بدون خلاصۀ ویرایش
محمد ظریفی (بحث | مشارکتها) (صفحه‌ای تازه حاوی «سن ازدواج دختران روستایی، یکی از شاخص‌های ارزیابی نگرش‌های فرهنگی و ارزش‌های اجتماعی در جوامع روستایی. سن ازدواج دختران روستایی در ایران طی دهه‌های اخیر تحت تأثیر عوامل فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و جمعیت‌شناختی افزایش یافته است. این تغی...» ایجاد کرد) |
حمید گلزار (بحث | مشارکتها) بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
سن ازدواج دختران | <big>'''سن ازدواج دختران روستایی'''</big>، یکی از شاخص‌های ارزیابی نگرش‌های فرهنگی و ارزش‌های اجتماعی در جوامع روستایی. | ||
سن | سن ازدواج دختران روستایی در ایران طی دهه‌های اخیر تحت تأثیر عوامل فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و جمعیت‌شناختی افزایش یافته است. این تغییرات منجر به تأخیر در [[ازدواج]]، کاهش نرخ باروری، افزایش [[تجرد قطعی]] و تغییر در ساختار [[خانواده]] شده و نگرانی‌هایی در ابعاد فردی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی به همراه داشته است. | ||
==مفهوم‌شناسی== | ==مفهوم‌شناسی== | ||
سن ازدواج در جامعۀ ایرانی تابع آموزه‌های دین اسلام و رویکرد قانونی است؛ اما در خرده‌فرهنگ‌های گوناگون، سن ازدواج تحت تأثیر عوامل فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی بازتعریف می‌شود و شاخص مهمی برای ارزیابی نگرش‌ها و ارزش‌های حاکم بر آن خرده‌فرهنگ‌ها به شمار می‌رود.<ref>[https://jf.isca.ac.ir/article_4008.html آیت‌اللهی، «سن ازدواج دختران»، وب‌سایت مجله فقه].</ref> | سن ازدواج در جامعۀ ایرانی تابع آموزه‌های دین اسلام و رویکرد قانونی است؛ اما در خرده‌فرهنگ‌های گوناگون، [[سن ازدواج]] تحت تأثیر عوامل فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی بازتعریف می‌شود و شاخص مهمی برای ارزیابی نگرش‌ها و ارزش‌های حاکم بر آن خرده‌فرهنگ‌ها به شمار می‌رود.<ref>[https://jf.isca.ac.ir/article_4008.html آیت‌اللهی، «سن ازدواج دختران»، وب‌سایت مجله فقه].</ref> | ||
==اهمیت موضوع== | ==اهمیت موضوع== | ||
افزایش سن ازدواج دختران روستایی، به‌عنوان تحولی اجتماعی با پیامدهای فردی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی، نشان‌دهندۀ تغییر ارزش‌ها و سبک زندگی است. این موضوع، برای برنامه‌ریزی توسعه و سیاست‌گذاری اجتماعی ضروری است، چراکه بر الگوهای خانواده، نرخ باروری و ساختار سنی جمعیت تأثیر می‌گذارد.<ref>[https://www.farhangeilam.ir/article_141439_ef09968d137cd1a7091b82cefe43f0b8.pdf تاج‌بخش و پویافر، واکاوی علل تغییر الگوی سنی ازدواج روستاییان، 1400ش، ص149].</ref> | افزایش سن ازدواج دختران روستایی، به‌عنوان تحولی اجتماعی با پیامدهای فردی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی، نشان‌دهندۀ تغییر ارزش‌ها و سبک زندگی است. این موضوع، برای برنامه‌ریزی توسعه و سیاست‌گذاری اجتماعی ضروری است، چراکه بر الگوهای خانواده، نرخ باروری و ساختار سنی [[جمعیت]] تأثیر می‌گذارد.<ref>[https://www.farhangeilam.ir/article_141439_ef09968d137cd1a7091b82cefe43f0b8.pdf تاج‌بخش و پویافر، واکاوی علل تغییر الگوی سنی ازدواج روستاییان، 1400ش، ص149].</ref> | ||
