انصاف: تفاوت میان نسخه‌ها

<big>'''انصاف؛'''</big> باور به حق همگان در بهره‌مندی از مزایای زندگی.

واژۀ عربی انصاف به‌معنای نصف‌کردن یا به نصف‌رساندن، <ref>إبن‌منظور، لسان العرب، 1414ق، ج9، ص330.  </ref> در اصطلاح، عبارت است از این‌که انسان‌ها در روابط اجتماعی، سود و زیان را میان خود و دیگران نصف و در مقام داوری، حقوق طرفین دعوا را به‌صورت برابر رعایت کنند. <ref>مهدوی کنی، نقطه‌های آغاز در اخلاق عملی، 1382ش، ص571.</ref> مفهوم انصاف با این قاعده پیوند دارد که «هر آنچه برای خود می‌پسندی، برای دیگران نیز بپسند». <ref>[http://www.imam-khomeini.ir/fa/n159340/%D8%AF%D8%B1_%D8%A8%D8%A7%D9%88%D8%B1_%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85_%D8%AE%D9%85%DB%8C%D9%86%DB%8C_%D8%A7%D9%86%D8%B5%D8%A7%D9%81_%D9%85%DA%A9%D8%A7%D8%B1%D9%85_%D8%A7%D8%AE%D9%84%D8%A7%D9%82_%D9%85%D8%AD%D8%B3%D9%88%D8%A رجایی‌نژاد، «امام خمینی و مفاهیم اخلاقی انصاف، مساوات و مواسات (2)»، وب‌سایت پرتال امام خمینی.]</ref> انسان منصف کسی است که برای دیگران حقوق برابر قائل بوده و مزایای [[زندگی]] را میان خود و مردم تقسیم کند. <ref>مهدوی کنی، نقطه‌های آغاز در اخلاق عملی، 1382ش، ص571.</ref> از نظر لغت‌‌شناسان، مفهوم انصاف، اخص از مفهوم عدالت است. انصاف به‌معنای نصف‌کردن و دادن حق است که مورد پسند همگان قرار می‌گیرد، اما عدالت می‌تواند با نصف‌کردن و غیر آن رعایت شود. <ref>عسگری و جزایری، معجم الفروق اللغویه، 1412ق، ص25.</ref> هرگاه همۀ افراد جامعه در تعاملات فردی و اجتماعی خود منصف باشند، انصاف‌ در جامعه نهادینه شده و به فرهنگ عمومی تبدیل می‌شود.<ref>اکبری، فرهنگ انصاف در روابط اجتماعی، 1394ش، ص22.</ref>

عدل و انصاف در قرآن، اصول اساسیِ نظام ارزشی و اخلاقی برای برقراری روابط سالم و سازنده، معرفی شده‌اند. در این راستا رعایت [[حقوق خصوصی|حقوق]] دیگران، پرهیز از ظلم و تبعیض، اجتناب از [[دروغ]] و تزویر مورد توجه قرآن است. <ref>سورۀ نساء، آیۀ 58؛ سورۀ نحل، آیۀ 90.</ref> در مجموعه روایات اسلامی، تأکید بر انصاف‌ورزی به‌عنوان ضابطه‌ای برای [[اخلاق محوری|رفتار اخلاقی]]، با اوصافی هم‌چون: برترین اعمال،<ref>کلینی، الکافی، 1407ق، ج2، ص144.</ref>  برترین پاداش، <ref>تمیمی آمدی، غرر الحکم و درر الکلم، 1410ق، ص219.</ref> سخت‌ترین تکلیف الهی، <ref>کلینی، الکافی، 1407ق، ج2، ص170.</ref> نشانۀ [[ایمان|مؤمن]] واقعی، <ref>تمیمی آمدی، غرر الحکم و درر الکلم، 1410ق، ص75.</ref> مکارم اخلاق، <ref>مجلسی، بحارالأنوار، 1364ش، ج66، ص369.</ref> معیار [[تربیت|ادب]]، <ref>نهج‌البلاغه، 1414ق، حکمت 412، ص548.</ref> مهم‌ترین نشانه و اثر عقل <ref>إبن‌شعبۀ حرانی، تحف العقول، 1363ش، ص318؛ کلینی، الکافی، 1407ق، ج1، ص21-23.</ref> و وسیلۀ قرب به‌ خداوند <ref>تمیمی آمدی، غرر الحکم و درر الکلم، 1410ق، ص266.</ref> معرفی شده است.

