اشتغال در سیستان: تفاوت میان نسخه‌ها
←1. تجارت و خدمات
(صفحه‌ای تازه حاوی «اشتغال در سیستان؛ فعالیت‌های اقتصادی در سیستان برای کسب درآمد و تأمین مخارج زندگی. اشتغال در سیستان، در گذشتۀ تاریخی از تنوع زیادی برخوردار بود، اما در اثر تحولات اجتماعی و اقلیمی، فراز و فرودهایی را تجربه کرده است. در طول تاریخ زن و مرد سیست...» ایجاد کرد) |
|||
| خط ۵: | خط ۵: | ||
==گونه‌های شغلی== | ==گونه‌های شغلی== | ||
===1. تجارت و خدمات=== | ===1. تجارت و خدمات=== | ||
کشف تعداد زیادی مهر در قبرستان شهر سوخته و گل‌نبشته‌ها، گویای رونق تجارت در این شهر و نقش زن<ref>[https://ensani.ir/file/download/article/64b7d87b2badb-10700-1400-285.pdf طاهری، «جایگاه اجتماعی زنان در تمدن باستانی شهر سوخته»، 1398ش، ص397-406.]</ref> و مرد این شهر در دادوستدهای بازرگانی است.<ref>[https://ensani.ir/file/download/article/1546083020-9514-9-2-2.pdf عبدی و گنجی، «بررسی ساختار سیاسی- اجتماعی جامعه شهر سوخته در هزاره سوم پیش از میلاد»، 1396ش، ص47.]</ref> تحقیقات نشان می‌دهد که تاجران شهر سوخته کالاهای وارداتی به‌ویژه سنگ لاجورد بدخشان را پس از فرآوری، به کشورهای دیگر صادر می‌کرده‌اند.<ref>[ | کشف تعداد زیادی مهر در قبرستان شهر سوخته و گل‌نبشته‌ها، گویای رونق تجارت در این شهر و نقش زن<ref>[https://ensani.ir/file/download/article/64b7d87b2badb-10700-1400-285.pdf طاهری، «جایگاه اجتماعی زنان در تمدن باستانی شهر سوخته»، 1398ش، ص397-406.]</ref> و مرد این شهر در دادوستدهای بازرگانی است.<ref>[https://ensani.ir/file/download/article/1546083020-9514-9-2-2.pdf عبدی و گنجی، «بررسی ساختار سیاسی- اجتماعی جامعه شهر سوخته در هزاره سوم پیش از میلاد»، 1396ش، ص47.]</ref> تحقیقات نشان می‌دهد که تاجران شهر سوخته کالاهای وارداتی به‌ویژه سنگ لاجورد بدخشان را پس از فرآوری، به کشورهای دیگر صادر می‌کرده‌اند.<ref>[https://gdij.usb.ac.ir/article_3885.html بریمانی، «تحلیل هرمنوتیکی از فراز و فرود سیستان بزرگ»، 1383ش، ص95-96.]</ref>از دورۀ هخامنشیان تا دورۀ ساسانیان، رونق تجاری سیستان با مرکزیت شهر زرنج پابرجا بود. از نظر کارشناسان تأسیس شهرها در دورۀ ساسانیان در این منطقه و دارالضرب برای زدن سکه در شهر زرنج قبل از اسلام، نشانۀ روشنی از رونق اقتصادی این منطقه است. در قرون اولیۀ اسلامی نیز زرنج راه ارتباطی شهرهای زیادی بود و جادۀ بین‌المللی ادویه و انشعابات جادۀ ابریشم از سیستان می‌گذشت.<ref>[https://jhistory.um.ac.ir/article_27380_c51377fe2f261dd05436496cf9979643.pdf دانشیار، «سیستان و حاکمیت خلفا تفرق و زوال 30-250ش»، 1397ش، ص23.]</ref> همچنین راه آبی تنگۀ هرمز از دورۀ هخامنشیان دارای اهمیت بود و از این جهت سیستان میزبان بازرگانان و ساخت کاروان‌سراهای زیادی بوده است.