یوتیوب

یوتیوب؛ پلتفرم اشتراک‌گذاری و تماشای محتوای ویدئویی تولید‌شده توسط کاربران.

یوتیوب، بر اساس جذابیت محتوای ویدئویی، راه‌اندازی موفقی داشت. این پلتفرم، فرصت‌های مناسبی را برای تولید و پخش محتوای ویدئویی با هدف ‌ آموزش و آگاهی، کسب درآمد و ارائه‌ خلاقیت‌ها و مهارت‌های افراد فراهم کرده است؛ اما به‌‌عنوان محصول جامعة سرمایه‌داری به ترویج مصرف‌گرایی، انتشار اطلاعات ناسالم برای شکل‌دهی افکار عمومی، رشد ولاگرها با کارکرد منفی و بیگانه‌کردن کودکان و نوجوانان از هویت خود، منجر شده است. تقویت تفکر انتقادی، سواد رسانه‌ای و راهنمایی و نظارت والدین می‌تواند این آسیب‌ها را کاهش دهد.

معرفی

یوتیوب (YouTube)، معروفترین پلتفرم رایگان بارگذاری محتوای ویدئویی است که به عموم کاربران اجازة ساخت کانال و پخش محتوا و امکان تماشا، نظر‌دهی و عضویت در کانال، را می‌دهد. این پلتفرم براساس رتبه‌بندی الکسا در جایگاه دوم پس از گوگل قرار دارد. اکثر ویدئوها در یوتیوب توسط افراد عادی بارگذاری می‌شوند، اما بسیاری از فیلم‌سازان، سازمان‌ها و شرکت‌ها نیز برای توسعة خود از یوتیوب استفاده می‌کنند. امروزه یوتیوب، از بزرگ‌ترین پلتفرم‌های ویدیویی است و بیش از 2 میلیارد کاربر دارد. این پلتفرم اکنون به منبع کسب خبر و اطلاعات، بستر آموزش و سرگرمی و برای برخی به منبع مهم کسب درآمد تبدیل شده است.

تاریخچه

یوتیوب در فوریة 2005م توسط چاد هرلی، استیو چن و جاوید کریم همکاران سابق شرکت پرداخت الکترونیکی پی‌پال، با این آگاهی که مردم عادی از اشتراک‌گذاری ویدئوهای خانگی خود لذت می‌برند، تاسیس شد. نخستین ویدئو در آوریل 2005م با عنوان «من در باغ وحش» توسط یکی از بنیانگذاران یوتیوب، جاوید کریم بارگذاری شد. یوتیوب در مدت کوتاهی در می‌ 2005م موفق شد حدود 30 هزار بازدید کننده در روز جذب کند و تا 15 دسامبر 2005م که به‌طور رسمی منتشر شد روزانه بیش از دو میلیون بازدید داشت. این موفقیت موجب شد که سرمایه‌گذاری 3. 5 میلیون دلار از Sequoia Capital دریافت کند. به‌دنبال این پیشرفت‌ها، در اکتبر 2006م شرکت گوگل، یوتیوب را به قیمت 1. 65 میلیارد دلار خرید و از آن پس ذیل گوگل فعالیت می‌کند.

گوگل پس از خرید یوتیوب تغییرات عمده‌ای را در راستاری تجاری‌سازی آن ایجاد کرد. راه‌اندازی «برنامة شریک یوتیوب» در نوامبر 2007م به سازندگان محتوا این امکان را داد که از ویدئوهای خود درآمد کسب‌ کنند. در فوریه 2015م نسخة کودک و در اکتبر همان سال، نسخة پولی یوتیوب راه‌اندازی شد که دارای محتوای انحصاری و بدون آگهی است. سرویس پخش زندة عمومی در 2016م، سرویس پخش زنده تلویزیونی در 2018م و برنامة ابتکاری برای ترویج یادگیری و آموزش از طریق ویدئوهای آموزشی در 2019م، راه‌اندازی شد. یوتیوب در دوره همه‌گیری کووید19 نقش مهمی در انتشار اطلاعات، آموزش، سرگرمی و برگزاری رویداهای مجازی ایفا کرد. اما، دسترسی به یوتیوب در چندین کشور مانند چین، برزیل، پاکستان، ‌ مراکش و ایران مسدود شده است. این پلتفرم در ایران به‌دلیل جهت‌گیری منفی و پخش‌ ویدئوهای اعتراضی در ارتباط با نتایج انتخابات ریاست‌جمهوری در 1388ش و عدم پذیرش قوانین ایران، فیلتر شد.

