزاد شد. صهیونیست‌ها بعد از آزادکردن یحیی سنوار بارها اظهار پشیمانی کردند.

ویژگی‌های شخصیتی و تربیتی

یحیی سنوار انسان مؤمن، ثابت‌قدم، حافظ کل قرآن کریم و بسیاری از احادیث پیامبر اسلام، متواضع، قناعت‌پیشه، کم‌ادعا، شجاع و همیشه در خط مقدم مبارزه بود. کاریزمای ذاتی، نظم خلل‌ناپذیرو شهادت‌طلبی از دیگر ویژگی‌های برجسته یحیی سنوار بود؛ به‌طوری که او همواره در دل میدان، نبرد علیه دشمن را مدیریت می‌کرد.

مهارت‌ها

یحیی سنوار علاوه‌بر یک سیاست‌مدار و نظامی کارکشته، روزنامه‌نگار، نویسنده، داستان‌سرا، مترجم، رمان‌نویس و خالق اشعار و آثار ادبی به زبان عربی بود و به زبان‌های انگلیسی و عبری نیز تسلط کامل داشت.

خاستگاه اندیشه‌ای و تربیتی

1. پژوهشگران یکی از خاستگاه‌های اندیشه‌ای و تربیتی یحیی سنوار را مکتب عاشورا می‌دانند؛ وی بارها با الهام از سیرۀ مبارزاتی «امام حسین» بر تسلیم‌ناپذیری در برابر صهیونیست‌ها تأکید کرده بود و این جملۀ سنوار که «صلح و مذاکره در کار نیست؛ یا پیروز می‌شویم یا کربلا رخ می‌دهد» روحیۀ عاشورایی او را نشان می‌دهد.

2. یحیی سنوار، مانند اسماعیل هنیه، در دوران نوجوانی و جوانی خود، مدت‌ها با «شیخ احمد یاسین» رهبر جنبش حماس در یک ارتباط معنوی عمیق بود و از اندیشۀ مبارزاتی وی الهام گرفت.

3. همچنین وی در محیطی رشد کرد که به‌شدت تحت تأثیر اشغال‌گری صهیونیست‌ها بود و از دوران کودکی، ظلم و جنایات اسرائیل را به‌صورت عینی، درک کرد. وی در این دوران با تفکر مقاومت اسلامی آشنا شد و به جنبش حماس که در 1987م تأسیس شده بود، پیوست.

4. زندان تأثیر بسیاری در شکل‌گیری شخصیت سنوار داشت. به باور صاحب‌نظران، به‌طور کلی زندان برای فلسطینیان مکان گذراندن دوران محکومیت نیست بلکه دورانی برای درک جامعۀ اسرائیل، تناسب اندام و تشکیل گروه‌های کوچک مباحثه است و یحیی سنوار نیز از این قاعده مستثنا نیست. وی سال‌ها بعد از آزادی از زندان رژیم صهیونیست دربارۀ تأثیر زندان بر اندیشه و شخصیت خود گفت که زندان، فلسطینیان را می‌سازد؛ زیرا آنها بیرون از زندان در ایست‌های بازرسی، دیوارها و انواع محدودیت‌ها زندگی می‌کنند و فقط در زندان می‌توانند با یکدیگر ملاقات کنند و به باورها و هزینه‌های مبارزات خود بپردازند. به‌همین دلیل سنوار در زندان زبان عبری را به‌طور کامل فراگرفت و با مطالعۀ منابع فراوان، شناخت عمیقی از رژیم صهیونیستی پیدا کرد.

