قوامیت مردان بر زنان در آموزه‌های اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها

«قوّام» از ریشه قیام<ref>عظیم‌زاده اردبیلی، «قوامیت مرد از نگاه قرآن کریم و کنوانسیون رفع تبعیض علیه زنان»، 1387ش، ص23؛ علائی رحمانی، «بررسی تحلیلی قوامیت در آیه «الرجال قوامون علی النساء»»، 1383ش، ص27؛ مقدادی، «بررسی مفهوم و مبانی سرپرستی و قوامیت مرد»، ص3.</ref>  و به‌معناى اشراف بر امر يا مال <ref>ابراهیم/ 768.</ref> و حمايت و سرپرستى است. «قيّم» کسى است که تدبیر امور را در دست داشته و آن را اصلاح می‌کند. <ref>مقدادی، «ریاست مرد در رابطه زوجیت»، 1381ش، ص1.</ref> قوامیت در فقه بر‌گرفته از آيۀ «الرجال قوّامون على النساء ...»<ref>نساء، 34</ref>  است. <ref>عظیم‌زاده اردبیلی، «قوامیت مرد از نگاه قرآن کریم و کنوانسیون رفع تبعیض علیه زنان»، 1387ش، ص23.</ref>  قواميت در زبان قرآن، به معناي فرمانروايي نيست، بلكه به‌معناي سرپرستي، مسئوليت‌پذيري بوده و نوعی وظیفه و خدمتگزاري است. <ref>طیبی، «تفاسیر فریقین و آیه «الرّجالُ قوّامونَ علَي النِّساء»»، 1389ش، ص23.</ref>

در عهد عتيق، به‌ویژه آيات خلقت زن، ریاست مرد بر خانواده، مطـرح شده <ref>مظاهری، «قیمومت و شخصیت زن»، 1391ش، ص8.</ref> و عهد جدید نیز برای مرد حق قوامیت قائل شده و زن را در تمامی امور مطیع شوهر ‌دانسته است. <ref>نعمتی پیرعلی، «جايگاه زن در خانواده در اديان جهان»، 1384ش، ص211؛ مظاهری، «قیمومت و شخصیت زن»، 1391ش، ص11.</ref> البته، در عهدین، دائره قوامیت مرد بر زن، فقط وابسته به محيط خانواده نیست؛ بلکه همه امور جامعه و زندگی را در بر‌مى‌گيرد. <ref>مظاهری، «قیمومت و شخصیت زن»، 1391ش، ص12.</ref>  

در قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران، قوامیت مرد بر زن پذیرفته شده <ref>مولایی‌نیا، «بررسي آيه ‌«الرِّجالُ قَوَّامُونَ عَلَي النِّساء» با رويكرد به تفاسير شيعي»، 1387ش، ص132.</ref> و در مادۀ 1105، رياست بر خانواده از خصايص شوهر بیان شده است. <ref>پروین و حسینی، «شرایط، قلمرو و آثار فقهی و حقوقی ریاست زوج در رابطه با زوجه»، 1392ش، ص66.</ref>

ادلۀ قوامیت در فقه اسلامی، اعم از آیات و روایات است؛ اما مهم‌ترین دلیل قوامیت، آیه 34 سوره نساء است. در این آیه قوامیت مرد، به‌معنای سرپرستی و عهده‌دار بودن امور زنان است و با بیان صفات زنان صالح و غیر‌صالح، نشان می‌دهد که ماهیت قوامیت، حق امتثال شوهر است.<ref>حکیم باشی، «آيه نشوز و ضرب زدن: از نگاهي ديگر»، 1380ش، ص103؛ دهقان، «ماهيت قواميت شوهر»، 1389ش، ص16-14.</ref> در‌‌واقع، قوامیت مربوط به مديريـت اجـرايى است و بیانگر تـوانايى مرد در مسائل اجتمـاعـى، اقتصادى و تلاش  براى تحصيل مال و اداره زندگى است؛ اما نباید مزيت قلمداد شده و مورد سوء استفاده قرار گیرد. <ref>مظاهری، «قیمومت و شخصیت زن»، 1391ش، ص14.</ref>