انصاف با خود، به دو حوزۀ جسم و روح انسانی مرتبط است. انصاف در حوزۀ جسم، فرد را از هرگونه ظلم و رساندن آسیب به  بدن بازمی‌دارد. <ref>اکبری، فرهنگ انصاف در روابط اجتماعی، 1394ش، ص46.</ref> انصاف در حوزۀ روح با بُعد درون‌نگر اخلاق یا ارتباطاتِ درون‌فردی در ارتباط است. در این نوع ارتباط، شناخت نفس مقدمه‌ای برای آگاهی‌یافتن نسبت به ظرفیت‌های وجودی انسان، شوق به تحصیل کمالات و تهذیب اخلاق، دفع رذایل و کسب فضایل است.<ref>[https://modiriyati.nashriyat.ir/node/24 اکبری، «ارتباطات درون فردی در منابع اسلامی»، 1390ش، ص 159-160.]</ref>

انصاف با خدا به‌معنای ایمان و عبادت صادقانه و توجه به حقوق الهی است. انصاف در این مرتبه شامل توجه به فرامین الهی، اجتناب از کفر و شرک و پرهیز از گناهان می‌شود.<ref>اکبری، فرهنگ انصاف در روابط اجتماعی، 1394ش، ص50-52.</ref>  

در این نوع انصاف، انسان نسبت به افراد جامعه مطابق با انصاف عمل کرده و حقوق آنها را مراعات می‌کند. <ref>اکبری، فرهنگ انصاف در روابط اجتماعی، 1394ش، ص56.</ref>  در روایات اسلامی، رفتار منصفانه با مردم موجب ارزش قائل شدن برای انسان و پذیرش سخن و داوری او می‌شود. <ref>کلینی، الکافی، 1407ق، ج2، ص146.</ref> انصاف با مردم شامل انصاف در گفتار، رفتار و حقوق می‌شود.  

'''انصاف در گفتار''' به این معنا است که سخن انسان مطابق با حق باشد و از سوی دیگر، سخن حق دیگران را پذیرفته و از آن دفاع کند. <ref>اکبری، فرهنگ انصاف در روابط اجتماعی، 1394ش، ص57.</ref> آموزه‌های قرآن نیز بر کلام مطابق با واقع <ref>سورۀ احزاب، آیۀ 70.</ref> و ‌دور از لغو، دروغ و ناحق <ref>سورۀ حج، آیۀ 30.</ref> تأکید کرده است. انصاف در مناظره، نقد و گفت‌و‌گوی علمی و انصاف در مشورت از مراتب انصاف در گفتار است.<ref>اکبری، فرهنگ انصاف در روابط اجتماعی، 1394ش، ص59-60.</ref>   

