بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش |
|||
| خط ۴: | خط ۴: | ||
==پیشینه== | ==پیشینه== | ||
در دهۀ چهل و پنجاه شمسی با فراهم شدن زمینۀ تحصیل برای برخی از جوانان هزاره و شیعه در مراکز علمی داخل کشور و حوزه‌های علمیۀ خارج از افغانستان و آشنایی آنها با روشنفکران | در دهۀ چهل و پنجاه شمسی با فراهم شدن زمینۀ تحصیل برای برخی از جوانان هزاره و شیعه در مراکز علمی داخل کشور و حوزه‌های علمیۀ خارج از افغانستان و آشنایی آنها با روشنفکران [[مسلمان]]، زمینۀ فعالیت‌های روشنگرانه برای برخی از آنان فراهم شد.<ref>. کاظمی، حوزۀ علمیه نجف و قم و نقش آن در تاریخ معاصر افغانستان، 1401ش، ص58.</ref><ref> دولت‌آبادی، هزاره‌ها از قتل و عام تا احیای هویت، 1385ش، ص232.</ref> این تحصیل‌کرده‌ها فعالیت‌هایی را آغاز کردند که هدف آن مبارزه با استبداد حاکمان، آگاهی‌بخشی به مردم [[شیعه]] و هزاره و پایان دادن به محرومیت‌های تاریخی آن مردم بود.<ref>. علوی، ناگفته‌های جنبش روشنفکری افغانستان، 1390ش، ص98.</ref> در اواسط دهۀ پنجاه شمسی برخی از این افراد روشن‌اندیش، حلقاتی در قم و [[مشهد]] ایجاد کرده بودند که آموزش و آگاهی‌بخشی روشنگرانه بخشی از کارکرد آنها بود. با کودتای حزب دموکراتیک خلق افغانستان در 7 ثور/[[اردیبهشت]] 1357ش، زمینه برای برخی تحولات فرهنگی و سیاسی میان مردم افغانستان و به‌خصوص مهاجرین مقیم ایران فراهم شد. با پیروزی انقلاب اسلامی ایران در 22 بهمن/دلو 1357ش و فراهم آمدن فضای باز برای فعالیت آزاد گروه‌های مختلف، اعضای مهم این حلقات در 25 حوت/اسفند 1357ش در منزل سید محمد‌علی جاوید در منطقه شهرقائم قم اقدام به تاسیس «کانون مهاجر (افغانستانی‌های خارج از کشور)» کردند.<ref>. سانچارکی، کلک موج و احوال دریا، 1402ش، ص114.</ref> | ||
==اهداف== | ==اهداف== | ||
اهداف تاسیس کانون در اولین شمارۀ پیام مهاجر بیان و کانون تشکیلات فرهنگی آزاد، مستقل و غیر وابسته به احزاب توصیف شده است که وظیفۀ آن بازشناسی فرهنگ اسلامی و ملی و آرمان نهایی کانون، جامعه جهانی امت است. روشنگری عقیدتی یا ملی، توجه به کل جنبش اسلامی، ملی و مردمی افغانستان، احیای فکر دینی و حس ملی و در نتیجه تولید‌اندیشه‌های مکتبی اسلامی از اهداف مهم اعضای کانون است.<ref>. «نخستین پیام»، پیام مهاجر، شمارۀ اول، حمل 1358ش، ص3.</ref> کانون تحت تاثیر تحولات اوایل پیروزی انقلاب ایران، به دنبال «جامعۀ جهانی امت» بود که در سرودۀ زیر از ع. کابلی نیز انعکاس یافت: | اهداف تاسیس کانون در اولین شمارۀ پیام مهاجر بیان و کانون تشکیلات فرهنگی آزاد، مستقل و غیر وابسته به احزاب توصیف شده است که وظیفۀ آن بازشناسی فرهنگ اسلامی و ملی و آرمان نهایی کانون، جامعه جهانی امت است. روشنگری عقیدتی یا ملی، توجه به کل جنبش اسلامی، ملی و مردمی افغانستان، احیای فکر دینی و حس ملی و در نتیجه تولید‌اندیشه‌های مکتبی اسلامی از اهداف مهم اعضای کانون است.<ref>. «نخستین پیام»، پیام مهاجر، شمارۀ اول، حمل 1358ش، ص3.</ref> کانون تحت تاثیر تحولات اوایل پیروزی انقلاب ایران، به دنبال «جامعۀ جهانی امت» بود که در سرودۀ زیر از ع. کابلی نیز انعکاس یافت: | ||
