بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۳۲: | خط ۳۲: | ||
}} | }} | ||
<big>'''پروین اعتصامی'''</big>؛ بلند آوازه‌ترین شاعر زن ایرانی<br> | <big>'''پروین اعتصامی'''</big>؛ بلند آوازه‌ترین شاعر زن ایرانی<br> | ||
پروین اعتصامی از جمله بانوان ایرانی است که زندگی پربار، شخصیت، اندیشه و نیز وجود معانی بلند در سروده‌هایش، او را از جایگاهی ممتاز در | پروین اعتصامی از جمله بانوان ایرانی است که زندگی پربار، شخصیت، اندیشه و نیز وجود معانی بلند در سروده‌هایش، او را از جایگاهی ممتاز در ادب فارسی برخوردار کرده است. پروین (رخشنده) در ۲۵ اسفند ۱۲۸۵ش در [[تبریز]] بـه دنیـا آمـد. وی سال‌های نخست زندگی‌اش را در [[تبریز]] سپری کرد و زمانی‌که پدرش بهعنوان نماینده مردم این شهر به مجلس دوم راه یافت، در ۱۲۹۱ش همراه خانواده‌ی خود، روانه [[تهران]] شد. پروین، تحصیلات ابتدایی را در یكی از مدارس [[تهران]] آغاز كرد و همزمان ادب فارسی و عربی را نزد پدر خود و برخی از معلمان دیگر یاد گرفت.<ref>بهار، دیباچه چاپ اول دیوان پروین اعتصامی، ص۱۲ـ۱۳. </ref> از همان کودکی در محافل علمی که در منزل پدری با حضور بزرگانی همچون [[ملك‌‌الشعرا بهار]]، علی‌اكبر دهخدا، نصرالله تقوی و شاهزاده افسر برگزار می‌شد حضور داشت.<ref>داوران، «شعر غیرشخصی پروین اعتصامی»، 1368ش، ص288.</ref> پروین در تیر 1313ش با یکی از اقوام پدری خود كه رئیس نظمیه [[کرمانشاه]] بود، ازدواج کرد اما این پیوند چندان طولانی نبود و پس از 4 ماه به جدایی انجامید. تنها واكنش پروین در برابر این جدایی، سرودن قطعه‌ای بود كه با این بیت آغاز می‌شود: <ref>اعتصامی، تاریخچه زندگانی پروین، 1355ش، ص7. </ref><br> | ||
{{آغاز نستعلیق}} | {{آغاز نستعلیق}} | ||
{{شعر|نستعلیق}} | {{شعر|نستعلیق}} | ||
| خط ۳۹: | خط ۳۹: | ||
{{پایان نستعلیق}} | {{پایان نستعلیق}} | ||
==شکوفایی شعر پروین== | ==شکوفایی شعر پروین== | ||
پروین، نخستین اشعار خود را در 7 سالگی سروده است. برخی از زیباترین اشعار او نیز مربوط به سنین 11 تا 14 سالگی وی است. پروین در همان کودکی، به تشویق پدر، سروده‌های ترجمهشده از دیگر زبان‌ها را به | پروین، نخستین اشعار خود را در 7 سالگی سروده است. برخی از زیباترین اشعار او نیز مربوط به سنین 11 تا 14 سالگی وی است. پروین در همان کودکی، به تشویق پدر، سروده‌های ترجمهشده از دیگر زبان‌ها را به زبان فارسی، منظوم می‌ساخت. همین تمرین‌ها و تلاش‌ها سبب شد تا پروین با چگونگی چینش کلمات در کنار هم، وزن و سایر اصول شعر آشنا شود. برای مثال، پروین، به‌تأسی از شعر ترجمهشده « قطرات سه‌گانه» از تریللو توسط پدرش، دو شعر «گوهر و اشک» و «دو قطره خون»<ref>[https://www.webcitation.org/6aO668CbW عبداله‌زاده برزو، «بررسی تطبیقی مناظره دو قطره خون شعر پروین با مناظره رمان سه قطره خون تریللو»، 1392ش، ص164-176.] </ref> را سرود.<br> | ||