اهمیت و جایگاه

تحلیل‌گران از یحیی سنوار به‌عنوان بازیگر نقش اصلی یک پیچ تاریخی مهم در موضوع فلسطین و همچنین در تاریخ غرب آسیا و جهان یاد می‌کنند. وی به‌دلیل مدیریت داخلی جنبش حماس و توانایی‌های وی در حفظ اتحاد داخلی این جنبش مورد تحسین قرار گرفته است. یحیی سنوار در شرایطی که حماس با چالش‌های متعددی از جمله محاصرۀ اقتصادی غزه و اختلافات داخلی مواجه بود، توانست این جنبش را به‌عنوان یک نیروی قدرتمند در صحنۀ فلسطین حفظ کند. یحیی سنوار از چهره‌های تأثیرگذار و بسیار مهم حماس در جنگ 8 روزۀ 2014م و جنگ 21 روزۀ 2021م بود و در 2024م نیز رهبر حماس شد. او همچنین در تقویت توان نظامی حماس و توسعۀ شبکه‌های امنیتی و اطلاعاتی این گروه در غزه، جذب حمایت‌های مالی و نظامی برای مقاومت فلسطین و تحکیم روابط حماس با محور مقاومت از جمله جمهوری اسلامی ایران و حزب‌الله نقش برجسته داشت.

مسئولیت‌ها و فعالیت‌ها

1. سنوار از دوران جوانی به یکی از فعالان برجستۀ جنبش حماس تبدیل شد و نقش کلیدی در بنیان‌گذاری شاخۀ نظامی حماس، گردان‌های «عزالدین قسام» داشت و به‌همین دلیل به‌عنوان یکی از مهم‌ترین فرماندهان نظامی این گروه شناخته می‌شود.

2. پس از خروج از زندان در جریان انتخابات داخلی جنبش در 2012م به عضویت دفتر سیاسی حماس انتخاب شد؛

3. مسئولیت وزارت دفاع در کابینۀ اسماعیل هنیه؛

4. مسئولیت هماهنگی جبهۀ سیاسی و نظامی در جنگ 2014م غزه؛

5. در 2015، جنبش حماس او را به‌عنوان مسئول پروندۀ اسرای اسرائیلی منصوب کرد؛

6. در 13 فوریه 2017م به‌عنوان رئیس دفتر سیاسی جنبش در نوار غزه و جانشین اسماعیل هنیه انتخاب شد؛

7. امضاء توافق سیاسی، اقتصادی و امنیتی با مصر در 2017م؛

8. مسئول دفتر سیاسی حماس به انتخاب شورای این جنبش؛

9. مسئول هماهنگی عملیات سیف‌القدس که معروف به جنگ 12 روزه حماس با رژیم صهیونیستی است؛

10. یحیی سنوار حتی در دورۀ بازداشت خود نیز مسئولیت رهبری هیئت عالی اسرای حماس در زندان‌های رژیم صهیونیستی را به ‌عهده داشت.

نقش سنوار در عملیات طوفان الاقصی

بر اساس گزارش رسانه‌ها عملیات موفق و تاریخی «طوفان الاقصی» در 15 مهر 1430ش نتیجۀ ماه‌ها برنامه‌ریزی دقیق توسط حماس بوده که یحیی سنوار به‌عنوان یکی از استراتژیست‌های اصلی این گروه، نقش مهمی در تدوین و نظارت بر این برنامه‌ها ایفا کرده است. صهیونیست‌ها نیز یحیی سنوار را معمار و مغز متفکر این عملیات تاریخی می‌دانند.

آثار

1. تألیف

«خار و میخک» (الشوک و القرنفل) عنوان رمانی است که سنوار در طول دوران 22سال زندان به زبان «عبری» نوشت. در این اثر، داستان زندگی کودکی به نام احمد روایت می‌شود؛ پسر بچه‌ای دوساله که در اردوگاه الشاطی در انتظار بازگشت مردان اردوگاه، روزگار سختی را سپری می‌کند. «خار» در این کتاب نمادی از درد و رنج‌های فلسطینی‌ها و «میخک» نمادی از شادی‌ها و موفقیت‌های آنها است. سنوار با به‌کارگیری این نمادها، ابعاد مختلف زندگی سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و مبارزاتی مردم فلسطین را در این کتاب به تصویر کشیده است. رمان «شکوه» و کتاب‌های «آزمون و خطا در حماس» و «المجد» از دیگر تألیفات یحیی سنوار است.

2. ترجمه

یحیی سنوار کتاب‌های «دربارۀ شین‌بت» (سازمان اطلاعات و امنیت داخلی اسرائیل) و «احزاب سیاسی اسرائیلی» را در 1992م از عبری و انگلیسی به عربی ترجمه کرده است.

