چلغوزه
چلغوزه؛ خشکبار مشهور و دارای اهمیت درمانی، فرهنگی و اقتصادی در افغانستان.
چَلغوزه، معروف‌ترین و گران‌ترین آجیل افغانستان است که در ولایت‌های شرقی این کشور به‌دست می‌آید. این دانه‌های خشکبار با خواص دارویی فوق‌العاده در بازارهای جهانی، مشتری زیادی داشته و اصلی‌ترین کالای صادراتی افغانستان به‌شمار می‌رود. چلغوزة افغانستان به‌عنوان سوغاتی مرغوب و خشکبار پذیرایی از مهمان، در تعمیق مراودات اجتماعی و فرهنگ سفره‌آرایی این کشور نقش مهمی دارد.
معرفی
چَلغوزه دانه‌های میوه گونه‌ای از درخت کاج است که با نام چهل‌غوزه نیز شهرت دارد؛ چهل‌غوزه به معنای چهل‌دانهٔ مخروطی درخت کاج است. مغز این دانه‌ها شبیه مغز تخمهٔ آفتاب‌گردان بوده و طعمی مشابه بادام و پسته دارد.[۱] این مغزدانه‌ها، در پوستة چوبی با حدود ۱۷ الی ۲۳میلی متر طول و ۵ الی ۷ میلی متر عرض قرار دارند. کاج چلغوزه اولین بار در سال 1832م در هند شناسایی شد و به نام کاشف آن، «Pinusgerardiana» شناخته می‌شود. کاج چلغوزه در منطقة شمال‌غربی هیمالیا شامل شرق افغانستان و شمال پاکستان و شمال‌غربی هند می‌روید.[۲]
تکثیر کاج چلغوزه
تکثیر طبیعی کاج چلغوزه از طریق بذرافشانی در زیست‌گاه‌‌های طبیعی آن اتفاق می‌افتد. بذرها در ماه‌های آبان و آذر بالغ شده و با افتادن بر زمین، در ماه‌های فروردین و اردیبهشت جوانه می‌زنند. تکثیر کاج چلغوزه بسیار آهسته و آرام است و کمتر از 15درصد بذرها در زیست‌گاه طبیعی رشد می‌کند. امروزه کاشت بذر چلغوزه در گلخانه نیز انجام می‌شود.[۳]
خواص درمانی چلغوزه
چلغوزه دارای اسیدهای چرب اشباع نشده، پروتئین‌ها و آنتی‌اکسیدان‌‌ها، ویتامین‌های K , A, C, B و E و مواد معدنی پتاسیم، منیزیم، فسفر و مقدار متوسط آهن، کلسیم، روی و منگنز است. مصرف چلغوزه نقش اساسی در کاهش کلسترول خون، از بین بردن رادیکال‌های آزاد و کاهش خطر بیماری‌های قلبی، درمان بیماری‌های کلیوی، کبد، سرماخوردگی و دردهای عضلانی داشته و آرام‌بخش است. چلغوزه به‌عنوان منبع آنتی‌اکسیدان، می‌تواند مقاومت بدن را بالا برده و در برابر سرطان‌ها، سد ایجاد کند.[۴] چلغوزه دارای طبع گرم بوده و وجود ویتامین‌های یاد شده برای تقویت چشم و روشن ساختن پوست مفید است.[۵]
روغن چلغوزه
روغن چلغوزه برای ماساژ درمانی بسیار مناسب بوده و به تسکین برخی از مشکلات پوستی نظیر خارش، پسوریازیس، کورک، اگزما، گال، و زخم کمک می‌کند. مصرف روغن چلغوزه ظاهر جوان و تازه‌ای به پوست بخشیده و به افراد مبتلا به ریزش یا نازکی مو در مبارزه علیه این وضعیت کمک می‌کند. از روغن چلغوزه در طب سنتی به‌طور موضعی برای درمان سردرد استفاده می‌شود. این روغن دارای خواص ضد قارچ، ضد باکتری و ضد فشار خون نیز بوده و در طب سنتی از آن برای پوشاندن سطح زخم‌ها و جراحت‌ها نیز استفاده می‌شود.[۶]
مضرات دانهٔ چلغوزه
چلغوزه طبع بسیار گرم و خشکی داشته و مصرف آن برای افراد داری مزاج گرم و خشک مضر است. متخصصان طب سنتی، مصرف دانه‌های چلغوزه برای افراد دارای مزاج سوداوی و صفراوی را توصیه نمی‌کنند.[۷]
نقش اقتصادی چغلوزه
افغانستان یکی از بزرگ‌ترین منابع تولید چلغوزه در جهان بوده و به‌گفتهٔ برخی از بازرگانان، تولیدات سالانة چلغوزه در این کشور به بیش از ۵۰ هزار تن می‌رسد كه از استان‌های خوست، پكتیا، پكتیكا، كنر، لغمان، نورستان و كاپیسا به‌دست می‌آید. چغلوزه به‌عنوان یکی از گران‌ترین آجیل‌ها در جهان ارزآوری بسیار خوبی برای افغانستان دارد.