==تفاوت‌های سن ازدواج در جوامع مختلف== | ==تفاوت‌های سن ازدواج در جوامع مختلف== | ||
تفاوت سن ازدواج در جوامع مختلف به عوامل فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و قانونی وابسته است؛ در جوامع سنتی ازدواج زودهنگام به‌طور معمول به‌عنوان هنجار پذیرفته می‌شود،<ref>[https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3000061/ بی‌دال، «ازدواج زودرس و فقر در آیند»، وب‌سایت National Library Of Medicine].</ref> در حالی که در جوامع صنعتی یا در حال گذار، به دلیل عواملی چون تحصیلات | تفاوت سن ازدواج در جوامع مختلف به عوامل فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و قانونی وابسته است؛ در جوامع سنتی ازدواج زودهنگام به‌طور معمول به‌عنوان هنجار پذیرفته می‌شود،<ref>[https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3000061/ بی‌دال، «ازدواج زودرس و فقر در آیند»، وب‌سایت National Library Of Medicine].</ref> در حالی که در جوامع صنعتی یا در حال گذار، به دلیل عواملی چون [[تحصیل زنان|تحصیلات زنان]]، اشتغال، تغییر ارزش‌ها و افزایش هزینه‌های زندگی، سن ازدواج افزایش یافته<ref>[https://ensani.ir/fa/article/144371/بررسی-دلایل-و-آثار-افزایش-سن-ازدواج-دختران-روستایی-در-آشتیان مجدالدین، بررسی دلایل و آثار افزایش سن ازدواج دختران روستایی در آشتیان، 1386ش، ص378].</ref> و قوانین نیز نقش مهمی در تعیین حداقل سن ازدواج دارند.<ref>[https://www.sid.ir/paper/957821/fa شریعتی و همکاران، «بررسی فقهی_حقوقی سن ازدواج در حقوق ایران»، ۱۳۹۹ش، ص۱۷-۱۹].</ref> | ||
==سن ازدواج در ایران== | ==سن ازدواج در ایران== | ||
سن ازدواج در ایران که در گذشته، به‌ویژه در روستاها، پایین‌تر بود، از اواسط قرن بیستم به دلیل تغییرات اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی به تدریج افزایش یافته و در دهه‌های اخیر میانگین آن برای زنان و مردان، به‌ویژه در شهرها، به‌طور قابل توجهی بیشتر شده است.<ref>[https://ensani.ir/fa/article/2297/تحول-سن-ازدواج-زنان-در-ایران-و-عوامل-جمعیتی-مؤثر-بر-آن کاظمی‌پور، «تحول سن ازدواج زنان در ایران و عوامل جمعیتی مؤثر بر آن»، ۱۳۸۳ش، ص106].</ref> | سن ازدواج در ایران که در گذشته، به‌ویژه در روستاها، پایین‌تر بود، از اواسط قرن بیستم به دلیل تغییرات اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی به تدریج افزایش یافته و در دهه‌های اخیر میانگین آن برای زنان و مردان، به‌ویژه در شهرها، به‌طور قابل توجهی بیشتر شده است.<ref>[https://ensani.ir/fa/article/2297/تحول-سن-ازدواج-زنان-در-ایران-و-عوامل-جمعیتی-مؤثر-بر-آن کاظمی‌پور، «تحول سن ازدواج زنان در ایران و عوامل جمعیتی مؤثر بر آن»، ۱۳۸۳ش، ص106].</ref> | ||
==آمارها از سن ازدواج دختران روستایی== | ==آمارها از سن ازدواج دختران روستایی== | ||