ترور یحیی سنوار

یحیی سنوار همواره تحت تعقیب نیروهای صیهونیست بود و 3 بار منزل مسکونی وی در سال‌های 2012، 2014 و 2021م بمباران شد ولی هر ۳ بار وی جان سالم به در برد. در آخرین حملۀ تروریستی ارتش اسرائیل، عصر پنجشنبه ۲۶ مهر 1403ش رژیم صهیونیستی در بیانیه‌ای رسمی ادعا کرد که در بمباران منطقه‌ای از غزه، یحیی سنوار را کشته است. روز جمعه ۲۷ مهر خبر شهادت سنوار از سوی حماس به‌صورت رسمی اعلام شد.

واکنش‌ها

الف) گروه‌های مقاومت اسلامی

در حالی‌که رژیم صهیونیستی کشته‌شدن سنوار را به‌معنای پایان مقاومت در غزه می‌دانست، جنبش حماس شهادت فرمانده یحیی السنوار را به امت عربی و اسلامی تسلیت گفت و اعلام کرد حماس به راه خود تا تأسیس کشور مستقل فلسطین در سراسر سرزمین فلسطین به پایتختی قدس ادامه خواهد داد. شهادت سنوار و رهبران قبل از او موجب قدرت و صلابت هر چه بیشتر حماس خواهد شد.گردان‌های عزالدین قسام نیز در واکنش به شهادت سنوار اعلام کرد که مسیر مبارزۀ آنها تا زمان آزادسازی کامل فلسطین متوقف نخواهد شد. حزب‌الله لبنان، جنبش جهاد اسلامی فلسطین، جنبش انصارالله یمن و گروه‌های مقاومت عراق نیز در واکنش به شهادت سنوار، خون او را موجب قدرت و ایستادگی مقاومت دانستند.  

ب) جمهوری اسلامی ایران

آیت‌الله خامنه‌ای، رهبر انقلاب اسلامی ایران، با انتشار پیام رسمی شهادت یحیی سنوار را تسلیت گفت و او را چهرۀ درخشان مقاومت و مجاهدت معرفی کرد که با عزم پولادین در برابر دشمن ظالم و متجاوز ایستاد؛ با تدبیر و شجاعت به او سیلی زد. وی در این پیام تأکید کرده است که حماس زنده است و زنده خواهد ماند. مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور ایران نیز پیام تسلیت صادر و تأکید کرد که جهاد در تقابل با تجاوز و بخشیدن آزادی به صاحبان حقیقی سرزمین‌های اشغالی، حرکت عظیم و هدف والایی است که با ترور قهرمانان این عرصه، متوقف نخواهد شد.

ج) مردم کشورهای منطقه

خبرنگاران بی‌بی‌سی در مصاحبه و گزارش میدانی اعتراف کردند که دوست و دشمن یحیی سنوار را قهرمان و فرمانده‌‌ای می‌دانند که تا آخرین لحظه سلاح بر زمین نگذاشت.

نشانه‌شناسی‌ آخرین نبرد سنوار

کارشناسان از منظر نشانه‌شناسی آخرین نبرد یحیی سنوار، نحوۀ مواجهۀ او با دشمن و شهادت او را حاوی نشانه‌های نمادین می‌دانند که برای دوست و دشمن پیام‌های روشن دارد:

1. اولین تصویر منتشر شده از پیکر بی‌جان یحیی سنوار او را «افتاده بر خاک» (افقی) نشان نمی‌داد بلکه سنوار را «ایستاده در میان آوار» (عمودی) نمایش می‌داد که از منظر نشانه‌شناسی، «ایستادگی» را در ذهن متبادر می‌کند.

2. لباس رزم و لوازم شخصی مانند چفیه، تصویر قدس، عطر، تسبیح، تفنگ وی که آن‌قدر کار کرده که سنوار با چسب برق، برخی اجزای آن را به هم چسبانده و خشاب، نمادهای مبارزاتی یک فرهنگ را به نمایش می‌گذارد.