اهداف

اهداف اولیة تاسیس یوتیوب توسط استون چن یکی از مؤسسین یوتیوب، کافی نبودن ظرفیت صندوق‌های ایمیل برای ارسال کلیپ‌های تصویری و نبود سایت مناسب برای استفاده از فیلم‌ها اعلام شده است. پس از توسعة این پلتفرم، شعاری که برای آن انتخاب می‌شود «رسانة خودت باش»، بیانگر توجه ویژه به بخش دوم و فراهم‌سازی بستری برای اشتراک‌گذاری ویدئو توسط افراد عادی است. این رویکرد موجب گسترش بیشتر این پلتفرم و پیوستن شرکت‌ها و سازمان‌ها نیز به آن شد. در نتیجه هدف قراردادن مخاطبان با اهداف اقتصادی و غیر اقتصادی در دستور کار یوتیوب قرار گرفت.

اساس فعالیت یوتیوب

منطق فعالیت یوتیوب بر شاخص‌های زیر استوار است:

وب2

در وب2، نرم افزار به‌جای سند و اطلاعات کاربر به‌عنوان بزرگ‌ترین سرمایه و محور تولید محتوا در نظر گرفته می‌شود و مهم‌ترین اصل اتکاء آن به مشارکت کاربران است.

همگرایی رسانه‌ای

در هم‌گرایی رسانه‌ای شبکه‌های ارتباطی مختلف پس از دیجیتالی‌شدن، به‌صورت یک‌پارچه فعالیت می‌کنند و شیوه‌های دسترسی نیز به‌گونه‌ای منعطف شده است که افراد با اتصال به اینترنت از طریق وسایلی همانند کامپیوتر، لپ‌تاپ، تبلت و گوشی‌های همراه می‌توانند به برنامه‌های تلویزیونی دسترسی داشته‌ باشند.

مدل تعامل اکوسیستم مثلثی

مدل تعامل فضای یوتیوب بر سه بازیگر عمده: ببیندگان، سازندگان و تبلیغ‌کنندگان، مبتنی است. بینندگان با هدف سرگرمی، آموزش و آگاهی؛ سازندگان با هدف عرضه و اشتراک خلاقیت و مهارت خود و تبلیغ‌کنندگان با هدف دست‌رسی به مخاطب، اکو سیستم یوتیوب را تشکیل می‌دهند.

دسته‌بندی محتوای یوتیوب

• دسته‌بندی موضوعی؛ محتوای یوتیوب به‌طور مرسوم در هفده مقولة‌ زیر دسته‌بندی شده است: خودرو و لوازم آن، زیبایی و مد، کمدی، آموزش، سرگرمی، سرگرمی خانواده، ‌ فیلم و انیمیشن، غذا، بازی (گیم)، موسیقی، خبر و سیاست، فعالیت خیریه و اجتماعی، ولاگ، سگ و حیوانات، ‌ علم و تکنولوژی و سفر.
• دسته‌بندی قالبی کاربر ساخته؛ قالب‌های کاربر ساخته عبارت‌اند از: ولاگ (ویدئو بلاگ)، اجرای موزیکال، «چگونه» و بررسی محصول یا خدمات (کانال‌های که به‌شیوة ‌انجام یک کار یا بررسی یک محصول و خدمت می‌پردازند)، لحظات یوتیوب (واقعیت‌های روزمره بدون استفاده از اشکال روایی)، شعر و هنر (زیبایی‌شناسی)، اخبار و اظهارات سیاسی، فیلم‌های داستانی کوتاه و بازی‌های طنز کوتاه، طنز، نقیضه و شوخی، مصاحبه و گزارش، بازی (گیم).

جمیعت آماری یوتیوب در ایران

باتوجه به مسدود بودن یوتیوب، آمار دقیقی از کاربرهای ایرانی در یوتیوب وجود ندارد، اما بر اساس سهم ترافیک اینترنت، یوتیوب 6. 6 درصد را به خود اختصاص داده است.