میانگین سن ازدواج دختران روستایی ایران از | میانگین سن ازدواج دختران روستایی ایران از ۱۹ سال در سال ۱۳۳۵ش به ۲۲ سال در سال ۱۳۹۵ش افزایش یافته و همراه با کاهش ازدواج‌ها، افزایش [[طلاق|طلاق‌ها]] و رشد [[تجرد قطعی]]، نگرانی‌هایی را ایجاد کرده است، به‌ویژه که نسبت دختران مجرد در روستاها دو برابر شهرها گزارش شده و این تغییرات به عوامل اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی نسبت داده می‌شود.<ref>[https://amar.org.ir/news/ID/2384/میانگین-سن-در-اولین-ازدواج-برای-زنان-کاهش-و-برای-مردان-افزایش-یافت «میانگین سن در اولین ازدواج برای زنان کاهش و برای مردان افزایش یافت»، وب‌سایت مرکز آمار ایران].</ref> | ||
==مقایسۀ سن ازدواج در مناطق شهری و روستایی== | ==مقایسۀ سن ازدواج در مناطق شهری و روستایی== | ||
میانگین سن ازدواج در شهرها به‌دلیل عواملی مانند تحصیلات، اشتغال زنان و هزینه‌های بالاتر، بیشتر از روستاها است، اما با مدرن شدن جوامع، این تفاوت کاهش یافته است. مهاجرت پسران روستایی به شهرها نیز فرصت‌های ازدواج دختران روستایی را محدود کرده و آمار ازدواج پسران را در مقایسه با دختران افزایش داده است.<ref>[https://ensani.ir/fa/article/2297/تحول-سن-ازدواج-زنان-در-ایران-و-عوامل-جمعیتی-مؤثر-بر-آن کاظمی‌پور، «تحول سن ازدواج زنان در ایران و عوامل جمعیتی مؤثر بر آن»، ۱۳۸۳ش، ص117].</ref> | میانگین سن ازدواج در شهرها به‌دلیل عواملی مانند تحصیلات، [[اشتغال زنان]] و هزینه‌های بالاتر، بیشتر از روستاها است، اما با مدرن شدن جوامع، این تفاوت کاهش یافته است. [[مهاجرت]] پسران روستایی به شهرها نیز فرصت‌های ازدواج دختران روستایی را محدود کرده و آمار ازدواج پسران را در مقایسه با دختران افزایش داده است.<ref>[https://ensani.ir/fa/article/2297/تحول-سن-ازدواج-زنان-در-ایران-و-عوامل-جمعیتی-مؤثر-بر-آن کاظمی‌پور، «تحول سن ازدواج زنان در ایران و عوامل جمعیتی مؤثر بر آن»، ۱۳۸۳ش، ص117].</ref> | ||
==عوامل موثر بر افزایش سن ازدواج در دختران روستایی== | ==عوامل موثر بر افزایش سن ازدواج در دختران روستایی== | ||
عوامل مختلف اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و جمعیت‌شناختی بر افزایش سن ازدواج دختران روستایی مؤثر است؛ از جمله: | عوامل مختلف اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و جمعیت‌شناختی بر افزایش سن ازدواج دختران روستایی مؤثر است؛ از جمله: | ||
| خط ۱۹: | خط ۱۹: | ||
تغییر نگرش خانواده‌ها نسبت به ازدواج از سنت ازدواج زودهنگام به معیارهای جدید و گاه سختگیرانه‌تر،<ref>[https://www.sid.ir/paper/94830/fa شهابی، تحليل عوامل موثر بر ارزش‌ها‌ي خانوادگي جوانان روستايي: مطالعه موردي استان اصفهان، 1385ش، ص179-181].</ref> تمایل بیشتر دختران به تحصیلات عالی و به تبع آن افزایش انتظارات از زندگی زناشویی و همسر آینده<ref>[https://ensani.ir/fa/article/2297/تحول-سن-ازدواج-زنان-در-ایران-و-عوامل-جمعیتی-مؤثر-بر-آن کاظمی‌پور، «تحول سن ازدواج زنان در ایران و عوامل جمعیتی مؤثر بر آن»، ۱۳۸۳ش، ص121].</ref> و همچنین وجود نابرابری جنسیتی در دسترسی به آموزش و تحصیلات بالاتر برای پسران نسبت به دختران که منجر به کاهش فرصت‌های ازدواج برای دختران کم‌سوادتر می‌شود، از جمله این عوامل هستند. <ref>[https://ensani.ir/fa/article/144371/بررسی-دلایل-و-آثار-افزایش-سن-ازدواج-دختران-روستایی-در-آشتیان مجدالدین، بررسی دلایل و آثار افزایش سن ازدواج دختران روستایی در آشتیان، 1386ش، ص382].