←قالب
(←عناصر) |
(←قالب) |
||
| خط ۳۱: | خط ۳۱: | ||
==قالب== | ==قالب== | ||
سبك مخته‌ها سبك عراقی و دارای ظرفيت خاص روايی است ولی در آن اصل بر محتوا یعنی ادای مطلب و رسايی سخن است. در مخته از هنر نمایش، شعر، خطابه و آواز موزون استفاده می‌شود. مخته اغلب منظوم و حماسی است كه در قالب چهارپاره سروده می‌شود ولی در آن از وزن‌های مختلف شعر فارسی استفاده شده و قافیه و ردیف با پسامد بسیار بالایی به کار گرفته می‌شود. قاعدۀ ترجیع و تکرار نیز در آن نقش پررنگی دارد؛ برای نمونه، در مختۀ گل‌محمد خان هر سه مصرع از یک ردیف و قافیه متابعت می‌کنند و بعد از آنها سه مصرع دیگر به‌عنوان ترجیع می‌آید که در اصطلاح «بِنگَرَگ» گفته می‌شود و تا آخر این قاعده ادامه دارد. قالب این مخته ترجیع‌بند است. مخته‌هایی در قالب مثنوی نیز سروده شده است. تنوع وزن و بحر در مخته كم است. يكی از نشانه‌های مخته، افزوده شدن رديف به انتهای بيت‌ها است. آوردن رديف اگرچه مهارت بيش‌تری می‌طلبد وكار مخته‌خوان را در واژه‌گزينی دشوار می‌سازد، اما بر قدرت و ارزش مخته می‌افزايد. زيرا رديف بر آهنگ مؤثر است؛ هجاها را می‌كشاند و بر جنبۀ موسيقايي مخته می‌افزايد. | سبك مخته‌ها سبك عراقی و دارای ظرفيت خاص روايی است ولی در آن اصل بر محتوا یعنی ادای مطلب و رسايی سخن است. در مخته از هنر نمایش، شعر، خطابه و آواز موزون استفاده می‌شود. مخته اغلب منظوم و حماسی است كه در قالب چهارپاره سروده می‌شود ولی در آن از وزن‌های مختلف شعر فارسی استفاده شده و قافیه و ردیف با پسامد بسیار بالایی به کار گرفته می‌شود. قاعدۀ ترجیع و تکرار نیز در آن نقش پررنگی دارد؛ برای نمونه، در مختۀ گل‌محمد خان هر سه مصرع از یک ردیف و قافیه متابعت می‌کنند و بعد از آنها سه مصرع دیگر به‌عنوان ترجیع می‌آید که در اصطلاح «بِنگَرَگ» گفته می‌شود و تا آخر این قاعده ادامه دارد. قالب این مخته ترجیع‌بند است. مخته‌هایی در قالب مثنوی نیز سروده شده است.<ref> مظفری، «مخته دمیدن در اجاق‌های خاموش»، 1372ش، ص97. </ref> تنوع وزن و بحر در مخته كم است. يكی از نشانه‌های مخته، افزوده شدن رديف به انتهای بيت‌ها است. آوردن رديف اگرچه مهارت بيش‌تری می‌طلبد وكار مخته‌خوان را در واژه‌گزينی دشوار می‌سازد، اما بر قدرت و ارزش مخته می‌افزايد. زيرا رديف بر آهنگ مؤثر است؛ هجاها را می‌كشاند و بر جنبۀ موسيقايي مخته می‌افزايد.<ref>شریعتی، «مخته»، وبلاگ گریه‌های مریم مصلوب.</ref> | ||
==شیوۀ اجرا== | ==شیوۀ اجرا== | ||
با بازگشت جنازۀ پهلوان به زادگاه خود، ابتدا آیین‌های دینی انجام یافته و جنازه برای دفن آماده می‌شود. جنازه با حضور گستردۀ مردم تشییع شده و قبل از دفن ناگهان بانويي از ميان زنان برخاسته و بر سر جنازه قرار مي‌گيرد. او گوشۀ چادر خود را زیر لبه کلاهی که در سر دارد قرار داده و باقی آن را از پشت سر می‌آویزد. پای راست را روی پای چپ قرار داده، هر دو دست را به کمر گرفته و نغمه را آغاز می‌کند. مخته با صدای بلند به‌طوری كه همه بشنوند اجرا می‌شود و اغلب با گريه همراه است. اشعار مخته بداهه است و هیچ قالب و فرم از پیش تعیین‌شده‌ای، ندارد. | با بازگشت جنازۀ پهلوان به زادگاه خود، ابتدا آیین‌های دینی انجام یافته و جنازه برای دفن آماده می‌شود. جنازه با حضور گستردۀ مردم تشییع شده و قبل از دفن ناگهان بانويي از ميان زنان برخاسته و بر سر جنازه قرار مي‌گيرد. او گوشۀ چادر خود را زیر لبه کلاهی که در سر دارد قرار داده و باقی آن را از پشت سر می‌آویزد. پای راست را روی پای چپ قرار داده، هر دو دست را به کمر گرفته و نغمه را آغاز می‌کند. مخته با صدای بلند به‌طوری كه همه بشنوند اجرا می‌شود و اغلب با گريه همراه است. اشعار مخته بداهه است و هیچ قالب و فرم از پیش تعیین‌شده‌ای، ندارد. | ||