شبکه ملی اطلاعات

شبکۀ ملی اطلاعات، بستر امن، پیشرفته و بومی اطلاعاتی هر کشور در فضای مجازی با امکان مدیریت داخلی.

شبکۀ ملی اطلاعات، به زیرساخت ارتباطی فضای مجازی در کشورهایی گفته می‌شود که شبکه‌ای بر پایۀ قرارداد اینترنت، به‌همراه سوئیچ‌ها، مسیریاب‌ها و مراکز داده را به گونه‌ای ایجاد کرده‌اند که به‌هیچ‌وجه امکان دسترسی به اطلاعات نگه‌داری شده در مراکز داده داخلی، در خارج از کشور امکان‌پذیر نباشد. در ایران، برخی کاربران تصور می‌کنند شبکۀ ملی اطلاعات، اینترنت محدود، بسته و بدون ارتباطات بین‌المللی است؛ درحالی‌که شبکۀ ملی اطلاعات می‌تواند در بستری پرسرعت، ارزان و امن، نیاز‌های مردم در فضای مجازی را پاسخ دهد و ارتباط کاربران داخل کشور با یکدیگر را از بستر داخلی و ارتباط با خارج از کشور را از بستر بین‌الملل فراهم کند. اینترانت (شبکه‌های داخلی) نیز ذیل شبکۀ ملی اطلاعات، به‌صورت امن و خصوصی ایجاد می‌شود. شبکۀ ملی اطلاعات در ایران، تحت نظارت مرکز ملی فضای مجازی است.

کشورهای دارندۀ شبکه ملی اطلاعات

اولین بار زیرساخت ملی اطلاعات در سال 1991م در آمریکا مطرح شد. سپس کشورهای کرۀ جنوبی، چین و انگلستان شبکه ملی اطلاعات را راه‌اندازی کردند. در حال حاضر کشورهای کرۀ شمالی، برزیل، آلمان، ژاپن، روسیه، استرالیا، هند و کویت نیز دارای شبکه ملی اطلاعات هستند.

تاریخچۀ شبکه ملی اطلاعات در ایران

جمهوری اسلامی ایران با هدف کاهش وابستگی به شبکۀ جهانی اینترنت، در سال 1384ش، موضوع راه‌اندازی شبکه ملی اطلاعات را مورد توجه قرار داد. ابتدا این پروژه با عنوان «اینترنت ملی» در دستور کار مراکز ذی‌ربط قرار گرفت؛ اما سرانجام در سال ۱۳۸۹ش، نام این پروژه به «شبکۀ ملی اطلاعات» تغییر کرد. در دولت یازدهم، نسخۀ اولیۀ آن افتتاح شد. همچنین وزیر ارتباطات دولت دوازدهم از پیشرفت هشتاد درصدی زیرساخت‌های شبکۀ ملی اطلاعات خبر داد.وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات دولت سیزدهم در سال 1401ش ادعا کرد که شبکۀ ملی اطلاعات طی ده سال گذشته تنها سی درصد پیشرفت داشته اما در دولت سیزدهم به پیشرفت ۵۹ درصدی رسیده است و پیش‌بینی کرد که تا سال 1403ش شبکۀ ملی اطلاعات محقق خواهد شد.

لایه‌های شبکه ملی اطلاعات

فضای مجازی دارای چهار لایه است که لایۀ زیرین آن: بستر یا زیرساخت، لایۀ دوم: خدمات، لایۀ سوم: محتوا و لایۀ بالایی آن: کاربر است. بر اساس این طبقه‌بندی شبکه ملی اطلاعات، بستر یا زیرساخت فضای مجازی کشور است و خدماتی مانند دولت الکترونیکی، شهر هوشمند، سلامت الکترونیکی و محتوای داخلی را ارائه می‌کند. علاوه بر این، شبکه ملی اطلاعات شامل بخش‌های مدیریت یکپارچه، کاربر، محتوا و دو پیوست فرهنگی و امنیتی نیز می‌شود.

امنیت در شبکه ملی اطلاعات

طبق آمارها هر ایرانی روزانه به‌طور میانگین سه ساعت از وقت خود را صرف شبکه‌های اجتماعی می‌کند که این میزان، یک سوم فعالیت‌های روزانۀ هر شخص را تشکیل می‌دهد. طبق نظر کارشناسان، در بین پنجاه قطب بازار فضای مجازی، 98% آن در اختیار کشورهای آمریکایی است که این زمینۀ دستیابی به اطلاعات شخصی افراد را فراهم می‌کند. در این راستا حاکمیت در فضای مجازی و شبکۀ ملی اطلاعات اهمیت زیادی می‌یابد.