</ref> علاوه بر این، گسترش رسانه‌ها و دسترسی به الگوهای جدید، نگرش و انتظارات دختران روستایی را تغییر داده و آنها را به دنبال اهدافی چون تحصیلات عالی، اشتغال و مشارکت اجتماعی سوق داده که این امر نیز به تأخیر در ازدواج منجر شده است. <ref>[https://ensani.ir/fa/article/2297/تحول-سن-ازدواج-زنان-در-ایران-و-عوامل-جمعیتی-مؤثر-بر-آن کاظمی‌پور، «تحول سن ازدواج زنان در ایران و عوامل جمعیتی مؤثر بر آن»، ۱۳۸۳ش، ص121].</ref> | تغییر نگرش خانواده‌ها نسبت به ازدواج از سنت ازدواج زودهنگام به معیارهای جدید و گاه سختگیرانه‌تر،<ref>[https://www.sid.ir/paper/94830/fa شهابی، تحليل عوامل موثر بر ارزش‌ها‌ي خانوادگي جوانان روستايي: مطالعه موردي استان اصفهان، 1385ش، ص179-181].</ref> تمایل بیشتر دختران به تحصیلات عالی و به تبع آن افزایش انتظارات از زندگی زناشویی و همسر آینده<ref>[https://ensani.ir/fa/article/2297/تحول-سن-ازدواج-زنان-در-ایران-و-عوامل-جمعیتی-مؤثر-بر-آن کاظمی‌پور، «تحول سن ازدواج زنان در ایران و عوامل جمعیتی مؤثر بر آن»، ۱۳۸۳ش، ص121].</ref> و همچنین وجود نابرابری جنسیتی در دسترسی به آموزش و تحصیلات بالاتر برای پسران نسبت به دختران که منجر به کاهش فرصت‌های ازدواج برای دختران کم‌سوادتر می‌شود، از جمله این عوامل هستند. <ref>[https://ensani.ir/fa/article/144371/بررسی-دلایل-و-آثار-افزایش-سن-ازدواج-دختران-روستایی-در-آشتیان مجدالدین، بررسی دلایل و آثار افزایش سن ازدواج دختران روستایی در آشتیان، 1386ش، ص382].</ref> علاوه بر این، گسترش رسانه‌ها و دسترسی به الگوهای جدید، نگرش و انتظارات دختران روستایی را تغییر داده و آنها را به دنبال اهدافی چون تحصیلات عالی، اشتغال و مشارکت اجتماعی سوق داده که این امر نیز به تأخیر در ازدواج منجر شده است. <ref>[https://ensani.ir/fa/article/2297/تحول-سن-ازدواج-زنان-در-ایران-و-عوامل-جمعیتی-مؤثر-بر-آن کاظمی‌پور، «تحول سن ازدواج زنان در ایران و عوامل جمعیتی مؤثر بر آن»، ۱۳۸۳ش، ص121].</ref> | ||
===عوامل اقتصادی=== | ===عوامل اقتصادی=== | ||
بهبود شرایط اقتصادی و اجتماعی زنان در روستاها به واسطۀ صنعتی شدن و نوسازی و افزایش آگاهی آنان، منجر به تغییر ارزش‌های مرتبط با ازدواج و تأخیر آن به‌منظور دستیابی به موقعیت بالاتر شده است، هرچند یافتن همسر مناسب با این شرایط، خود عاملی برای تداوم این تأخیر است.<ref>[https://www.sid.ir/paper/497300/fa آقایی و طاهری بنچناری، نگرش جوانان به تاثير عوامل اقتصادي اجتماعي و فرهنگي موثر در بالا رفتن سن ازدواج، 1392ش، ص89].</ref> از سوی دیگر، افزایش هزینه‌های ازدواج به دلیل ترویج تجمل‌گرایی توسط رسانه‌ها، جوانان و خانواده‌ها را از ازدواج باز می‌دارد و به تأخیر آن دامن می‌زند. ترویج ازدواج آسان می‌تواند راهکاری برای کاهش این هزینه‌ها و افزایش آمار ازدواج باشد. <ref>[https://rc.majlis.ir/fa/report/show/1745070 رحمانی‌پور و همکاران، «عوامل تأثیرگذار بر افزایش سن ازدواج جوانان»، وب‌سایت مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی].</ref> | بهبود شرایط اقتصادی و اجتماعی زنان در روستاها به واسطۀ صنعتی شدن و نوسازی و افزایش آگاهی آنان، منجر به تغییر ارزش‌های مرتبط با [[ازدواج]] و تأخیر آن به‌منظور دستیابی به موقعیت بالاتر شده است، هرچند یافتن همسر مناسب با این شرایط، خود عاملی برای تداوم این تأخیر است.