من نه از كابلم نه از تهران | من نه از كابلم نه از [[تهران]] | ||
نه ز كشمير و نی ز هندوستان | نه ز كشمير و نی ز هندوستان | ||
| خط ۲۱: | خط ۲۱: | ||
==پیشگامان== | ==پیشگامان== | ||
پیشگامان جنبش روشنفکری از دیدگاه کانون، به طور عام سید جمال‌الدین افغانی، دکتر علی شریعتی و اقبال لاهوری اما به طور خاص سید اسماعیل | پیشگامان جنبش روشنفکری از دیدگاه کانون، به طور عام سید جمال‌الدین افغانی، دکتر [[علی شریعتی]] و [[اقبال لاهوری]] اما به طور خاص [[سید اسماعیل بلخی]]، میرغلام‌محمد غبار (نویسندۀ کتاب افغانستان در مسیر تاریخ)، عبدالرحمان محمودی و براتعلی تاج بودند که در شماره‌های مختلف پیام مهاجر در ارتباط با این افراد و به‌خصوص شریعتی و بلخی مطالب متنوعی به چاپ می‌رسید.<ref>سانچارکی، کلک موج و احوال دریا، 1402ش، ص119؛ علوی، «کانون مهاجر و کارنامۀ سه ساله»، وب‌سایت ناگفته‌های جنبش روشنفکری افغاستان. </ref> | ||
==فعالیت‌ها== | ==فعالیت‌ها== | ||
===جراید=== | ===جراید=== | ||
| خط ۳۴: | خط ۳۴: | ||
===انتشار کتاب=== | ===انتشار کتاب=== | ||
کانون، چاپ و انتشار کتاب را از رسالت‌های مهم خود می‌دانست و بر همین اساس جمعآوری، چاپ و انتشار | کانون، چاپ و انتشار کتاب را از رسالت‌های مهم خود می‌دانست و بر همین اساس جمعآوری، چاپ و انتشار قسمتهای مهمی از اشعار سید اسماعیل بلخی اولین مرتبه توسط کانون صورت گرفت.، برگردان، چاپ و انتشار کتاب «افغانستان» محمود شاکر (نویسندۀ لبنانی)، چاپ و انتشار کتاب «دیروز و امروز افغانستان» طالب‌حسین قندهاری و ویرایش و چاپ کتاب «افغانستان در مسیر تاریخ» غبار با مقدمۀ مفصلی از موسوی از دیگر کارهای کانون بود.<ref>سانچارکی، کلک موج و احوال دریا، 1402ش، ص116؛ علوی، «کانون مهاجر و کارنامۀ سه ساله»، وب‌سایت ناگفته‌های جنبش روشنفکری افغاستان.</ref> | ||
===اعلامیه‌ها=== | ===اعلامیه‌ها=== | ||
| خط ۴۶: | خط ۴۶: | ||
==اتحاد با جنبش== | ==اتحاد با جنبش== | ||
تشکیلات کانون مهاجر عملا 8 ماه فعال بود. در ماه جدی (دی) 1358ش «کانون مهاجر» با گروه «جنبش اسلامی مستضعفین» متحد شد و از اتحاد آن دو گروهی با عنوان «جنبش مقاومت افغانستان» شکل گرفت. بر اثر این اتحاد برخی اعضای کانون از آن خارج شده و به فعالیت‌های دیگری روی آوردند.<ref>. سانچارکی، کلک موج و احوال دریا، 1402ش، ص116. [http://alavizxz.blogfa.com/post/53 علوی، «کانون مهاجر و کارنامۀ سه ساله»، وب‌سایت ناگفته‌های جنبش روشنفکری افغاستان.]