مهم‌ترین فلسفۀ شکل‌گیری شبکه ملی اطلاعات، امنیت و مدیریت آن در مقابل تهدیدها است. امن بودن شبکه، وابسته به امنیت سه لایۀ دیگر فضای مجازی (خدمات، محتوا، کاربر) است. امنیت در لایۀ زیرساخت که شبکۀ ملی اطلاعات آن را فراهم می‌کند شامل امن بودن تجهیزات ارتباطی، سوئیچینگ، مسیریاب و مراکز داده است. امنیت در لایه خدمات، شامل احراز هویت، سیستم عامل، بانک‌های اطلاعاتی، منابع، شبکه‌های اینترانتی و نرم‌افزارها است. در لایۀ محتوا نیز تولید، توزیع، مدیریت و بهره‌برداری باید در بستر امن صورت گیرد. در لایۀ کاربران، امنیت شامل اعتماد کاربران، آموزش، اطلاع‌رسانی، حفاظت از حریم خصوصی و محرمانگی در اطلاعات کاربران است.

فواید شبکه ملی اطلاعات

شبکۀ ملی اطلاعات دارای فواید زیر است:

افزایش سرعت اینترنت؛ کرۀ جنوبی با استفاده از همین سازوکار بالاترین سرعت اینترنت در جهان را دارد.

ارزانی اینترنت؛ اینترنت داخلی نسبت به اینترنت جهانی بسیار ارزان‌تر و به یک‌دهم قیمت فعلی می‌رسد.

الزام به رعایت قوانین؛ با راه‌اندازی شبکۀ ملی اطلاعات با بسیاری از شبکه‌ها مانند گوگل می‌توان قرارداد بست تا ملزم به رعایت قوانین کشور شوند.

امنیت؛ جلوگیری از حملات سایبری، مسائل غیراخلاقی، سرقت اطلاعات، فعالیت‌های اقتصادی خارج از قوانین، تخلفات و جرائم کاربران و قطعی اینترنتی داخلی نیز دیگر فایدۀ مهم بهره‌مندی از شبکۀ ملی اطلاعات است. برای نمونه، به راحتی می‌توان مانع پخش فیلمی خصوصی از یک ایرانی در شبکه‌های اجتماعی مانند یوتیوب شد.

دیدگاه رهبر ایران دربارۀ شبکه ملی اطلاعات

آیت‌الله خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی ایران، فضای مجازی را دنیای رو به رشدِ بدون توقف می‌داند که انتهایی برای آن قابل تصور نیست. از نظر او این فضا شامل فرصت‌ها و تهدید‌ها، اطلاعات درست و نادرست، منافع ملی و مطالب ضد ارزشی است که از فرصت‌ها باید حداکثر استفاده شود و تهدیدها را باید کنترل کرد. همچنین در فضای مجازی، شبکۀ ملی اطلاعات را بیش از هر چیز دیگری مهم دانسته و همواره با تأکید بر لزوم آن، به کوتاهی‌های صورت گرفته در این زمینه اشاره کرده است.

منابع

• «آیا شبکه ملی اطلاعات، نسخه‌ای نوشته‌شده برای ایران است؟»، وب‌سایت خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب: 30 فروردین 1400ش.
• «تاریخچه شبکه ملی اطلاعات»، وب‌سایت مرکز ملی فضای مجازی، تاریخ درج مطلب: 14 شهریور 1396ش.
• «جایگاه شبکه ملی اطلاعات در مدل مفهومی لایه‌ای فضای مجازی»، وب‌سایت مرکز ملی فضای مجازی، تاریخ درج مطلب: 14 شهریور 1396ش.
• خامنه‌ای، سیدعلی، «شبکه ملی اطلاعات»، وب‌سایت دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌الله خامنه‌ای، 22 خرداد 1396ش.
• سراب‌پور، سونیتا، «شبکه ملی اطلاعات چیست و چه کاربردی دارد؟»، وب‌سایت زوم ایت، تاریخ درج مطلب: 1 دی 1400ش.
• «شبکه ملی اطلاعات چیست؟»، وب‌سایت دل‌گرم، تاریخ بازدید: 7 تیر 1401ش.
• «شبکه ملی اطلاعات چیست و چه کاربردی دارد؟»، وب‌سایت عصر ایران، تاریخ درج مطلب: 5 آذر 1397ش.

• عبیری، داود و دیگران، «تبیین نقش شبکه ملی اطلاعات در مدیریت فرصت‌ها و تهدیدهای فضای مجازی کشور»، فصلنامه علمی امنیت ملی، سال دهم، شماره 37، پاییز 1399ش.
• «کدام کشورها و به چه دلیل اینترنت ملی دارند؟»، وب‌سایت گرداب، تاریخ درج مطلب: 18 شهریور 1394ش.
• «مزایای شبکه ملی اطلاعات چیست؟»، وب‌سایت شعار سال، تاریخ درج مطلب: 12 آبان 1399ش.
• «معرفی شبکه ملی اطلاعات»، و‌ب‌سایت مرکز ملی فضای مجازی، تاریخ درج مطلب: 14 شهریور 1396ش.
• میرزاپور، حسین، «بررسی و تحلیل چالش‌‌های تنظیم‌گری فضای مجازی»، وب‌سایت جامعه اندیشکده‌ها، تاریخ درج مطلب: 14 دی 1398ش.
• «وزیر ارتباطات در مجلس خبر داد: شبکه ملی اطلاعات چه سالی محقق می‌شود؟»، همشهری آنلاین، تاریخ درج مطلب: 24 آبان 1401ش.