<ref>[https://www.sid.ir/paper/497300/fa آقایی و طاهری بنچناری، نگرش جوانان به تاثير عوامل اقتصادي اجتماعي و فرهنگي موثر در بالا رفتن سن ازدواج، 1392ش، ص89].</ref> از سوی دیگر، افزایش هزینه‌های ازدواج به دلیل ترویج [[تجمل‌گرایی]] توسط رسانه‌ها، جوانان و خانواده‌ها را از ازدواج باز می‌دارد و به تأخیر آن دامن می‌زند. ترویج [[ازدواج آسان]] می‌تواند راهکاری برای کاهش این هزینه‌ها و افزایش آمار ازدواج باشد. <ref>[https://rc.majlis.ir/fa/report/show/1745070 رحمانی‌پور و همکاران، «عوامل تأثیرگذار بر افزایش سن ازدواج جوانان»، وب‌سایت مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی].</ref> | ||
===عوامل جمعیت‌شناختی=== | ===عوامل جمعیت‌شناختی=== | ||
کاهش نرخ باروری و تمرکز والدین بر کیفیت زندگی و تحصیلات فرزندان، الگوی سنتی ازدواج را تغییر داده و به تأخیر آن منجر شده است.<ref>[https://www.farhangeilam.ir/article_141439_ef09968d137cd1a7091b82cefe43f0b8.pdf تاج‌بخش و پویافر، واکاوی علل تغییر الگوی سنی ازدواج روستاییان، 1400ش، ص152 و 167].</ref> مهاجرت پسران جوان به شهرها برای یافتن فرصت‌های شغلی و تحصیلی بهتر، باعث کاهش تعداد مردان واجد شرایط ازدواج در روستاها و محدود شدن گزینه‌های ازدواج برای دختران شده و همچنین انتظارات پسران مهاجر را تغییر داده است.<ref>[https://www.javanonline.ir/fa/news/1218757/دختران-روستایی-از-قافله-ازدواج-جاماندند چیذری، «دختران روستایی از قافله ازدواج جاماندند»، وب‌سایت روزنامۀ جوان].</ref> مهاجرت دختران جوان به شهرها نیز به‌دلیل مواجهه با سبک زندگی جدید، تحصیلات بالاتر و فرصت‌های شغلی، اولویت‌های زندگی آنها را تغییر داده و ازدواج را به تأخیر می‌اندازد.<ref>[https://www.etemadnewspaper.ir/fa/Main/Detail/196077/مهاجرت-زنان-تحصیلكرده-به-شهرها- زهرانژاد، «مهاجرت زنان تحصيلكرده به شهرها»، وب‌سایت روزنامه اعتماد].</ref>در نهایت، تغییر ساختار خانواده از گسترده به هسته‌ای و افزایش سطح تحصیلات و آگاهی زنان، نگرش‌ها نسبت به ازدواج را تغییر داده و دختران را به سمت تحصیل، کسب مهارت و استقلال مالی سوق داده که این امر نیز به تأخیر ازدواج می‌انجامد.<ref>[https://www.madadkar.org/prevention-of-social-damage/family-structure-nuclear-family.html امجدیان، «ساختار خانواده (خانواده هسته‌ای)»، وب‌سایت پرتال تخصصی مددکاری اجتماعی ایران].</ref> | کاهش نرخ باروری و تمرکز والدین بر کیفیت زندگی و تحصیلات فرزندان، الگوی سنتی ازدواج را تغییر داده و به تأخیر آن منجر شده است.<ref>[https://www.farhangeilam.ir/article_141439_ef09968d137cd1a7091b82cefe43f0b8.pdf تاج‌بخش و پویافر، واکاوی علل تغییر الگوی سنی ازدواج روستاییان، 1400ش، ص152 و 167].</ref> مهاجرت پسران جوان به شهرها برای یافتن فرصت‌های شغلی و تحصیلی بهتر، باعث کاهش تعداد مردان واجد شرایط ازدواج در روستاها و محدود شدن گزینه‌های ازدواج برای دختران شده و همچنین انتظارات پسران مهاجر را تغییر داده است.