وی در ۱۱ سالگی درباره‌ی آثار شاعران بزرگی چون [[ناصر خسرو]]، انوری، [[مولوی]] و | وی در ۱۱ سالگی درباره‌ی آثار شاعران بزرگی چون [[ناصر خسرو]]، انوری، [[مولوی]] و نظامی گنجوی|نظامی اظهار نظر می‌كرد. اولین بار شعر «ای مرغک» پروین در مجله بهار توسط پدرش چاپ شد. از دیگر آثار او در این سنین، می‌توان به «گوهر و سنگ»، «اشک یتیم»، «کودک آرزومند»، «صاعقه ما ستم اغنیاست»، «سعی و عمل» و «اندوه فقر» اشاره کرد.<ref>بهمن، پروین اعتصامی (چهره‌های درخشان)، 1391ش، ص13.</ref><br> | ||
{{آغاز نستعلیق}} | {{آغاز نستعلیق}} | ||
{{شعر|نستعلیق}} | {{شعر|نستعلیق}} | ||
| خط ۴۷: | خط ۴۷: | ||
{{پایان شعر}} | {{پایان شعر}} | ||
{{پایان نستعلیق}} | {{پایان نستعلیق}} | ||
او در پیِ چاپ نخستین سروده‌هایش در مجله بهار از شهرت خوبی در محافل ادبی بهره‌مند شد. پدر پروین، برای شناساندنِ او در سطحی گسترده‌تر از پیش، اقدام به چاپ دیوان وی كرد. چاپ دیوان پروین با مقدمه [[محمدتقی بهار]] در ۱۳۱۴ش، حادثه‌ای ادبی تلقی شد و در زمان کوتاهی در میان محافل ادبی و مردم غوغایی برپا كرد و استقبالی درخور از آن به عمل آمد تا جایی كه | او در پیِ چاپ نخستین سروده‌هایش در مجله بهار از شهرت خوبی در محافل ادبی بهره‌مند شد. پدر پروین، برای شناساندنِ او در سطحی گسترده‌تر از پیش، اقدام به چاپ دیوان وی كرد. چاپ دیوان پروین با مقدمه [[محمدتقی بهار]] در ۱۳۱۴ش، حادثه‌ای ادبی تلقی شد و در زمان کوتاهی در میان محافل ادبی و مردم غوغایی برپا كرد و استقبالی درخور از آن به عمل آمد تا جایی كه سعید نفیسی به معرفی آن در روزنامه ایران پرداخت و وزارت معارف هم بهعنوان تقدیر، نشان علمی به پروین اهدا كرد.<ref>نفیسی، «پروین اعتصامی»، 1332ش، ص98-104. </ref><br> | ||
مضامین و معنای عمده‌ی اشعار پروین، عشق و دلبستگی او به پدر، شوق بسیار به آموختن علم، روحیه ظلم‌ستیزی و ابراز همدردی و همدلی با محرومان را نشان می‌دهد. شعر پروین به‌جز مواردی اندک، از روایت‌های شخصی دور هستند. اشعار او از دیدگاه طرز بیان و مفاهیم، عمدتا به‌صورت «سئوال و جواب» و «مناظره» است. بیش از 70 نمونه مناظره در اشعار پروین دیده می‌شود که این مناظرات، نه‌تنها میان انسان و حیوان، بلکه گاهی میان دو شیء (مانند نخ و سوزن) رخ داده است.<ref>زرین‌کوب، «مجموعه نقد ادبی»، 1370ش، ص370 و 271.</ref> | مضامین و معنای عمده‌ی اشعار پروین، عشق و دلبستگی او به پدر، شوق بسیار به آموختن علم، روحیه ظلم‌ستیزی و ابراز همدردی و همدلی با محرومان را نشان می‌دهد. شعر پروین به‌جز مواردی اندک، از روایت‌های شخصی دور هستند. اشعار او از دیدگاه طرز بیان و مفاهیم، عمدتا به‌صورت «سئوال و جواب» و «مناظره» است. بیش از 70 نمونه مناظره در اشعار پروین دیده می‌شود که این مناظرات، نه‌تنها میان انسان و حیوان، بلکه گاهی میان دو شیء (مانند نخ و سوزن) رخ داده است.<ref>زرین‌کوب، «مجموعه نقد ادبی»، 1370ش، ص370 و 271.</ref> | ||