4. ولایت اجمالی. <ref>زاهدی فر و همکاران، «بررسي و تحليل آيه شريفه «الرجال قوامون علی النساء»»، 1393ش، ص 97-93؛ سلطانی، «نگاهي به آيه 34 سوره نساء»، 1387ش، ص12؛ عظیم‌زاده اردبیلی، «قوامیت مرد از نگاه قرآن کریم و کنوانسیون رفع تبعیض علیه زنان»، 1387ش، ص24؛ قربان‌نیا و حافظی، «تصویر ریاست مرد بر خانواده درآینه وحی»، 1390ش، ص39. </ref>

قوامیت نوعی ولایت است، به این معنا که در برخی تصرفاتِ زن، اذن شوهر شرط بوده<ref>دهقان، «ماهيت قواميت شوهر»، 1389ش، ص16-14.</ref> و مرد می‌تواند بنا‌بر مصلحت، برای تأمین سعادت خانواده از این حق استفاده کند.<ref>مهریزی، «سرپرستي و رياست خانواده»، 1380ش، ص29؛ بصیری، «سوء استفاده از سمت ریاست بر خانواده»، 1391ش، ص36.</ref> از جمله مصادیق قوامیت:  

• لزوم اذن شوهر در قَسم و صدقه.  <ref>دهقان، «ماهيت قواميت شوهر»، 1389ش، ص18.</ref>

ویژگی‌‌ها و تفاوت‌های جسمی و روان‌شناختی مردان و زنان، تدبیری الهی در جهت حفظ و تدام زندگی خانوادگی است.  <ref>نصیری، «فلسفه و گستره قيوميت مردان بر زنان در نظام خانواده»، 1389ش، ص80. </ref> ویژگی‌های متفاوت زن و مرد، موجب پاسخ‌گویی به نیاز طبیعی و فطری هر یک بوده و در واقع، فلسفه واگذاری تکالیف شرعی در زندگی زناشویی است.  <ref>سجادی، «قوامیت مردان بر زنان در خانواده»، 1380ش، ص14.</ref>

قوامیت مردان، برای خود آنها، زنان، فرزندان و جامعه ثمراتی به همراه دارد. قوامیت، موجب پاسخ به نیاز‌های فطری مرد و زن شده و سلامت روان اعضای خانواده را به دنبال دارد. <ref>رستگار و همکاران، «تاثیر و نقش قوامیت مرد در خانواده بر تربیت فرزند؛ با رویکرد روانشناسی مثبت»، 1400ش، ص68.</ref>  در فرزندان نیز موجب نظم‌پذیری، ایجاد بستر مناسب برای رشد و تقویت سلامت جسمی و شخصیتی، رشد نقش جنسیتی و ایجاد الگوی سالم در خانواده و جامعه می شود. همچنین، خانواده‌ای کارآمد و دور از آسیب‌های اجتماعی ودر نتیجه، جامعه‌ای سالم را در پی دارد.  <ref>رستگار و همکاران، «تاثیر و نقش قوامیت مرد در خانواده بر تربیت فرزند؛ با رویکرد روانشناسی مثبت»، 1400ش، ص76.</ref>  

6. تزلزل بنیان خانواده و افزایش آمار طلاق. <ref>رستگار و همکاران، «تاثیر و نقش قوامیت مرد در خانواده بر تربیت فرزند؛ با رویکرد روانشناسی مثبت»، 1400ش، ص62.</ref>

در رویکرد فمینیستی، به بهانۀ ایجاد تشابه کامل میان زن و مرد و با تأکید بر حق اجتماعی و خانوادگی زنان، قوامیت مردان و تلاش‌های اقتصادی آنان، نادیده گرفته شده و آثار ویرانگر و زیان‌باری بر خانواده و جامعه تحمیل کرده است. پژوهشگران، مواردی مانند افزایش تنبلی، افسردگی و خودکشی را از آثار این سیاست برای زنان دانسته‌اند. <ref>علیجانی، «بررسی تطبیقی «قوامیت» و «تنبیه زنان» در تفاسیر فریقین»، 1389ش، ص139.</ref> برخی فمینیست‌های مسلمان نیز این انگاره را مطرح کرده‌اند که عدالت درون یک نظام مردسالار هرگز محقق نمی‌شود و باید پیام اصیل اسلام را تبیین کرد. <ref>هدایت‌زاده و پیروز، «تبیین و ارزیابی آراء فمینیست‌های اسلامی پیرامون آیه ۴۳ سوره نساء؛ مطالعه موردی دیدگاه اسما بارلاس»، 1399ش، ص419.</ref>