3.او با لباس رزم و در حال نبرد مستقیم با دشمن در میدان جنگ (نه پناهگاه) شهید شد؛ کشته‌شدن در میدان جنگ، میان همۀ ملت‌ها و فرهنگ‌ها، امری مقدس‌گونه تلقی می‌شود.

4. سنوار هنگام شهادت تنها بود. تنهایی فرمانده در هر نبردی، بار عاطفی رخداد را تشدید و جاویدانه می‌کند.

5. یحیی سنوار به‌معنای واقعی کلمه تا آخرین گلوله، تا آخرین قطرۀ خون و تا آخرین نفس و به تنهایی جنگید. به باور تحلیل‌گران تصویری که از آخرین لحظات زندگی او ثبت شد، یک سکانس کامل و اثرگذار سینمایی بود و سنوار را در ذهن دوست و دشمن ماندگارتر کرد.

6. صهیونیست‌ها، پیکر او را به جایی نامعلوم بردند و اگر پیکر و قبر او نیز برای همیشه ناپیدا باشد، به یک اسطورۀ ناپیدا تبدیل می‌شود که همه جا هست. اگر جنازه وی را بازگردانند، آرامگاه او نمادی از یک قهرمان می‌شود که برای وطن خود زیست، جنگید و کشته شد.

نماد آرمان فلسطین

تحلیل‌گران معتقدند یحیی سنوار بعد از شهادت به الگویی جهانی تبدیل شده که محور مقاومت را برای شکست اسراییل مقاوم‌تر ساخته و چهرۀ رژیم صهیونستی را که حتی به یک مجاهد زخمی رحم نمی‌کند به جهانیان نشان داد. گاردین، رزنامۀ پر تیراژ انگلیسی، یحیی سنوار را با «ارنستو چه گوارا» مبارز و پزشک آرژانتینی و یکی از شخصیت‌های اصلی انقلاب کوبا مقایسه و او را نماد مقاومت و آرمان مردم فلسطین معرفی کرده است.

تصویرپردازی

فیلم مستند یحیی سنوار به تهیه‌کنندگی و کارگردانی سیدحسن یوسفی در شبکۀ «افق» سیمای جمهوری اسلامی ایران تولید شده است. این اثر 26 دقیقه‌ای به ابعاد زندگی شخصی و نظامی وی می‌پردازد.

یحیی سنوار در آثار شاعران

بعد از شهادت یحیی سنوار شاعران زیاد ایرانی دربارۀ نقش او در مقاومت اسلامی و آخرین نبرد حیرت‌انگیز او شعر سرودند. شعر ذیل یکی از نمونه‌ها است:

لحظه‌های آخرت تلفیق شعر و جـنگ بود		ای شهید معرکه! مردن برایت ننگ بود
باید از آن لحظه‌ها افسانه‌ای می‌ساختی		با تمام زخم‌هایت، گرچه فرصت تنگ بود
گرچه آن‌ها خواستند این‌گونه تحقیرت کنند		چشم‌هایت باطل السحری بر این نیرنگ بود
در پلان آخرت… نه! ابتدای قصه‌ات		تیتراژ چشم تو زیباترین آهنگ بود
چوبِ در دست تو را چوب خدا دیدیم ما		بی صدا بر شیشه‌ی شب خورد؛ گویا سنگ بود
ما رمیتَ اذ رمیتَ، چوب مأمور خداست		صبغت الله‌ی که هر چه غیر از آن بی رنگ بود
چفیه و تصویر قدس و عطر و تسبیح و خشاب		در کنار تو نمایشگاه یک فرهنگ بود