| خط ۵۴: | خط ۵۴: | ||
[[پرونده:پروین.jpg|300px|thumb|left|زادگاه پروین اعتصامی در تبریز]] | [[پرونده:پروین.jpg|300px|thumb|left|زادگاه پروین اعتصامی در تبریز]] | ||
پروین همزمان با تحصیلات متوسطه به زبان انگلیسی تسلط یافت و با اندیشه‌های غربی نیز آشنا شد. وی در تمام دوران تحصیل، از جمله دانش‌آموزان ممتاز بود و پس از پایان تحصیل، حدود 2 سال، به تدریس ادبیات زبان انگلیسی و فارسی پرداخت. او در جشن فارغ‌التحصیلی‌اش، خطابه‌ای با عنوان «زن و تاریخ» قرائت كرد كه مقایسه‌ای میان وضعیت ناهمگون زنان در غرب (اروپا) و شرق بود. در بخشی از این خطابه، پروین بیان می‌کند: | پروین همزمان با تحصیلات متوسطه به زبان انگلیسی تسلط یافت و با اندیشه‌های غربی نیز آشنا شد. وی در تمام دوران تحصیل، از جمله دانش‌آموزان ممتاز بود و پس از پایان تحصیل، حدود 2 سال، به تدریس ادبیات زبان انگلیسی و فارسی پرداخت. او در جشن فارغ‌التحصیلی‌اش، خطابه‌ای با عنوان «زن و تاریخ» قرائت كرد كه مقایسه‌ای میان وضعیت ناهمگون زنان در غرب (اروپا) و شرق بود. در بخشی از این خطابه، پروین بیان می‌کند: | ||
«داروی بیماری مزمن شرق، منحصر به تعلیم و تربیت است. که شامل زن و مرد باشد و تمام طبقات را از خوان گسترده‌ی معرفت مستفیض نماید. | «داروی بیماری مزمن شرق، منحصر به تعلیم و تربیت است. که شامل زن و مرد باشد و تمام طبقات را از خوان گسترده‌ی معرفت مستفیض نماید. ایران، وطن عزیز ما که مفاخر و مآثر عظیمه‌ی آن زینت‌افزای تاریخ جهان است. ایران که تمدن قدیمش، اروپای امروز را رهین منت و مدیون نعمت خویش دارد. ایران با عظمت و قوتی که قرن‌ها بر اقطار و ابحار عالم حکم‌روا بود، از مصائب و شداید شرق سهم وافر برده، اکنون دنبال گمگشته‌ی خود می‌دود... ایرانی باید ضعف و ملالت را از خود دور کرده، تند و چالاک این پرتگاه‌ها را عبور نماید. امیدواریم به‌همت دانشمندان و متفکرین، روح فضیلت در ملت ایجاد شود و با تربیت نسوان اصلاحات مهمه‌ی اجتماعی در ایران فراهم گردد.»<ref>بهمن، مهناز، پروین اعتصامی (چهره‌های درخشان)، تهران، انتشارات مدرسه، ص18ـ19.</ref><br> | ||
پروین از لحاظ شخصیت، انزواگرا بود؛ آن‌گونه که حتی بعد از شهرت، در سمت کتابداری دانشسرای عالی نیز دوام نیاورد و در سال 1316ش از کار خود استعفا داد. هرچند در این سال، بیماری‌ِ پدرش نیز شدت پیدا کرد و پروین ترجیح داد که در خانه به پرستاری از پدر بپردازد. مرگ پدر، تأثیری عمیق بر پروین نهاد تا جایی كه او را به سرودن تنها شعر شخصی خود با این مطلع واداشت:<ref>[https://ganjoor.net/parvin/divanp/mtm/sh165 اعتصامی، دیوان اشعار، این قطعه را در تعزیت پدر بزرگوار خود سروده‌ام، بیت1.]