'''انصاف در رفتار''' یعنی انسان در همۀ زمان‌ها و مکان‌ها و با همۀ افراد چه دوست یا دشمن، رفتار منصفانه داشته باشد و حقوق و منافع دیگران را رعایت کند. <ref>اکبری، فرهنگ انصاف در روابط اجتماعی، 1394ش، ص61.</ref> انصاف در رفتار نیز دایرۀ گسترده‌ای دارد و شامل انصاف در اجتماع (مانند مشارکت فعال در امور اجتماعی، مبارزه با نابرابری، حمایت از حقوق انسانی و تلاش برای ایجاد نظامی عادلانه و متوازن)، <ref>[http://www.imam-khomeini.ir/fa/n159335/%D8%A8%D8%B1%D8%B1%D8%B3%DB%8C_%D9%85%D9%81%D9%87%D9%88%D9%85_%C2%AB%D8%A7%D9%86%D8%B5%D8%A7%D9%81%C2%BB_%D8%AF%D8%B1_%D8%B3%DB%8C%D8%B1%D9%87_%D8%B9%D9%85%D9%84%DB%8C_%D9%88_%D9%86%D8%B8%D8%B1%DB%8C_%D8%A7%D9%85%D8% رجایی‌نژاد، «امام خمینی و مفاهیم اخلاقی انصاف، مساوات و مواسات (4)»، وب‌سایت پرتال امام خمینی.]</ref> انصاف در خانواده، انصاف در محیط‌های علمی،  انصاف در حکومت، انصاف در قضاوت، <ref>[http://marifat.nashriyat.ir/node/3505 مصباح یزدی، «اوصاف شیعیان واقعی؛ رعایت انصاف و عدالت در رفتار»، 1398ش، ص6-8.]</ref> انصاف در معاملات، انصاف در حقوق شهروندی، انصاف با دشمن و انصاف در روابط بین‌المللی، <ref>اکبری، فرهنگ انصاف در روابط اجتماعی، 1394ش، ص64.</ref> می‌شود.  

'''انصاف در حقوق''' نیز ناظر به رعایت مجموع قواعدی است که با اتکا بر اصول عالی و برتر اخلاقی می‌تواند قواعد حقوقی را لغو کند یا تخصیص بزند. <ref>کاتوزیان، فلسفۀ حقوق، 1380ش، ص145.</ref> ارجاع به قاعده انصاف، زمانی مطرح می‌شود، که اجرای قواعد عادلانه در موردی خاص، نتایج نامطلوبی را به‌بار آورد. در این صورت، وجدان اخلاقی حکم به اجرای قاعدۀ انصاف می‌کند.<ref>[https://www.sid.ir/paper/134228/fa مظاهری و آل‌اسحق خوئینی، «قاعدۀ فقهی، حقوقی انصاف»، 1391ش، ص139.]</ref>  

رعایت انصاف در نحوۀ تعامل انسان با محیط‌زیست مستلزم مسئولیت‌پذیری فردی و جمعی در قبال استفاده از منابع طبیعی است. با چنین رویکردی، رفتارهای مطلوب و هماهنگ با محیط‌زیست، ضامن بقای نوع بشر، حفاظت از محیط‌زیست و احترام به حقوق نسل‌های بعدی می‌شود. امروزه توسعۀ پایدار در راستای بهبود واقعی کیفیت حیات بشر همزمان با حفظ تنوع زیست محیطی مورد توجه قرار گرفته است.<ref>[https://ensani.ir/fa/article/529980/%D8%AA%D9%88%D8%B3%D8%B9%D9%87-%D9%BE%D8%A7%DB%8C%D8%AF%D8%A7%D8%B1-%D9%88-%D8%AD%D9%82-%D8%A8%D8%B1-%D9%85%D8%AD%DB%8C%D8%B7-%D8%B2%DB%8C%D8%B3%D8%AA-%D8%B3%D8%A7%D9%84%D9%85-%DA%86%D8%B4%D9%85-%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7 رمضانی قوام‌آبادی و شفیق فرد، «توسعۀ پایدار و حق بر محیط‌زیست سالم: چشم‌انداز نسل‌های آینده»، 1395ش، ص263-266.]</ref>  

'''2. ایمان:''' از راه‌های نهادینه‌کردن فرهنگ انصاف در جامعه، تقویت ایمان مردم است <ref>اکبری، فرهنگ انصاف در روابط اجتماعی، 1394ش، ص88.</ref> و در روایات از نشانه‌های مؤمن واقعی به انصاف اشاره شده است.<ref>تمیمی آمدی، غرر الحکم و درر الکلم، 1410ق، ص75.</ref>  

'''3. حیا:''' از نظر امامان شیعه، حیا سرآمد مکارم اخلاق <ref>کلینی، الکافی، 1407ق، ج2، ص56.</ref> و کلید همۀ خوبی‌ها است.<ref>تمیمی آمدی، غرر الحکم و درر الکلم، 1410ق، ص30.</ref> احیای حیا در جامعه، انسان را از تجاوز به حقوق دیگران بازمی‌دارد و او را به انصاف وا می‌دارد.<ref>اکبری، فرهنگ انصاف در روابط اجتماعی، 1394ش، ص91.</ref>  