</ref> پیرو این اتحاد در 11 جدی 1358ش برخی از اعضای کانون سابق، سفارت افغانستان در تهران را اشغال کرده با پخش اعلامیه و مصاحبه با | تشکیلات کانون مهاجر عملا 8 ماه فعال بود. در ماه جدی (دی) 1358ش «کانون مهاجر» با گروه «جنبش اسلامی مستضعفین» متحد شد و از اتحاد آن دو گروهی با عنوان «جنبش مقاومت افغانستان» شکل گرفت. بر اثر این اتحاد برخی اعضای کانون از آن خارج شده و به فعالیت‌های دیگری روی آوردند.<ref>. سانچارکی، کلک موج و احوال دریا، 1402ش، ص116. [http://alavizxz.blogfa.com/post/53 علوی، «کانون مهاجر و کارنامۀ سه ساله»، وب‌سایت ناگفته‌های جنبش روشنفکری افغاستان.]</ref> پیرو این اتحاد در 11 جدی 1358ش برخی از اعضای کانون سابق، سفارت افغانستان در [[تهران]] را اشغال کرده با پخش اعلامیه و مصاحبه با رسانه‌ها آن را خبری کردند. آنان با وساطت مسئولین وزارت خارجه ایران همان روز سفارت را تخلیه کردند.<ref> [http://alavizxz.blogfa.com/post/53 علوی، «کانون مهاجر و کارنامۀ سه ساله»، وب‌سایت ناگفته‌های جنبش روشنفکری افغاستان]</ref> | ||
==ماهیت== | ==ماهیت== | ||
برخلاف شرایط آن روز و تاکید همۀ احزاب و گروه‌ها بر مبارزۀ قهر‌آمیز و خشونت‌بار، کانون مهاجر رویکرد فکری و فرهنگی روشنگرانه داشت. ماهیت کانون فعالیت سیاسی و مبارزۀ مسلحانه نبود و بلکه فعالیت آن بر سه مؤلفۀ «آگاهی‌بخشی»، «انقلاب نرم» و «تغییر الگوها و هنجارها» استوار بود. برنامۀ کانون روشنگری، دادن آگاهی به جامعه و ایجاد هویت روشن سیاسی برای مردم افغانستان و به‌خصوص مردم شیعه و هزاره بود تا بتوانند با دولت مرکزی مذاکره کرده و به حقوق ملی خود دست یابند، ولی فضای موجود و بی‌تجربگی اعضای کانون باعث شد تا آنان گرفتار عملکرد سیاسی شوند.<ref>. علیزادۀ مالستانی، نامۀ اعمال، 1400ش، ص85. علوی، ناگفته‌های جنبش روشنفکری افغانستان، 1390ش، ص112.</ref> همین مسایل موجب پدید آمدن تقابل کانون با «سنتی‌ها» و جریانات «مذهبی» شد. کانون در نشریات، | برخلاف شرایط آن روز و تاکید همۀ احزاب و گروه‌ها بر مبارزۀ قهر‌آمیز و خشونت‌بار، کانون مهاجر رویکرد فکری و فرهنگی روشنگرانه داشت. ماهیت کانون فعالیت سیاسی و مبارزۀ مسلحانه نبود و بلکه فعالیت آن بر سه مؤلفۀ «آگاهی‌بخشی»، «انقلاب نرم» و «تغییر الگوها و هنجارها» استوار بود. برنامۀ کانون روشنگری، دادن آگاهی به جامعه و ایجاد هویت روشن سیاسی برای مردم افغانستان و به‌خصوص مردم شیعه و هزاره بود تا بتوانند با دولت مرکزی مذاکره کرده و به حقوق ملی خود دست یابند، ولی فضای موجود و بی‌تجربگی اعضای کانون باعث شد تا آنان گرفتار عملکرد سیاسی شوند.<ref>. علیزادۀ مالستانی، نامۀ اعمال، 1400ش، ص85. علوی، ناگفته‌های جنبش روشنفکری افغانستان، 1390ش، ص112.