سن ازدواج دختران روستایی

سن ازدواج دختران روستایی، یکی از شاخص‌های ارزیابی نگرش‌های فرهنگی و ارزش‌های اجتماعی در جوامع روستایی.

سن ازدواج دختران روستایی در ایران طی دهه‌های اخیر تحت تأثیر عوامل فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و جمعیت‌شناختی افزایش یافته است. این تغییرات منجر به تأخیر در ازدواج، کاهش نرخ باروری، افزایش تجرد قطعی و تغییر در ساختار خانواده شده و نگرانی‌هایی در ابعاد فردی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی به همراه داشته است.

مفهوم‌شناسی

سن ازدواج در جامعۀ ایرانی تابع آموزه‌های دین اسلام و رویکرد قانونی است؛ اما در خرده‌فرهنگ‌های گوناگون، سن ازدواج تحت تأثیر عوامل فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی بازتعریف می‌شود و شاخص مهمی برای ارزیابی نگرش‌ها و ارزش‌های حاکم بر آن خرده‌فرهنگ‌ها به شمار می‌رود.

اهمیت موضوع

افزایش سن ازدواج دختران روستایی، به‌عنوان تحولی اجتماعی با پیامدهای فردی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی، نشان‌دهندۀ تغییر ارزش‌ها و سبک زندگی است. این موضوع، برای برنامه‌ریزی توسعه و سیاست‌گذاری اجتماعی ضروری است، چراکه بر الگوهای خانواده، نرخ باروری و ساختار سنی جمعیت تأثیر می‌گذارد.

تفاوت‌های سن ازدواج در جوامع مختلف

تفاوت سن ازدواج در جوامع مختلف به عوامل فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و قانونی وابسته است؛ در جوامع سنتی ازدواج زودهنگام به‌طور معمول به‌عنوان هنجار پذیرفته می‌شود، در حالی که در جوامع صنعتی یا در حال گذار، به دلیل عواملی چون تحصیلات زنان، اشتغال، تغییر ارزش‌ها و افزایش هزینه‌های زندگی، سن ازدواج افزایش یافته و قوانین نیز نقش مهمی در تعیین حداقل سن ازدواج دارند.

سن ازدواج در ایران

سن ازدواج در ایران که در گذشته، به‌ویژه در روستاها، پایین‌تر بود، از اواسط قرن بیستم به دلیل تغییرات اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی به تدریج افزایش یافته و در دهه‌های اخیر میانگین آن برای زنان و مردان، به‌ویژه در شهرها، به‌طور قابل توجهی بیشتر شده است.

آمارها از سن ازدواج دختران روستایی

میانگین سن ازدواج دختران روستایی ایران از ۱۹ سال در سال ۱۳۳۵ش به ۲۲ سال در سال ۱۳۹۵ش افزایش یافته و همراه با کاهش ازدواج‌ها، افزایش طلاق‌ها و رشد تجرد قطعی، نگرانی‌هایی را ایجاد کرده است، به‌ویژه که نسبت دختران مجرد در روستاها دو برابر شهرها گزارش شده و این تغییرات به عوامل اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی نسبت داده می‌شود.

مقایسۀ سن ازدواج در مناطق شهری و روستایی

میانگین سن ازدواج در شهرها به‌دلیل عواملی مانند تحصیلات، اشتغال زنان و هزینه‌های بالاتر، بیشتر از روستاها است، اما با مدرن شدن جوامع، این تفاوت کاهش یافته است. مهاجرت پسران روستایی به شهرها نیز فرصت‌های ازدواج دختران روستایی را محدود کرده و آمار ازدواج پسران را در مقایسه با دختران افزایش داده است.

عوامل موثر بر افزایش سن ازدواج در دختران روستایی

عوامل مختلف اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و جمعیت‌شناختی بر افزایش سن ازدواج دختران روستایی مؤثر است؛ از جمله:

عوامل فرهنگی و اجتماعی

تغییر نگرش خانواده‌ها نسبت به ازدواج از سنت ازدواج زودهنگام به معیارهای جدید و گاه سختگیرانه‌تر، تمایل بیشتر دختران به تحصیلات عالی و به تبع آن افزایش انتظارات از زندگی زناشویی و همسر آینده و همچنین وجود نابرابری جنسیتی در دسترسی به آموزش و تحصیلات بالاتر برای پسران نسبت به دختران که منجر به کاهش فرصت‌های ازدواج برای دختران کم‌سوادتر می‌شود، از جمله این عوامل هستند. علاوه بر این، گسترش رسانه‌ها و دسترسی به الگوهای جدید، نگرش و انتظارات دختران روستایی را تغییر داده و آنها را به دنبال اهدافی چون تحصیلات عالی، اشتغال و مشارکت اجتماعی سوق داده که این امر نیز به تأخیر در ازدواج منجر شده است.