</ref><br> | پروین از لحاظ شخصیت، انزواگرا بود؛ آن‌گونه که حتی بعد از شهرت، در سمت کتابداری دانشسرای عالی نیز دوام نیاورد و در سال 1316ش از کار خود استعفا داد. هرچند در این سال، بیماری‌ِ پدرش نیز شدت پیدا کرد و پروین ترجیح داد که در خانه به پرستاری از پدر بپردازد. مرگ پدر، تأثیری عمیق بر پروین نهاد تا جایی كه او را به سرودن تنها شعر شخصی خود با این مطلع واداشت:<ref>[https://ganjoor.net/parvin/divanp/mtm/sh165 اعتصامی، دیوان اشعار، این قطعه را در تعزیت پدر بزرگوار خود سروده‌ام، بیت1.]</ref><br> | ||
| خط ۶۴: | خط ۶۴: | ||
از سوی دیگر، پروین روحیه‌ای کاملا ظلم‌ستیز داشت، تا آن‌جا که در سال 1315ش، وقتی برای دریافت مدال درجه سه لیاقت از سوی دولت شاهنشاهی دعوت شد، آن را نپذیرفت. وی همچنین پیشنهاد رضاشاه برای تدریس ملکه و ولیعهد را نیز رد کرد، زیرا به ایستادگی در برابر ظلم پای‌بند بود و چنین باوری به وی اجازه حضور در چنین مکان‌هایی را نمی‌داد. پروین، شعر «صاعقه ما ستم اغنیاست» را در همان زمان سرود.<ref>بهمن، پروین اعتصامی (چهره‌های درخشان)، 1391ش، ص22ـ23.</ref> وی در این شعر، ظلم را نماد وقاحت و بی‌شرمی شخص ظالم معرفی کرده است. پروین اشعار دیگری را نیز در مذمت ظلم سروده است. مانند: «ای رنجبر»، «تیره بخت» و «اشک یتیم».<br> | از سوی دیگر، پروین روحیه‌ای کاملا ظلم‌ستیز داشت، تا آن‌جا که در سال 1315ش، وقتی برای دریافت مدال درجه سه لیاقت از سوی دولت شاهنشاهی دعوت شد، آن را نپذیرفت. وی همچنین پیشنهاد رضاشاه برای تدریس ملکه و ولیعهد را نیز رد کرد، زیرا به ایستادگی در برابر ظلم پای‌بند بود و چنین باوری به وی اجازه حضور در چنین مکان‌هایی را نمی‌داد. پروین، شعر «صاعقه ما ستم اغنیاست» را در همان زمان سرود.<ref>بهمن، پروین اعتصامی (چهره‌های درخشان)، 1391ش، ص22ـ23.</ref> وی در این شعر، ظلم را نماد وقاحت و بی‌شرمی شخص ظالم معرفی کرده است. پروین اشعار دیگری را نیز در مذمت ظلم سروده است. مانند: «ای رنجبر»، «تیره بخت» و «اشک یتیم».<br> | ||
===شخصیت‌های اثرگذار=== | ===شخصیت‌های اثرگذار=== | ||
یوسف اعتصامی (پدر پروین) كه پرورش‌یافته‌ی | یوسف اعتصامی (پدر پروین) كه پرورش‌یافته‌ی انقلاب مشروطیت بود، به عنوان چهره‌ای سیاسی، مترجم و روزنامه‌نگاری متجدد<ref>ميرانصاري، «اسنادي از مشاهير ادب معاصر ايران»، ج1، ص 185-188.</ref> از مهم‌ترین واسطه‌های آشنایی دخترش با ادبیات كلاسیك به‌‌شمار می‌رفت.<ref>زرین‌كوب، «با کاروان حله»، ص365.</ref> محافل ادبیِ پدر پروین با دوستان ادیب و اندیشمند هم‌دوره‌اش مانند [[محمدتقی بهار|بهار]]، دهخدا، تقوی و افسر<ref>داوران، «شعر غیرشخصی پروین اعتصامی»، 1368ش، ص288.