'''4. توجه به آثار مثبت انصاف:''' آگاهی نسبت به پیامدهای مثبت رعایت انصاف در تمام شئون زندگی از محرک‌های مؤثر بر ایجاد انصاف است. در آموزه‌های دینی کسی که در روابط اجتماعی خود با دیگران منصف باشد هرگز پشیمان نخواهد شد <ref>نهج‌البلاغه، 1414ق، نامۀ 69، ص459.</ref> و رعایت این امر، ضامن خوش‌بختی، سعادت‌مندی و اهل نجات‌بودن انسان است.<ref>مکارم شیرازی، پیام امام امیرالمؤمنین، 1375ش، ج11، ص339.</ref>

'''5. خانواده:''' یکی از راه‌های استقرار ارزش‌های دینی و اخلاقی در جامعه، نهاد خانواده است. تلاش خانواده درراستای تحقق شاخص‌های سبک زندگی اسلامی سبب بروز خصلت‌های دینی و انسانی مانند رعایت انصاف می‌شود. در این چارچوب، مناسبات میان اعضای خانواده بر پایۀ انصاف‌ورزی تقویت شده و به دنبال آن، در جامعه هم این خصایص بسط می‌یابد.<ref>[https://iqna.ir/fa/news/1270826/-%D9%86%D9%83%D8%A7%D8%AA%DB%8C-%D8%A8%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%D8%AF%D8%A7%D8%B4%D8%AA%D9%86-%D8%B2%D9%86%D8%AF%DA%AF%DB%8C-%D8%A8%D9%87%D8%AA%D8%B1-%D8%B1%D8%B9%D8%A7%D9%8A%D8%AA-%D8%A7%D9%86%D8%B5%D8%A7%D9%81-%D8%A8%D8%A7-%D8% «نکاتی برای داشتن زندگی بهتر»، خبرگزاری ایکنا.]</ref>

'''7. پایبندی به ارزش‌های اخلاقی:''' فضایل اخلاقی، یکی‌دیگر از عوامل مهم در تحقق انصاف‌ورزی است. انسانی که خود را به فضیلت‌های اخلاقی از جمله: خوش‌رویی، فروتنی، خیرخواهی و جوانمردی آراسته است، در روابط اجتماعی منصفانه عمل می‌کند. اخلاق‌محور بودن جامعه در روابط اجتماعی، روابط منصفانه را به‌دنبال دارد.<ref>اکبری، فرهنگ انصاف در روابط اجتماعی، 1394ش، ص97-98.</ref>  

'''8. رسانه‌های جمعی:''' رسانه‌های جمعی نقش بسیار مهمی در انتقال فرهنگ، جامعه‌پذیری و تعلیم و تربیت اجتماعی ایفا می‌کنند. رسانه با ارتقای سطح آگاهی مردم از جایگاه ارزش‌های دینی و اخلاقی مانند انصاف در زندگی فردی و اجتماعی، ایجاد نگرش مثبت و توجه دادن به ارزش کارکردی آثار مترتب بر رعایت و عدم رعایت آنها، در جهت بسترسازی و تقویت ارزش‌های دینی و اخلاقی نقش مهمی را ایفا می‌کند.<ref>[http://marifat.nashriyat.ir/node/2577 شرف‌الدین، «نقش رسانه‌های جمعی در انتقال ارزش‌های اجتماعی (با تأکید بر رسانۀ ملی)»، 1391ش، ص67-75.]</ref>   

'''9. نهادهای آموزشی:''' نهادهای آموزشی در جامعه، در انتقال ارزش‌های فرهنگی–اجتماعی و ارزش‌‌گذاری به اصول اخلاقی نقش اساسی ایفا می‌کنند.<ref>[https://noavaryedu.oerp.ir/article_78728.html حسن‌زاده، «نقش و کارکردهای نهادهای آموزشی در انتقال ارزش‌های اجتماعی-فرهنگی»، 1382ش، ص60-61.]</ref>