تاثیرات اجتماعی-فرهنگی یوتیوب

یوتیوب در ابعاد مختلف اجتماعی-فرهنگی تاثیرات عمیق و گسترده به‌خصوص در جامعه غرب گذاشته است. مهم‌ترین تاثیرات آن عبارت‌اند از: کمک به دموکراتیک کردن فضای رسانه‌ای، دگرگونی صنعت سرگرمی با ظهور سلبریتی‌ها و اینفلوئنسرهای مجازی، تغییر سبک‌ زندگی، شکل‌دهی افکار عمومی و فضای سیاسی، آموزش و آگاهی، شکل‌دهی هنجارها و ارزش‌های اجتماعی از طریق تقویت دیدگاه‌های افراطی و ضد ارزشی و سرانجام ترویج مصرف‌گرایی.

چشم‌انداز

یوتیوب از یک پلتفرم اجتماعی و یک انجمن ویدئویی ساده به بستری برای تولید محتوا در ژانرهای مختلف تبدیل شده است که هرکدام این ژانرها می‌تواند به یک شغل پردرآمد تبدیل شود. این پیشرفت تکنولوژیکی-فرهنگی فرصت آنلاین ارتباط کاربران با مردم سراسر جهان را تغییر می‌دهد و تاثیر شگرفی بر زیست رسانه‌ای انسان‌ها خواهد گذاشت. براساس این رویکرد، ارزشمندترین منبع در عصر اطلاعات، داده‌ها نیستند بلکه توجه مردم به آنها است و برخلاف سیستم اقتصادی گذشته که بر «شیء» تمرکز دارد، متکی بر منطق اقتصادی است که جامعه معاصر را مبتنی بر «توجه اقتصادی» می‌داند. علاوه براین، با ظهور هوش مصنوعی از یک سو و شکل‌گیری متاورس از سوی دیگر، آیندة یوتیوب بستگی به چگونگی ارتباط آن با این دو پدیده دارد.

عوامل جذابیت

جاذبه‌های محتوایی

براساس پژوهشی که پامیلا بومب دربارة دلایل استفاده از یوتیوب در 2021م انجام داد، نتایج ذیل به‌ دست آمد: سرگرمی 65 درصد، شیوه انجام یک فعالیت 13 درصد، کسب اطلاعات درمورد سرگرمی، صنعت و یا چیزهای مورد علاقه 13 درصد، تماشای ویدئوهای یک محصول خاص 3 درصد، اخبار و روندها 6 درصد.

جاذبه‌های ساختار طراحی

جاذبه‌های ساختاری یوتیوب عبارت‌اند از: بازیگران معمولی، محتوای ساده و قابل دستیابی، چاشنی شوخ طبعی، ‌ تناسب زمان ویدئو با نیاز و تاکید بیشتر بر ویدئوهای کوتاه، ثبات و پایداری در تولید و انتشار محتوا، علاقه‌مندی یوتیوبر به محتوایی که تولید می‌کند، داشتن قلاب به‌عنوان مقدمه ویدئو، استراتژی قهرمان، قطب و کمک (تولید محتوای با قابلیت وایرال‌شدن در شبکه‌های اجتماعی با هدف جذب مخاطب، نگهداشتن مخاطب با تولید محتوای قطب و سریالی و سرانجام تولید محتوای کمک حاوی کلمات کلیدی به‌منظور جذب مخاطبان از طریق موتورهای جستجو)، کسب شهرت و داشتن برند و شخصیت تجاری برخی از یوتیوبرها، رعایت استراتژی تولید محتوا (توجه به موضوع، ‌ مخاطب، ‌ علایق مخاطب، ‌ ساختار محتوا و مزیت کانال)، داشتن شعار و نماد مشخص تصویری، صوتی و یا کلامی با هدف ماندگاری در ذهن مخاطب.

فرصت‌ها و چالش‌های یوتیوب

یوتیوب فرصت‌های و زمینه‌های مثبتی فراهم آورده است، از جمله: دگرگونی شیوة تولید و مصرف محتوا، دسترسی جهانی، ‌ فرصت‌های کسب درآمد، تنوع محتوا، شکل‌دهی جامعة همفکر، بستر آموزش و آگاهی، بستر پویا برای اشتراک داستان‌ها، مهارت‌ها و خلاقیت‌ها در مقیاس جهانی.