</ref> كه بی‌تردید از محتوایی عمیق و كم‌نظیر برخوردار بود، منجر به انس پروین با بسیاری از مسائل و موضوعات ادبی شد. آشنایی پروین با اندیشه‌های غربی، از جمله مسائل زنان<ref>اعتصامی، «زن و تاریخ»، مجموعه مقالات و قطعات اشعار، ص۲۳-۲6.</ref> نیز تحت تأثیر دوران تحصیل وی در تهران بود.<ref>ميرانصاري، «اسنادي از مشاهير ادب معاصر ايران»، ج1، ص136.</ref> همچنین تحولات سیاسی و اجتماعی جامعه ایران از جمله عوامل اثرگذار بر شخصیت و اندیشه پروین بود. | ||
===تحولات سیاسی ـ اجتماعی=== | ===تحولات سیاسی ـ اجتماعی=== | ||
تحولات سیاسی ـ اجتماعی در دوران زندگی پروین نیز از اهمیتی بسزا برخوردار است. در این دوره (۱۲۸۵-۱۳۲۰ش) كه از پر اُفت و خیزترین مقاطع تاریخ سیاسی | تحولات سیاسی ـ اجتماعی در دوران زندگی پروین نیز از اهمیتی بسزا برخوردار است. در این دوره (۱۲۸۵-۱۳۲۰ش) كه از پر اُفت و خیزترین مقاطع تاریخ سیاسی ایران به‌‌شمار می‌رود، حوادث مهمی روی داد؛ تحولاتی همچون: امضای فرمان مشروطیت، استبداد صغیر، گشایش نخستین پارلمان ایران، جنگ جهانی اول، مهاجرت اندیشمندان و سیاسیون ایرانی به عثمانی، كودتای رضاخان، خاموشی، انزوا و ترور روشنفكران (مانند [[محمدتقی بهار]]|بهار، عارف و عشقی)، فروپاشی‌ِ حكومت قاجار و رسمیت یافتن حكومت پهلوی، و سرانجام، استبداد ۲۰ ساله رضاشاه. این حوادث، چشم پروین را بر روی بسیاری از مسائل سیاسی و اجتماعی گشود و حساسیت او را نسبت به آن‌ها برانگیخت. | ||
==سبك شعر پروین== | ==سبك شعر پروین== | ||
دیوان اشعار پروین، شامل 606 شعر در قالب‌های مثنوی، قطعه و قصیده است که بیش‌تر، به‌دلیل داشتن «سبک شعری مناظره» در میان مردم به‌شهرت رسیده است. سبک و سیاق پروین همچون انوری بود و همین، شگفتی بسیاری از استادان از جمله تقوی را بر می‌انگیخت.<ref>بهار، «سنخ فكر دلالان استعمار»، 1332ش، ص78. </ref><br> | دیوان اشعار پروین، شامل 606 شعر در قالب‌های مثنوی، قطعه و قصیده است که بیش‌تر، به‌دلیل داشتن «سبک شعری مناظره» در میان مردم به‌شهرت رسیده است. سبک و سیاق پروین همچون انوری بود و همین، شگفتی بسیاری از استادان از جمله تقوی را بر می‌انگیخت.<ref>بهار، «سنخ فكر دلالان استعمار»، 1332ش، ص78. </ref><br> | ||
پس از سرکوب نهضت مشروطه، دو جریان شعر فارسی در ایران رواج یافت: جریان نیمایی و جریان تلفیقی. شعر پروین به جریان تلفیقی تعلق دارد. خصیصه كلی جریان تلفیقی آن است كه در آن، قالب‌های سنتی با افكار و اندیشه‌های تازه تلفیق شد و مسائل سیاسی- اجتماعیِ | پس از سرکوب نهضت مشروطه، دو جریان شعر فارسی در ایران رواج یافت: جریان نیمایی و جریان تلفیقی. شعر پروین به جریان تلفیقی تعلق دارد. خصیصه كلی جریان تلفیقی آن است كه در آن، قالب‌های سنتی با افكار و اندیشه‌های تازه تلفیق شد و مسائل سیاسی- اجتماعیِ انسان امروز مورد توجه قرار گرفت. جریان تلفیقی درواقع صورت امروزی‌تر و متعالی‌تر سبك «بازگشت ادبی» است.