در نگرش اسلامی، تحقق رفتار منصفانه، آثار و کارکردهایی در قلمرو زندگی فردی و اجتماعی دارد. مهم‌ترین این آثار به قرار زیر است:

===الف- کارکردهای فردی===  

شامل استواری دین <ref>تمیمی آمدی، غرر الحکم و درر الکلم، 1410ق، ص721.</ref> و کمال ایمان، <ref>پاینده، نهج‌الفصاحه، 1382ش، ص682.</ref> تقرّب به خدا، <ref>تمیمی آمدی، غرر الحکم و درر الکلم، 1410ق، ص266.</ref> عزّت‌مندی، <ref>کلینی، الکافی، 1407ق، ج2، ص144.</ref> آرامش و امنیت ‌روانی.<ref>تمیمی آمدی، غرر الحکم و درر الکلم، 1410ق، ص18.</ref>   

===ب- کارکردهای اجتماعی===

شامل آرامش و امنیت‌ اجتماعی، <ref>تمیمی آمدی، غرر الحکم و درر الکلم، 1410ق، ص18.</ref> پرهیز از ستم‌کاری در حق اطرافیان، <ref>اکبری، فرهنگ انصاف در روابط اجتماعی، 1394ش، ص126.</ref> تداوم محبت و دوستی، <ref>تمیمی آمدی، غرر الحکم و درر الکلم، 1410ق، ص58.</ref> اتحاد و انسجام اجتماعی، <ref>تمیمی آمدی، غرر الحکم و درر الکلم، 1410ق، ص88.</ref> رفع نابرابری و تبعیض، <ref>[https://www.pishkhan.com/news/40536 «تبعیض، ذهنیت مردم را نسبت به سلامت حکومت و عدالت می‌شکند»، وب‌سایت پیشخوان.]</ref> اعتماد در جامعه، <ref>[https://www.nbrc.ir/fa/article/10/%D8%A7%D8%B9%D8%AA%D9%85%D8%A7%D8%AF-%D9%85%D9%81%D9%87%D9%88%D9%85%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF-%D9%86%D9%87%D8%AC-%D8%A7%D9%84%D8%A8%D9%84%D8%A7%D8%BA%D9%87#:~:text=%D8%A7%D8%B9%D8%AA%D9%85%D8%A7%D8 «اعتماد، مفهومی در فرهنگ نهج‌البلاغه»، وب‌سایت پژوهشکده نهج‌البلاغه.]</ref> تحقق عدالت اجتماعی <ref>[https://rasanews.ir/fa/news/536040/%D8%A7%D9%86%D8%B5%D8%A7%D9%81-%D8%A7%D8%AC%D8%AA%D9%85%D8%A7%D8%B9%DB%8C-%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86%D9%87-%D8%B3%D8%A7%D8%B2-%D8%AA%D8%AD%D9%82%D9%82-%D8%B9%D8%AF%D8%A7%D9%84%D8%AA-%D8%A7%D8%AC%D8%AA%D9%85%D8%A7%D8%B9%DB% ترکی، «انصاف اجتماعی زمینه‌ساز تحقق عدالت اجتماعی»، خبرگزاری رسا.]</ref> و تعالی جامعه.<ref>[https://www.magiran.com/article/4445518 عباس‌زاده، «تأثیر عبودیت بر تعالی اجتماعی»، وب‌سایت مگیران.]</ref>  