<ref>[http://ensani.ir/fa/article/260518/%D9%86%D9%82%D8%B4-%D8%A7%D9%82%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D8%AF%DB%8C-%D8%B3%DB%8C%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86-%D9%86%D8%AE%D8%B3%D8%AA%DB%8C%D9%86-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C دلبری، «نقش اقتصادی سیستان در قرون نخستین اسلامی»، 1388ش، ص39-40.]</ref> تا قرن چهارم هجری شهر بُست (هلمند امروزی) پس از زرنج (مرکز سیستان باستانی) به‌ویژه در دورۀ محمود و مسعود غزنوی رونق اقتصادی بالایی داشته که توسط علاءالدین غوری ویران شد.<ref>[https://8am.media/fa/how-was-the-sistan-irrigation-system-destroyed/ حازم اسپندیار، «سیستم آبیاری سیستان چگونه تخریب شد؟» وب‌سایت روزنامۀ 8 صبح.]</ref> از نیمۀ قرن پنجم هجری تا اواسط قرن نهم هجری شهر زاهدان کهنه، جای زرنج را گرفت و رونق تجاری چشمگیری یافت.<ref>[https://localhistories.journals.pnu.ac.ir/article_1445_cb8e55d854df04a539eb711ed972fd96.pdf موسوی حاجی، «سقوط زرنگ؛ ظهور شهر سیستان»، 1393ش، ص136.]</ref> در این دورۀ تاریخی، بازرگانان سیستان بیشتر تولیدات داخلی به‌ویژه غلات را به کشورهای دیگر صادر می‌کردند.<ref>[https://gdij.usb.ac.ir/article_3885.html بریمانی، «تحلیل هرمنوتیکی از فراز و فرود سیستان بزرگ»، 1383ش، ص95-96.]</ref> پول مبادلات تجارتی درهم (نقره) و دینار (طلا) بود که در دورۀ اسلامی در آغاز به نام خلفا اما در دورۀ صفاری‌ها به نام امرا ضرب می‌شد.<ref>[http://ensani.ir/fa/article/260518/%D9%86%D9%82%D8%B4-%D8%A7%D9%82%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D8%AF%DB%8C-%D8%B3%DB%8C%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86-%D9%86%D8%AE%D8%B3%D8%AA%DB%8C%D9%86-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C دلبری، «نقش اقتصادی سیستان در قرون نخستین اسلامی»، 1388ش، ص38.]</ref> پس از حملۀ تیمور گورگانی در 785ق و شاهرخ گورگانی پسر او در 811ق، همراه با ویرانی سیستان و کشتار نیروی انسانی، شهرهای بزرگ و کوچک طرف دادوستد تجاری سیستان نیز ویران شد. بر این اساس رونق تجاری سیستان از بین رفت و تغییر راه‌های تجاری از خشکی به دریا، انزوای سیستان را شدیدتر کرد که تا امروز ادامه دارد. در نتیجه مردم سیستان علاوه بر از دست‌دادن سرمایۀ لازم برای تجارت، مشاغلی چون ارائۀ خدمات به کاروان‌های تجاری را نیز از دست دادند.<ref>[[C:\Users\azimi\Downloads\66913830405.pdf|بریمانی، «تحلیل هرمنوتیکی از فراز و فرود سیستان بزرگ»، 1383ش، ص95-96.]]</ref> بر اساس گزارش‌ها امروزه مردم بومی این مناطق به‌دلیل فقر، نقش چندانی در تجارت ندارند<ref>[https://www.tasnimnews.com/fa/news/1401/02/22/2705713/%D8%B1%D9%88%D8%A7%DB%8C%D8%AA-%D8%AA%D8%B3%D9%86%DB%8C%D9%85-%D8%A7%D8%B2-%D8%AF%D8%B1%D8%AF-%D8%A8%DB%8C%DA%A9%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D9%88-%D9%85%D8%AD%D8%B1%D9%88%D9%85%DB%8C%D8%AA-%D8%AF%D8%B1-%D9%85% «روایت تسنیم از درد بیکاری و محرومیت در منطقه سیستان / چشم انتظاری مردم برای فعال شدن بازارچههای مرزی»، خبرگزاری تسنیم.]