<ref>آرین‌پور، «از نیما تا روزگار ما»، 1374ش، ص541. </ref> [[محمدتقی بهار]] معتقد است که پروین سبكی مستقل داشته است، سبکی که برآیندِ دو شیوه لفظی و معنوی شاعران خراسان (خاصه [[ناصرخسرو]]) و شیوه شاعران عراق و فارس (خاصه [[سعدی]]) است.<ref>بهار، دیباچه چاپ اول دیوان پروین اعتصامی، ص7ـ8.</ref> در نظمِ اشعارش از ديوان‌هاي قديمي، آثار اروپايي، تخيل، تفكر و عواطف خويش بهره برده است. استفاده از تمثيل، مناظره، پندهاي اخلاقي و عواطف انساني، تجلي غم، درد و فقر، بركناري از هزل، هوس و مدح از ويژگي‌هاي شعر پروين است. اگرچه او را از قصيده‌سرايان بزرگ معاصر ايران مي‌توان شمرد، اما قطعه‌هايش به‌دلیل محتوا و تعداد، ارزش و اهميت بيش‌تري دارند.<ref>خالقي‌راد، قطعه و قطعه‌سرایی، 1375ش، ص400ـ401.</ref> بسیاری معتقدند پروين با استفاده از اسطوره‌ها، ضرب‌المثل‌ها و تمثيل‌هاي قومي، خون و جان تازه‌اي به كلام و انديشه شاعران مكتب خراساني داده است.<ref>موحد، زن، پروين، حقيقت يا مجاز، 1374ش، ص60.</ref> | ||
[[پرونده:پروین3.jpg|200px|thumb|left|سنگ قبر پروین اعتصامی]] | [[پرونده:پروین3.jpg|200px|thumb|left|سنگ قبر پروین اعتصامی]] | ||
==درگذشت پروین== | ==درگذشت پروین== | ||
پروین در نیمه شب ۱۶ فروردین ۱۳۲۰ش بر اثر ابتلا به بیماری حصبه در [[تهران|تهران]] درگذشت. پیكر او را به قم منتقل كردند و در كنار پدرش، در جوار | پروین در نیمه شب ۱۶ فروردین ۱۳۲۰ش بر اثر ابتلا به بیماری حصبه در [[تهران|تهران]] درگذشت. پیكر او را به قم منتقل كردند و در كنار پدرش، در جوار حرم فاطمه معصومه، به خاك سپردند. بر روی سنگ قبر این بانوی شاعر نیز، شعری را که خود برای سنگ مزارش سروده بود، حک کردند.<ref>[https://ganjoor.net/parvin/divanp/mtm/sh166 اعتصامی، دیوان اشعار، این قطعه را برای سنگ مزار خودم سروده‌ام، بیت1.]</ref><br> | ||
{{آغاز نستعلیق}} | {{آغاز نستعلیق}} | ||
{{شعر|نستعلیق}} | {{شعر|نستعلیق}} | ||
| خط ۸۱: | خط ۸۱: | ||
{{پایان نستعلیق}} | {{پایان نستعلیق}} | ||
بدین‌ترتیب، كارنامه زندگی بلندآوازه‌ترین شاعر زن ایرانی بسته شد. شاعری كه محمد قزوینی او را ستود، و | بدین‌ترتیب، كارنامه زندگی بلندآوازه‌ترین شاعر زن ایرانی بسته شد. شاعری كه محمد قزوینی او را ستود، و دهخدا وی را هم‌‌رتبه استادان قدیم نظم برشمرد و [[محمدتقی بهار|بهار]] نیز او را از نوادر و شایسته هزاران تمجید دانست.<ref>بهار، دیباچه چاپ اول دیوان پروین اعتصامی، ص۱۳. </ref> <br> | ||
25 فروردین، همزمان با زادروز این بانوی شاعر را بهعنوان «روز بزرگداشت پروین اعتصامی» نام‌گذاری کرده‌اند. | 25 فروردین، همزمان با زادروز این بانوی شاعر را بهعنوان «روز بزرگداشت پروین اعتصامی» نام‌گذاری کرده‌اند. | ||