یوتیوب در کنار تاثیرات مثبت گسترده، تهدیدها و آسیب‌‌های متعددی نیز در پی‌داشته است. برخی از این آسیب‌ها به‌دلیل بستری است که یوتیوب برای انتشار اطلاعات نادرست و ناسالم فراهم کرده است، مانند انتشار محتوای ترسناک، خشن، محیطی برای ایجاد آزار و اذیت سایبری و بستری برای ولاگرها با پیامدهای متعدد منفی و امکان رسانه‌ای شدن تمامی کارهای عمومی به‌دلیل امکان ضبط و انتشار آسان. برخی دیگر به‌دلیل ویژگی اعتیادآور آن است که موجب مشکلات جسمی مانند ضعف چشم، کمردرد و گردن‌درد می‌شود. یوتیوب به‌مثابه محصول جامعة سرمایه‌داری به‌طور عمده در دست شرکت‌ها و برندهایی قرار گرفته است که به‌صورت مستقیم و غیر مستقیم تشویق به مصرف‌گرایی می‌کنند. تاثیر بالقوه خطرناک یوتیوب در شکل‌دهی هویت و رفتار کودکان و نوجوانان در تحقیقات مختلف بسیار برجسته است، به‌گونه‌ای که کمیسیون اتحادیه اروپا در 2023م یوتیوب را در صورت کوتاهی در محافظت بیشتر از کودکان و نوجوانان به جریمه‌ای تا 6 درصد درآمد جهانی این پلتفرم تهدید کرد.

پژوهشگران رسانه و فضای مجازی مهم‌ترین راهکارهای پیش‌گیری از آسیب‌های یوتیوب و رسانه‌های اجتماعی را تقویت نگرش انتقادی، نظارت و راهنمایی والدین، استفاده آگاهانه و افزایش سواد رسانه‌ای می‌دانند.

منابع

• «بازخواست اتحادیه اروپا از تیک‌تاک و یوتیوب برای محافظت از کودکان»، ‌ خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: 20 آبان 1402ش.
• «بررسی یوتیوب»، وب‌سایت بتا، تاریخ بازدید: 29 اردیبهشت 1403ش.
• جاویدراد، جواد، «نقد و بررسی اپلیکیشن و سایت یوتیوب (YouTube)»، وب‌سایت کدومو، تاریخ درج مطلب: آبان 1402ش.
• دهقانی ینگه قلعه، فرید، نیاز سنجی و تحلیل شاخصه‌های گرافیکی کانال‌های یوتیوب فارسی با موضوع آموزش نرم افزار و مقایسة آن با نمونه‌های خارجی، ‌ پایان‌نامة کارشناسی ارشد، دانشکدة هنر، موسسة اقبال لاهوری، 1401ش.
• «گزارش دیجیتال 2023 دیتاریپورتال از اینترنت ایران نشان می‌دهد/ پینترست و اینستاگرام؛ محبوب‌ترین شبکه‌های اجتماعی ایران»، وب‌سایت کارنگ، ‌ تاریخ درج مطلب: 8 خرداد 1402ش.
• نصیری، حسین، ویژگی‌های مشترک کانال‌های تلوزیونی موفق کاربرساخته در یوتیوب، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، رشتة علوم ارتباطات اجتماعی، دانشکدة صدا و سیما- قم، 1396ش.
• Abiniah، "YouTube's impact on society"، vocal media website، published on 2023.
• "About YouTube"، YouTube website، accessed on May 27، 2024.
• Balcombe، Luke، "The impact of YouTube on mental health"، enlighten griffith University website، published on Oct 11، 2023.
• Bump، Pamela، "Why People Visit YouTube & How to Engage Them[New Data]"، hubspot blog، published on June 14، 2021.
• Christensson، per، "YouTube"، techterms website، upedated on Oct 7، 2009.
• Hosch، William، "YouTube"، Britannica website، published on May 14، 2024.
• "How YouTube is Influencing Youth: A Concise Overview"، Medium website، published on Mar 9، 2024.
• "Negative Impact of YouTube In today’s World"، technodg website، publshed on Dec 2023.
• Rana، Rahul، "History of YouTube – How it All Began & Its Rise"، VdoCipher website، published on Mar 26، 2024.
• Rouse، Margaret، "What Does YouTube Mean?"، techopedia website، published on Dec 15 2016.
• Shong، Austin، "What is YouTube?"، loomly blog، published on Dec 18، 2019.
• Tomić، Nataša، "The Impact of Online Platforms on Children and Young People"، balkandiskurs website، published on Mar 21، 2022.
• "Top 6 YouTube Advantages"، Medium website، Dec 6، 2023.
• "YouTube، Definition" Adnaliza website، accessed on May 19 2024.
• Westenberg، Wilma، The influence of YouTubers on teenagers، Master thesis، University of Twente، 2016.