</ref> و تعدادی به عنوان خرده تاجر در بازارچههای مرزی و شهرهای این مناطق فعالیت دارند.<ref>[https://www.irna.ir/news/84971062/%D8%B1%D9%88%D9%86%D9%82-%D8%AA%D8%AC%D8%A7%D8%B1%D8%AA-%D9%88-%D8%B1%D9%81%D8%A7%D9%87-%D9%85%D8%B1%D8%B2%D9%86%D8%B4%DB%8C%D9%86%D8%A7%D9%86-%D8%B3%DB%8C%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D9%88-%D8%A8%D9%84%D9%88%DA%86%D8%B3%D8% «رونق تجارت و رفاه مرزنشینان سیستان و بلوچستان با توسعه بازارچههای مرزی» خبرگزاری جمهوری اسلامی.]</ref> | ||
===2. کشاورزی و باغداری=== | ===2. کشاورزی و باغداری=== | ||
از دورۀ هخامنشیان تا اوایل قرن 13م، سیستان دارای سیستم کشاورزی پیشرفته و در مدیریت آب از حوزه‌های مهم جهان باستان و قرون وسطا بوده است. سیستان از 2800 سال قبل دارای بندهای آب‌گردان و انحرافی پیشرفته بوده و در دورۀ اسلامی بیشترین بندهای انحرافی و ذخیره‌ای در سیستان و وادی هیرمند ساخته شده است. سلطان محمود و سلطان مسعود غزنوی در توسعۀ کشاورزی سیستان به‌ویژه شهر بُست با استفاده از آب هیرمند نقش اساسی داشته‌اند. مردم سیستان در ساخت کاریز نیز مهارت خوبی داشتند و در مناطقی که استفاده از آب رودخانه امکان نداشت، کاریز می‌ساختند.<ref>[https://8am.media/fa/how-was-the-sistan-irrigation-system-destroyed/ حازم اسپندیار، «سیستم آبیاری سیستان چگونه تخریب شد؟» وب‌سایت روزنامۀ 8 صبح.]</ref> انواع مختلف غلات به‌ویژه گندم، سبزیجات و انواع میوه مانند هندوانه، خربزه، انگور، در سیستان کاشته می‌شد و این منطقه به انبار غلات آسیا شهرت داشت.<ref>[http://ensani.ir/fa/article/339562/%D8%AC%D8%A7%DB%8C%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D9%87%DB%8C%D8%B1%D9%85%D9%86%D8%AF-%D8%AF%D8%B1-%D8%AC%D8%BA%D8%B1%D8%A7%D9%81%DB%8C%D8%A7%DB%8C-%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D8%B3%DB%8C-%D9%88-%D8%A7%D9%82%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D8%AF%DB%8C-%D8 سرگزی، «جایگاه هیرمند در جغرافیای سیاسی و اقتصادی سیستان در دورۀ پهلوی»، 1393ش، ص33.]</ref> زراعت سیستان تاریخی از رودخانه‌های هیرمند، ارغنداب، فراه‌رود، هاروت‌رود و خاش‌رود، آبیاری می‌شد.<ref>[https://www.researchgate.net/publication/377358615_jaygah_w_ahmyt_tarykhy_w_jghrafyayy_systan_bray_afghanstan_w_ayran_dr_qrwn_nkhstyn_aslam مظلوم‌یار و ناصح، «جایگاه و اهمیت تاریخی و جغرافیایی، سیستان برای افغانستان و ایران در قرون نخستین اسلام»، 2024م، ص8.]</ref> تیمور هنگام حمله بر سیستان، سد رستم را ویران کرد و بعد از آن شاهرخ پسر تمیور سدهای کوچک و بزرگ سیستان را تخریب کرد و تمام سیستم آبیاری سیستان برهم خورد و دیگر شکوه قبلی را به دست نیاورد.<ref>[https://8am.media/fa/how-was-the-sistan-irrigation-system-destroyed/ حازم اسپندیار، «سیستم آبیاری سیستان چگونه تخریب شد؟» وب‌سایت روزنامۀ 8 صبح.]