رعایت اصل انصاف در تعاملات خانوادگی، آرامش و اطمینان را به ‌ارمغان آورده و سبب شکل‌گیری روابط گرم و صمیمانه در کانون خانواده می‌شود. <ref>[https://kayhan.ir/fa/news/88391/%D8%AA%D8%B9%D8%A7%D9%85%D9%84%D8%A7%D8%AA-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%88%D8%A7%D8%AF%DA%AF%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%B3%D8%A8%DA%A9-%D8%B2%D9%86%D8%AF%DA%AF%DB%8C-%D8%AF%DB%8C%D9%86%DB%8C «تعاملات خانوادگی در سبک زندگی دینی»، وب‌سایت روزنامۀ کیهان.]</ref> نتایج برخی پژوهش‌ها نشان می‌دهد، درک رفتار منصفانه در محیط خانواده زمینه‌ساز برقراری روابط سالم در سبک زندگی خانوادگی است. رفتارهای مبتنی بر انصاف در میان اعضای خانواده سبب می‌شود، افراد نسبت به مسئولیت‌های خود آگاهی یافته و احساس برابری کرده و با انگیزۀ بیشتری وظایف خود را با رضایت خاطر انجام ‌دهند. این امر، رضایت‌مندی از زندگی را تحقق بخشیده و در بهبود روابط اعضای خانواده نقش به‌سزایی دارد.<ref>[https://ensani.ir/fa/article/310976/%D8%A8%D8%B1%D8%B1%D8%B3%DB%8C-%D9%86%D9%82%D8%B4-%D8%A7%D8%AF%D8%B1%D8%A7%DA%A9-%D8%A7%D9%86%D8%B5%D8%A7%D9%81-%D8%A8%D8%B1-%DA%A9%DB%8C%D9%81%DB%8C%D9%91%D8%AA-%D8%B2%D9%86%D8%A7%D8%B4%D9%88%DB%8C%DB%8C خجسته‌مهر و دیگران، «بررسی نقش ادراک انصاف بر کیفیت زناشویی»، 1391ش، ص46-47.]</ref>     

با توجه به روایات اسلامی، نادانی، <ref>تمیمی آمدی، غرر الحکم و درر الکلم، 1410ق، ص52.</ref> رذایل اخلاقی هم‌چون: تکبر،<ref>کلینی، الکافی، 1407ق، ج2، ص310.</ref>  شهوت و هوس، <ref>نهج‌البلاغه، 1414ق، نامۀ 53، ص427.</ref> خشم <ref>کلینی، الکافی، 1407ق، ج2، ص241.</ref> و حسد، <ref>تمیمی آمدی، غرر الحکم و درر الکلم، 1410ق، ص60.</ref> ضعف اعتقادی و حب دنیا <ref>تمیمی آمدی، غرر الحکم و درر الکلم، 1410ق، ص378.</ref> و از منظر صاحب‌نظران، حکومت‌ مستبد، انتقادناپذیری، مادی‌گرایی، سودگرایی، سرمایه‌داری نامطلوب، استثمار و بهره‌کشی و انحصارگرایی از موانع تحقق انصاف‌ورزی در جامعه به‌شمار می‌آید.<ref>[https://www.ibrahimamini.com/fa/node/4269 «موانع اجرای عدالت اجتماعی»، وب‌سایت ابراهیم امینی.]</ref>

* قرآن کریم.

* إبن‌شعبۀ حرانی، حسن بن علی، تحف العقول، تصحیح علی اکبر غفاری، قم، جامعۀ مدرسین، 1363ش.

* إبن‌منظور، محمد بن مکرم، لسان‌العرب، بیروت، دارصادر، 1414ق.

* اکبری، حسین، فرهنگ انصاف در روابط اجتماعی، قم، مهر امیرالمؤمنین، 1394ش.

* اکبری، ظاهر، «ارتباطات درون فردی در منابع اسلامی»، نشریۀ اسلام و پژوهش‌های مدیریتی، شمارۀ 2، پاییز 1390ش.

* «اعتماد، مفهومی در فرهنگ نهج‌البلاغه»، وب‌سایت بنیاد نهج‌البلاغه، تاریخ بازدید: 4 آذر 1402ش.

* برزگر، ابراهیم و امانلو، حسین، «شاخص‌های مطلوب سبک زندگی کارگزاران نظام مردم‌سالار دینی ایران»، نشریۀ پژوهش‌های راهبردی، شمارۀ 16، بهار 1395ش.