</ref> همین مسایل موجب پدید آمدن تقابل کانون با «سنتی‌ها» و جریانات «مذهبی» شد. کانون در نشریات، بیانیهها و اعلامیههای خود به چهرههای شاخص مذهبی تاخته و آنها را «وامانده»، «واپسگرا»، «ریاکار» و «آدمفروش» معرفی می‌کرد.<ref>. علوی، «کانون مهاجر و کارنامۀ سه ساله»، وب‌سایت ناگفته‌های جنبش روشنفکری افغاستان. [14.]</ref> مبارزه با ارتجاع از جمله سیاست‌های کانون بود. به نظر آنان ارتجاع جریانی بود که ماهیت ضد تکاملی داشت و از آگاهی مردم می‌ترسید.<ref>. «دومین پیام»، پیام مهاجر، شمارۀ 9، 1358ش، ص1. [15.]</ref> | ||
==انحلال== | ==انحلال== | ||
فعالیت‌های فرهنگی تندروانه و حملات مداوم نشریۀ پیام به برخی افراد و احزاب موجب شد تا اعضای آن توسط مذهبی‌ها و به‌خصوص احزاب و جریانات سیاسی به «انحراف»، «کفر» و «الحاد» متهم شده و فعالیت کانون با مشکل مواجه شود.<ref>. علیزادۀ مالستانی، نامۀ اعمال، 1400ش، ص85. علوی، ناگفته‌های جنبش روشنفکری افغانستان، 1390ش، ص137.</ref> در ادامه، نقد شدید سیاست‌های ایران در ارتباط با مهاجرین از جمله اقدامات نشریۀ پیام بود که در چند شماره دنبال شد. چاپ دو مطلب در این زمینه با عناوین «آوارگان افغانی و مشکل بی‌پناهی» و «آوارگان افغانستان و معمای سیاسی آن» در شماره‌های 26 و 27 آن نشریه موجب شد که به فعالیت گروه و نشریۀ آن در ایران پایان داده شود.<ref>. سانچارکی، کلک موج و احوال دریا، 1402ش، ص116 و 117. علوی، «کانون مهاجر و کارنامۀ سه ساله»، وب‌سایت ناگفته‌های جنبش روشنفکری افغاستان.</ref> | فعالیت‌های فرهنگی تندروانه و حملات مداوم نشریۀ پیام به برخی افراد و احزاب موجب شد تا اعضای آن توسط مذهبی‌ها و به‌خصوص احزاب و جریانات سیاسی به «انحراف»، «کفر» و «الحاد» متهم شده و فعالیت کانون با مشکل مواجه شود.<ref>. علیزادۀ مالستانی، نامۀ اعمال، 1400ش، ص85. علوی، ناگفته‌های جنبش روشنفکری افغانستان، 1390ش، ص137.</ref> در ادامه، نقد شدید سیاست‌های ایران در ارتباط با مهاجرین از جمله اقدامات نشریۀ پیام بود که در چند شماره دنبال شد. چاپ دو مطلب در این زمینه با عناوین «آوارگان افغانی و مشکل بی‌پناهی» و «آوارگان افغانستان و معمای سیاسی آن» در شماره‌های 26 و 27 آن نشریه موجب شد که به فعالیت گروه و نشریۀ آن در ایران پایان داده شود.<ref>. سانچارکی، کلک موج و احوال دریا، 1402ش، ص116 و 117. علوی، «کانون مهاجر و کارنامۀ سه ساله»، وب‌سایت ناگفته‌های جنبش روشنفکری افغاستان.</ref> | ||
بعد از تعطیلی فعالیت «جنبش مقاومت افغانستان» و نشریه آن در ایران، افراد و اعضای آن پراکنده شدند. سلمان رنجبر به كويتۀ بلوچستان پاکستان رفت و دو شماره (28 و 29) از «پيام مهاجر» را با دستخط خود منتشر کرد. شمارۀ 29 (عقرب (آذر) 1361ش) و آخرین شمارۀ آن نشریه در واقع حاوی «پیمان‌نامۀ» است که نویسنده آنها را یادآوری و بر ادامه راه و تعهد خود بر آنها تأکید می‌کند.