[۸] افغانستان بزرگ‌ترین صادرکنندۀ چلغوزه در جهان محسوب می‌شود و صادرات این خشکبار بیشتر به پاکستان، هندوستان، چین و کشورهای اروپایی و آمریکا انجام می‌شود. در سال‌هایی که افغانستان درگیر نابسامانی‌های ناشی از جنگ بود، این محصول به‌صورت غیرحرفه‌ای به پاکستان، هند و چین صادر شده که اکثریت سود حاصل از آن به این کشورها تعلق می‌گرفت. رئیس جمهور وقت افغانستان در مراسم افتتاحیة دهلیز هوایی افغانستان برای صادرات جلغوزه اعلام داشت كه جلغوزة این كشور برای خود افغانستان حدود 300 میلیون دلار، برای پاكستان 700 میلیون دلار و برای چین بیش از یك میلیارد دلار در آمد داشته است. در سال ۱۳۹۷ش برای اولین بار دهلیز هوایی صادرات میوه‌های خشکبار افغانستان، به‌خصوص صادرات چلغوزه ایجاد شد.[۹] همچنین در آبان ۱۴۰۱ش، حکومت طالبان قرارداد صادرات چلغوزهٔ افغانستان از مسیر زمین به چین را با بخش خصوصی امضا کرده است. بر اساس این قرارداد روزانه بین ۲ تا ۷ تن چلغوزة افغانستان از طریق مرز زمینی به تاشکند و از آنجا از طریق مرز هوایی به چین صادر می‌شود.[۱۰]
روز چلغوزه
در مراسم افتتاح دهلیز هوایی به كشور چین برای صادرات جلغوزه، روز 15 آبان در تقویم این کشور به‌نام روز «چلغوزه» نام گذاری شد.[۱۱]
سوغات افغانستان
از قدیم یکی از سوغات‌های معروف افغانستان، چلغوزه بوده است. این رسم همچنان ادامه داشته و در سال ۱۴۰۰ش سرپرست وزارت خارجة طالبان در دیدار با وزیر خارجة چین، به همتای چینی خود چلغوزه هدیه داد.[۱۲]
نماد مهمان‌نوازی
چلغوزه، در سفره‌آرایی و پذیرایی از مهمان و تعمیق مراودات اجتماعی، نقش مهمی دارد. وجود چلغوزه بر سفرۀ پذیرایی به‌دلیل گرانی آن، نشان اهمیت مهمان و احترام به وی است.[۱۳]
خطر انقراض
بومی‌های منطقه با برداشت بیش از حد مخروط‌های حامل بذر برای فروش تجاری و قطع این درختان برای کشاورزی زمینه انقراض این نوعِ خاص از کاج را فراهم کرده‌اند.[۱۴]
پانویس
- ↑ «کاج چلغوزه»، وب‌سایت فروشگاه اینترنتی پوپونیک.
- ↑ پناهی، «چلغوزه چیست و چه خواصی دارد»، وب‌سایت هفت‌گنج.
- ↑ «کاج چلغوزه»، وب‌سایت فروشگاه اینترنتی پوپونیک.
- ↑ راثی مرزآبادی، « خواص و مزاج دانه‌های چلغوز در طب سنتی »، وب‌سایت طبایع.
- ↑ «چلغوزه چیست؟»، وب‌سایت خبرگزاری مشرق.
- ↑ راثی مرزآبادی، « خواص و مزاج دانه‌های چلغوز در طب سنتی »، وب‌سایت طبایع.
- ↑ راثی مرزآبادی، « خواص و مزاج دانه‌های چلغوز در طب سنتی »، وب‌سایت طبایع.
- ↑ «چلغوزه دانة ارزآور در افغانستان»، وب‌سایت خبرگزاری جمهوری اسلامی.
- ↑ «چلغوزه دانة ارزآور در افغانستان»، وب‌سایت خبرگزاری جمهوری اسلامی.
- ↑ «افغانستان:صادرات جلغوزه نسبت به پارسال ۵۰ملیارد افغانی افزایش یافته است»، وب‌سایت خبرگزاری جمهوری اسلامی.
- ↑ «چلغوزه دانة ارزآور در افغانستان»، وب‌سایت خبرگزاری جمهوری اسلامی.
- ↑ هاشمی، «چلغوزه چیست و چه خواصی دارد؟»، وب‌سایت شهرآرانیوز.
- ↑ هاشمی، «چلغوزه چیست و چه خواصی دارد؟»، وب‌سایت شهرآرانیوز.
- ↑ پناهی، «چلغوزه چیست و چه خواصی دارد»، وب‌سایت هفت‌گنج.
منابع
- پناهی، شیرین، «چلغوزه چیست و چه خواصی دارد؟»، وب‌سایت هفت‌گنج، تاریخ درج مطلب: ۲۲ آگوست ۲۰۲۲م.
- «خواص گران‌ترین آجیل جهان»، وب‌سایت عابدینی، تاریخ بازدید: ۲۹ اردبهشت ۱۴۰۲ش.
- «چلغوز چیست؟»، خبرگزاری مشرق، تاریخ درج مطلب: ۱۶ آبان ۱۴۰۱ش.
- «چلغوزه دانة ارزآور در افغانستان»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۲۰ آبان ۱۳۹۸ش.
- راثی مرزآبادی، لیلا، «خواص و مزاج دانه‌های چلغوز در طب سنتی»، وب‌سایت طبایع، تاریخ درج مطلب: ۲۰ مرداد ۱۳۹۹ش.
- «صادرات جلغوزه نسبت به پارسال۵۰ میلیارد افغانی افزایش یافته است»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۱۰ آبان ۱۴۰۱ش.
- «کاج چلغوزه»، وب‌سایت فروشگاه اینترنتی پوپونیک، تاریخ بازدید: ۲۹ اردبشهت ۱۴۰۲ش.
- هاشمی، سیدمحمدرضا، «چلغوزه چیست و چه خواصی دارد؟»، وب‌سایت شهرآرانیوز، تاریخ درج مطلب: ۸ آبان ۱۴۰۰ش.