</ref> پس از خشک‌سالی‌های اخیر نه‌تنها هزاران خانواده شغل کشاورزی را در سیستان ایرن، از دست دادند، بلکه مجبور به مهاجرت شدند.<ref>[https://jhr.usb.ac.ir/article_6273.html شکری و دیگران، «مسألۀ تاریخی هیرمند و راه‌کارهای کاهش چالش‌های ناشی از آن»، 1401ش، ص296.]</ref> | از دورۀ هخامنشیان تا اوایل قرن 13م، سیستان دارای سیستم کشاورزی پیشرفته و در مدیریت آب از حوزه‌های مهم جهان باستان و قرون وسطا بوده است. سیستان از 2800 سال قبل دارای بندهای آب‌گردان و انحرافی پیشرفته بوده و در دورۀ اسلامی بیشترین بندهای انحرافی و ذخیره‌ای در سیستان و وادی هیرمند ساخته شده است. سلطان محمود و سلطان مسعود غزنوی در توسعۀ کشاورزی سیستان به‌ویژه شهر بُست با استفاده از آب هیرمند نقش اساسی داشته‌اند. مردم سیستان در ساخت کاریز نیز مهارت خوبی داشتند و در مناطقی که استفاده از آب رودخانه امکان نداشت، کاریز می‌ساختند.<ref>[https://8am.media/fa/how-was-the-sistan-irrigation-system-destroyed/ حازم اسپندیار، «سیستم آبیاری سیستان چگونه تخریب شد؟» وب‌سایت روزنامۀ 8 صبح.]</ref> انواع مختلف غلات به‌ویژه گندم، سبزیجات و انواع میوه مانند هندوانه، خربزه، انگور، در سیستان کاشته می‌شد و این منطقه به انبار غلات آسیا شهرت داشت.<ref>[http://ensani.ir/fa/article/339562/%D8%AC%D8%A7%DB%8C%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D9%87%DB%8C%D8%B1%D9%85%D9%86%D8%AF-%D8%AF%D8%B1-%D8%AC%D8%BA%D8%B1%D8%A7%D9%81%DB%8C%D8%A7%DB%8C-%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D8%B3%DB%8C-%D9%88-%D8%A7%D9%82%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D8%AF%DB%8C-%D8 سرگزی، «جایگاه هیرمند در جغرافیای سیاسی و اقتصادی سیستان در دورۀ پهلوی»، 1393ش، ص33.]</ref> زراعت سیستان تاریخی از رودخانه‌های هیرمند، ارغنداب، فراه‌رود، هاروت‌رود و خاش‌رود، آبیاری می‌شد.<ref>[https://www.researchgate.net/publication/377358615_jaygah_w_ahmyt_tarykhy_w_jghrafyayy_systan_bray_afghanstan_w_ayran_dr_qrwn_nkhstyn_aslam مظلوم‌یار و ناصح، «جایگاه و اهمیت تاریخی و جغرافیایی، سیستان برای افغانستان و ایران در قرون نخستین اسلام»، 2024م، ص8.]</ref> تیمور هنگام حمله بر سیستان، سد رستم را ویران کرد و بعد از آن شاهرخ پسر تمیور سدهای کوچک و بزرگ سیستان را تخریب کرد و تمام سیستم آبیاری سیستان برهم خورد و دیگر شکوه قبلی را به دست نیاورد.<ref>[https://8am.media/fa/how-was-the-sistan-irrigation-system-destroyed/ حازم اسپندیار، «سیستم آبیاری سیستان چگونه تخریب شد؟» وب‌سایت روزنامۀ 8 صبح.]</ref> پس از خشک‌سالی‌های اخیر نه‌تنها هزاران خانواده شغل کشاورزی را در سیستان ایرن، از دست دادند، بلکه مجبور به مهاجرت شدند.<ref>[https://jhr.usb.ac.ir/article_6273.html شکری و دیگران، «مسألۀ تاریخی هیرمند و راه‌کارهای کاهش چالش‌های ناشی از آن»، 1401ش، ص296.]</ref> | ||