<ref>[https://www.javanonline.ir/fa/news/1218757/دختران-روستایی-از-قافله-ازدواج-جاماندند چیذری، «دختران روستایی از قافله ازدواج جاماندند»، وب‌سایت روزنامۀ جوان].</ref> مهاجرت دختران جوان به شهرها نیز به‌دلیل مواجهه با سبک زندگی جدید، تحصیلات بالاتر و فرصت‌های شغلی، اولویت‌های زندگی آنها را تغییر داده و ازدواج را به تأخیر می‌اندازد.<ref>[https://www.etemadnewspaper.ir/fa/Main/Detail/196077/مهاجرت-زنان-تحصیلكرده-به-شهرها- زهرانژاد، «مهاجرت زنان تحصيلكرده به شهرها»، وب‌سایت روزنامه اعتماد].</ref>در نهایت، تغییر ساختار خانواده از گسترده به هسته‌ای و افزایش سطح تحصیلات و آگاهی زنان، نگرش‌ها نسبت به ازدواج را تغییر داده و دختران را به سمت تحصیل، کسب مهارت و استقلال مالی سوق داده که این امر نیز به تأخیر ازدواج می‌انجامد.<ref>[https://www.madadkar.org/prevention-of-social-damage/family-structure-nuclear-family.html امجدیان، «ساختار خانواده (خانواده هسته‌ای)»، وب‌سایت پرتال تخصصی مددکاری اجتماعی ایران].</ref> | ||
==پیامدهای افزایش سن ازدواج در دختران روستایی== | ==پیامدهای افزایش سن ازدواج در دختران روستایی== | ||
افزایش سن ازدواج دختران روستایی در بعد فردی موجب افزایش احساس تنهایی و کاهش اعتماد به نفس می‌شود؛ در بعد فرهنگی موجب تضعیف بنیان خانواده و کاهش نرخ زاد و ولد می‌شود؛ در بعد اجتماعی موجب افزایش نابرابری جنسیتی و کاهش مشارکت اجتماعی زنان می‌شود و در بعد اقتصادی به کاهش نیروی کار و افزایش جمعیت سالمند می‌انجامد.<ref>[https://ensani.ir/fa/article/69700/سنّ-ازدواج-عوامل-افزایش-و-راهبردهاى-کاهش-آن رجبی، «سنّ ازدواج، عوامل افزایش و راهبردهاى کاهش آن»، پرتال جامع علوم انسانی].</ref> متخصصان معتقدند فرهنگ‌سازی، آموزش و اطلاع‌رسانی، ارائه خدمات مشاوره‌ای به جوانان و خانواده‌ها به‌ویژه در مناطق کمتر برخوردار و ترویج سبک زندگی اسلامی ایرانی از جمله راهکارهای کاهش این پیامدها هستند.<ref>[https://ensani.ir/fa/article/69700/سنّ-ازدواج-عوامل-افزایش-و-راهبردهاى-کاهش-آن رجبی، «سنّ ازدواج، عوامل افزایش و راهبردهاى کاهش آن»، پرتال جامع علوم انسانی].</ref> | افزایش سن ازدواج دختران روستایی در بعد فردی موجب افزایش احساس تنهایی و کاهش [[اعتماد به نفس]] می‌شود؛ در بعد فرهنگی موجب تضعیف بنیان خانواده و کاهش نرخ زاد و ولد می‌شود؛ در بعد اجتماعی موجب افزایش نابرابری جنسیتی و کاهش [[مشارکت اجتماعی زنان]] می‌شود و در بعد اقتصادی به کاهش نیروی کار و افزایش جمعیت سالمند می‌انجامد.<ref>[https://ensani.ir/fa/article/69700/سنّ-ازدواج-عوامل-افزایش-و-راهبردهاى-کاهش-آن رجبی، «سنّ ازدواج، عوامل افزایش و راهبردهاى کاهش آن»، پرتال جامع علوم انسانی].</ref> متخصصان معتقدند فرهنگ‌سازی، آموزش و اطلاع‌رسانی، ارائه خدمات مشاوره‌ای به جوانان و خانواده‌ها به‌ویژه در مناطق کمتر برخوردار و ترویج سبک زندگی اسلامی ایرانی از جمله راهکارهای کاهش این پیامدها هستند.<ref>[https://ensani.ir/fa/article/69700/سنّ-ازدواج-عوامل-افزایش-و-راهبردهاى-کاهش-آن رجبی، «سنّ ازدواج، عوامل افزایش و راهبردهاى کاهش آن»، پرتال جامع علوم انسانی].</ref> | ||
==پانویس== | ==پانویس== | ||
{{پانویس}} | {{پانویس}} | ||