<ref>«مدتی این مثنوی تأخیر شد»، پیام مهاجر، شمارۀ 29، 1361ش، ص1؛ علوی، ناگفته‌های جنبش روشنفکری افغانستان، 1390ش، ص115.</ref> | بعد از تعطیلی فعالیت «جنبش مقاومت افغانستان» و نشریه آن در ایران، افراد و اعضای آن پراکنده شدند. سلمان رنجبر به كويتۀ بلوچستان پاکستان رفت و دو شماره (28 و 29) از «پيام مهاجر» را با دستخط خود منتشر کرد. شمارۀ 29 (عقرب (آذر) 1361ش) و آخرین شمارۀ آن نشریه در واقع حاوی «پیمان‌نامۀ» است که نویسنده آنها را یادآوری و بر ادامه راه و تعهد خود بر آنها تأکید می‌کند.<ref>«مدتی این مثنوی تأخیر شد»، پیام مهاجر، شمارۀ 29، 1361ش، ص1؛ علوی، ناگفته‌های جنبش روشنفکری افغانستان، 1390ش، ص115.</ref> | ||
| خط ۵۸: | خط ۵۹: | ||
{{پانویس}} | {{پانویس}} | ||
==منابع== | ==منابع== | ||
* «آوارگان افغانی و مشکل بی‌پناهی»، پیام مهاجر، شماره‌های 26 و 27، 1360ش. | *«آوارگان افغانی و مشکل بی‌پناهی»، پیام مهاجر، شماره‌های 26 و 27، 1360ش. | ||
* «دومین پیام»، پیام مهاجر، شمارۀ 9، 1358ش. | *«دومین پیام»، پیام مهاجر، شمارۀ 9، 1358ش. | ||
* دولت‌آبادی، هزاره‌ها از قتل و عام تا احیای هویت، قم، ابتکار دانش، 1385ش. | *دولت‌آبادی، هزاره‌ها از قتل و عام تا احیای هویت، قم، ابتکار دانش، 1385ش. | ||
* شعر سرخ، پیام مهاجر، شمارۀ 3، 1358ش. | *شعر سرخ، پیام مهاجر، شمارۀ 3، 1358ش. | ||
* علوی، سید محمد‌رضا، «کانون مهاجر و کارنامۀ سه ساله»، وب‌سایت ناگفته‌های جنبش روشنفکری افغاستان، تاریخ درج مطلب: 10 بهمن 1390ش. | *علوی، سید محمد‌رضا، «کانون مهاجر و کارنامۀ سه ساله»، وب‌سایت ناگفته‌های جنبش روشنفکری افغاستان، تاریخ درج مطلب: 10 بهمن 1390ش. | ||
* علوی، سید محمد‌رضا، ناگفته‌های جنبش روشنفکری افغانستان، کابل، باران، 1390ش. | *علوی، سید محمد‌رضا، ناگفته‌های جنبش روشنفکری افغانستان، کابل، باران، 1390ش. | ||
* علیزادۀ مالستانی، عزیزالله، نامۀ اعمال، کابل، بنیاد‌اندیشه، 1400ش. | *علیزادۀ مالستانی، عزیزالله، نامۀ اعمال، کابل، بنیاد‌اندیشه، 1400ش. | ||
* سانچارکی، سید آقاحسین، کلک موج و احوال دریا، قم، صبح امید دانش، 1402ش. | *سانچارکی، سید آقاحسین، کلک موج و احوال دریا، قم، صبح امید دانش، 1402ش. | ||
* کاظمی، سیدآصف، حوزۀ علمیه نجف و قم و نقش آن در تاریخ معاصر افغانستان، قم، المصطفی، 1401ش. | *کاظمی، سیدآصف، حوزۀ علمیه نجف و قم و نقش آن در تاریخ معاصر افغانستان، قم، المصطفی، 1401ش. | ||
* «مرگ خرس پیر قطبی و آغاز دوبارۀ «پیام»، پیام مهاجر، شمارۀ 29، 1361ش. | *«مرگ خرس پیر قطبی و آغاز دوبارۀ «پیام»، پیام مهاجر، شمارۀ 29، 1361ش. | ||
* «نخستین پیام»، پیام مهاجر، شمارۀ اول، حمل 1358ش. | *«نخستین پیام»، پیام مهاجر، شمارۀ اول، حمل 1358ش. | ||
[[رده: ویکی‌زندگی]] [[رده: افغانستان]] | [[رده: ویکی‌زندگی]] | ||
[[رده: افغانستان]] | |||