منابع

• «ایستاده در آوار؛ 7 نماد در سکانس پایانی که سنوار را اسطوره کرد»، وب‌سایت تحلیلی-خبری عصر ایران، تاریخ درج مطلب: 27 مهر 1403ش.
• «جنبش حماس شهادت یحیی السنوار را رسما تأیید کرد»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: 27 مهر 1403ش.
• «چرا تصاویر لحظات شهادت یحیی سنوار افسانه‌ای شد؟»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ درج مطلب: 29 مهر 1403ش.
• «دوست و دشمن او را قهرمان می‌دانند/ فرمانده‌ای که تا آخرین لحظه سلاح بر زمین نگذاشت +فیلم»، وب‌سایت مشرق نیوز، تاریخ درج مطلب: 28 مهر 1403ش.
• «روایت احمد»، وب‌سایت روزنامۀ صبح نو، تاریخ درج مطلب: ۲۹ مهر ۱۴۰۳ش.
• «رهبر انقلاب: یحیی سنوار چهره‌ درخشان مقاومت و مجاهدت بود»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: 28 مهر 1403ش.
• «رهبری کاریزماتیک، مبارزی شجاع و دانشمند اطلاعاتی ؛ راز محبوبیت یحیی سنوار چیست؟»،  همشهری آنلاین، تاریخ درج مطلب: 17 مرداد 1403ش.
• «زندگینامه یحیی سنوار ، او که بود؟»، وب‌سایت تجارت نیوز، تاریخ درج مطلب: ۲۶ مهر ۱۴۰۳ش.
• «سنوار چگونه وارد حماس شد؟»، همشهری آنلاین، تاریخ درج مطلب: جمعه ۲۷ مهر ۱۴۰۳ش.
• سلیمی، رسول، «نگاهی به زندگی طراح عملیات طوفان الاقصی/ یحیی السنوار مرد شماره یک حماس کیست؟»، خبر آنلاین، تاریخ درج مطلب: ۲۶ مهر ۱۴۰۳ش.
• «شعری جدید برای شهید یحیی سنوار/ چفیه و تصویر قدس و عطر و تسبیح و خشاب»، پایگاه طلاع‌رسانی جماران، تاریخ درج مطلب: 29 مهر 1403ش.
• «شهادت شکوهمندانه یحیی سنوار نماد مبارزه تا آخرین نفس»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: 28 مهر 1403ش.
• «عکس | تصویری از شهید یحیی سنوار در مراسم عقدش؛ انتخاب عروس خانم توسط خواهرهای سنوار»، خبر آنلاین، تاریخ درج مطلب: ۲۹ مهر ۱۴۰۳ش.
• «فرماندهی که تا آخرین نفس جنگید شهادت در اوج اقتدار»، وب‌سایت روزنامۀ کیهان، تاریخ درج مطلب: ۲۷ مهر ۱۴۰۳ش.
• «فیلم مستند یحیی سنوار به مراحل پایانی رسید.»، وب‌سایت‌ شبکۀ مستند، تاریخ درج مطلب: 22 مرداد 1403ش.
• «گاردین: یحیی سنوار نماد آرمان فلسطین شد»، خبرگزاری دانشجو، تاریخ درج مطلب: 30 مهر 1403ش.
• «واکنش پزشکیان به شهادت یحیی السنوار»، خبر آنلاین، تاریخ درج مطلب: 27 مهر 1403ش.
• «واکنش گروه‌های مقاومت فلسطین به شهادت یحیی السنوار واکنش گروه‌های مقاومت فلسطین به شهادت یحیی السنوار»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ درج مطلب: 27 مهر 1403ش.
• «وال استریت ژورنال: شیوه شهادت سنوار محبوبیت او را دوچندان کرد»، ب‌سایت شبکۀ العالم، تاریخ درج مطلب: 30 مهر 1403ش.
• «یحیی السنوار؛ نامی که لرزه بر اندام صهیونیست‌ها انداخت»، خبرگزاری تسنیم، تاریخ درج مطلب: 14 مرداد 1403ش.
• «یحیی سنوار از نگاه رفقای زندانی‌اش»، خبرگزاری شبستان، تاریخ درج مطلب: 30 مهر 1403ش.
• «یحیی سنوار چه درس‌هایی از عاشورا گرفت؟»، خبرگزاری تسنیم، تاریخ درج مطلب: 28 مهر 1403ش.
• «یحیی سنوار که بود؟»، خبرگزاری میزان، تاریخ درج مطلب: 27 مهر 1403ش.