عوامل اقتصادی

بهبود شرایط اقتصادی و اجتماعی زنان در روستاها به واسطۀ صنعتی شدن و نوسازی و افزایش آگاهی آنان، منجر به تغییر ارزش‌های مرتبط با ازدواج و تأخیر آن به‌منظور دستیابی به موقعیت بالاتر شده است، هرچند یافتن همسر مناسب با این شرایط، خود عاملی برای تداوم این تأخیر است. از سوی دیگر، افزایش هزینه‌های ازدواج به دلیل ترویج تجمل‌گرایی توسط رسانه‌ها، جوانان و خانواده‌ها را از ازدواج باز می‌دارد و به تأخیر آن دامن می‌زند. ترویج ازدواج آسان می‌تواند راهکاری برای کاهش این هزینه‌ها و افزایش آمار ازدواج باشد.

عوامل جمعیت‌شناختی

کاهش نرخ باروری و تمرکز والدین بر کیفیت زندگی و تحصیلات فرزندان، الگوی سنتی ازدواج را تغییر داده و به تأخیر آن منجر شده است. مهاجرت پسران جوان به شهرها برای یافتن فرصت‌های شغلی و تحصیلی بهتر، باعث کاهش تعداد مردان واجد شرایط ازدواج در روستاها و محدود شدن گزینه‌های ازدواج برای دختران شده و همچنین انتظارات پسران مهاجر را تغییر داده است. مهاجرت دختران جوان به شهرها نیز به‌دلیل مواجهه با سبک زندگی جدید، تحصیلات بالاتر و فرصت‌های شغلی، اولویت‌های زندگی آن‌ها را تغییر داده و ازدواج را به تأخیر می‌اندازد.در نهایت، تغییر ساختار خانواده از گسترده به هسته‌ای و افزایش سطح تحصیلات و آگاهی زنان، نگرش‌ها نسبت به ازدواج را تغییر داده و دختران را به سمت تحصیل، کسب مهارت و استقلال مالی سوق داده که این امر نیز به تأخیر ازدواج می‌انجامد.

پیامدهای افزایش سن ازدواج در دختران روستایی

افزایش سن ازدواج دختران روستایی در بعد فردی موجب افزایش احساس تنهایی و کاهش اعتماد به نفس می‌شود؛ در بعد فرهنگی موجب تضعیف بنیان خانواده و کاهش نرخ زاد و ولد می‌شود؛ در بعد اجتماعی موجب افزایش نابرابری جنسیتی و کاهش مشارکت اجتماعی زنان می‌شود و در بعد اقتصادی به کاهش نیروی کار و افزایش جمعیت سالمند می‌انجامد. متخصصان معتقدند فرهنگ‌سازی، آموزش و اطلاع‌رسانی، ارائه خدمات مشاوره‌ای به جوانان و خانواده‌ها به‌ویژه در مناطق کمتر برخوردار و ترویج سبک زندگی اسلامی ایرانی از جمله راهکارهای کاهش این پیامدها هستند.

منابع

• آقایی، سیدسعید و طاهری بنچناری، رویا، نگرش جوانان به تاثير عوامل اقتصادي اجتماعي و فرهنگي موثر در بالا رفتن سن ازدواج، در فصلنامه مطالعات جامعه‌شناختی ایران، سال سوم، شماره هشتم، بهار 1392ش.
• آیت‌اللهی، زهرا، «سن ازدواج دختران»، وب‌سایت مجله فقه، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، تاریخ بازدید: 5 شهریور ۱۴۰۳ش.
• بی‌دال، گوردون، «ازدواج زودرس و فقر در آینده»، وب‌سایت National Library Of Medicine، تاریخ درج مطلب: آگوست ۲۰۱۰م.
• تاج‌بخش، غلامرضا و پویافر، محمدرضا، واکاوی علل تغییر الگوی سنی ازدواج روستاییان، در فصلنامه فرهنگ ایلام، دوره بیست‌ودوم، شماره 70 و 71، بهار و تابستان 1400ش.
• شریعتی، الهام و همکاران، «بررسی فقهی_حقوقی سن ازدواج در حقوق ایران»، در فصلنامه مطالعات زن و خانواده، پژوهشکده زنان، دانشگاه الزهرا (س)، دوره ۸، شماره ۳، ۱۳۹۹ش.
• شهابی، سیامک، تحليل عوامل موثر بر ارزش‌ها‌ي خانوادگي جوانان روستايي: مطالعه موردي استان اصفهان، در فصلنامه روستان و توسعه، دوره 9، شماره 3، سال 1385ش.
• رحمانی‌پور، ریحانه و همکاران، «عوامل تأثیرگذار بر افزایش سن ازدواج جوانان»، وب‌سایت مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۱۱ خرداد ۱۴۰۱ش.
• کاظمی‌پور، شهلا، «تحول سن ازدواج زنان در ایران و عوامل جمعیتی مؤثر بر آن»، در مجله پژوهش زنان، شماره ۳، پیاپی ۱۰، ۱۳۸۳ش.
• مجدالدین، اکبر، بررسی دلایل و آثار افزایش سن ازدواج دختران روستایی در آشتیان، در پژوهشنامه علوم انسانی، شماره 53، بهار 1386ش.
• «میانگین سن در اولین ازدواج برای زنان کاهش و برای مردان افزایش یافت»، وب‌سایت مرکز آمار ایران، تاریخ درج مطلب: 8 خرداد 1396ش.