* بهروزی لک، غلام‌رضا و کفیلی، رضا، «نقش و جایگاه آموزه‌های انصاف در تحقق اهداف بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی (با تأکید بر آموزۀ عدالت)»، نشریۀ مطالعات بیداری اسلامی، شمارۀ 1، بهار 1401ش.

* پاینده، ابوالقاسم، نهج‌الفصاحه، تهران، دنیای دانش، 1382ش.

* «تبعیض، ذهنیت مردم را نسبت به سلامت حکومت و عدالت می‌شکند»، وب‌سایت پیشخوان، تاریخ درج مطلب: 16 شهریور 1396ش.

* ترکی، هادی، «انصاف اجتماعی زمینه‌ساز تحقق عدالت اجتماعی»، خبرگزاری رسا، تاریخ درج مطلب: 13 آذر 1397ش.

* «تعاملات خانوادگی در سبک زندگی دینی»، وب‌سایت روزنامۀ کیهان، تاریخ درج مطلب: 1 آبان 1395ش.

* تمیمی آمدی، عبدالواحد بن محمد، غرر الحکم و درر الکلم، قم، دار الکتاب الإسلامی، 1410ق.

* حسن‌زاده، رمضان، «نقش و کارکردهای نهادهای آموزشی در انتقال ارزش‌های اجتماعی-فرهنگی»، نشریۀ نوآوری‌های آموزشی، شمارۀ 4، تابستان 1384ش.

* خجسته‌مهر و دیگران، «بررسی نقش ادراک انصاف بر کیفیت زناشویی»، نشریۀ مطالعات روان‌شناختی، شمارۀ 30، بهار 1391ش.

* رجایی‌نژاد، محمد، «امام خمینی و مفاهیم اخلاقی انصاف، مساوات و مواسات (2)»، وب‌سایت پرتال امام خمینی، تاریخ درج مطلب: 12 دی 1401ش.

* رمضانی قوام آبادی، محمد حسین و شفیق فرد، حسن، «توسعۀ پایدار و حق بر محیط زیست سالم: چشم‌انداز نسل‌های آینده»، نشریۀ سیاست جهانی، شمارۀ 1، بهار 1395ش.

* شرف‌الدین، سیدحسین، «نقش رسانه‌های جمعی در انتقال ارزش‌های اجتماعی (با تأکید بر رسانۀ ملی)»، نشریۀ معرفت، شمارۀ 179، پاییز 1391ش.

* عباس‌زاده، شهربانو، «تأثیر عبودیت بر تعالی اجتماعی»، وب‌سایت مگیران، تاریخ درج مطلب: 28 شهریور 1402ش.

* عسگری، ابوهلال و جزایری، سید نورالدین، معجم الفروق اللغویه، قم، مؤسسۀ نشر اسلامی، 1412ق.

* کاتوزیان، ناصر، فلسفۀ حقوق، تهران، شرکت سهامی انتشار، 1380ش.

* کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دار الکتب الإسلامیۀ، 1407ق.

* مجلسی، محمد باقر، بحارالأنوار، تهران، دار الکتب الإسلامیۀ، 1364ش.

* مصباح یزدی، محمد تقی، «اوصاف شیعیان واقعی؛ رعایت انصاف و عدالت در رفتار»، نشریۀ معرفت، شمارۀ 4، تابستان 1398ش.

* مظاهری، معصومه و آل‌اسحق خوئینی، زهرا، «قاعدۀ فقهی، حقوقی انصاف»، نشریۀ مطالعات فقه و حقوق اسلامی، شمارۀ 27، بهار 1391ش.

* مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیرالمؤمنین، تهران، دار الکتب الإسلامیۀ، 1375ش.

* «موانع اجرای عدالت اجتماعی»، وب‌سایت ابراهیم امینی، تاریخ بازدید: 7 آذر 1402ش.

* مهدوی کنی، محمد رضا، نقطه‌های آغاز در اخلاق عملی، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1382ش.

* «نکاتی برای داشتن زندگی بهتر»، خبرگزاری ایکنا، تاریخ درج مطلب: 21 مرداد 1392ش.

* نهج‌البلاغه، تصحیح صبحی صالح، قم، هجرت، 1414ق.