برهان‌الدین ربانی
برهان‌الدین ربانی؛ سیاستمدار، نویسنده و رهبر حزب جمعیت اسلامی افغانستان.
برهان‌الدین، ربانی از شخصیت‌های مهم جهادی، سومین رئیس جمهور دولت اسلامی مجاهدین و نمایندۀ مجلس نمایندگان از ولایت بدخشان در مجلس پانزدهم افغانستان بود. وی به‌دلیل مبارزه با گروه‌های کمونیستی و رهبری حزب جمعیت اسلامی افغانستان چهرۀ شناخته‌شده و اثرگذار در تحولات سیاسی معاصر این کشور محسوب می‌شود.
زندگی‌نامه
برهان‌الدین در ۲۹ سنبله/شهریور ۱۳۱۹ش در فیض‌آباد، مرکز ولایت بدخشان، در خانواده‌ای تاجيك‌تبار و حنفى‌مذهب به دنيا آمد.[۱] وی پس از تحصيلات اوليه در زادگاه خود، براى ادامۀ تحصيل در علوم اسلامى به مدرسۀ ابوحنيفۀ كابل رفت و در ۱۳۳۸ش وارد دانشكدۀ شرعيات و قوانين اسلامى دانشگاه كابل شد. او در 1341ش از دانشکدۀ نامبرده فارغ‌التحصیل و در آن، به تدریس پرداخت. برهان‌الدین در 1345ش برای ادامۀ تحصیل به کشور مصر رفت و وارد دانشگاه «الازهر» شد. بعد از سپری کردن دورۀ کارشناسی ارشد در رشتۀ فلسفۀ اسلامی و نگارش پایان‌نامۀ علمی با عنوان «جنبه‌های علمی و فلسفی زندگی نورالدین عبدالرحمن جامی»، به افغانستان بازگشت و در دانشگاه الهیات کابل به عنوان مدرس فعالیت خود را آغاز کرد.[۲]
خاستگاه فکری
برهان‌الدین ربانی با ورود به دانشكدۀ شرعيات دانشگاه کابل و همراهی با استادان متأثر از انديشه‌هاى اخوانی، با اندیشه‌ها و دیدگاه‌های اخوان‌المسلمین آشنا شد. او همچین هنگام تحصیل در دانشگاه الازهر مصر بيش از پيش با انديشه‌هاى اخوان‌المسلمين آشنا شد. وی پس از بازگشت به افغانستان در ۱۳۴۷ش و تدريس در دانشگاه كابل، ضمن مبارزه با نظام سياسى حاكم، به ترویج انديشه‌هاى اخوانى و اسلام‌گرايانه، بین دانشجویان پرداخت.[۳] همچنین وی تفسير معروف سيدقطب با نام فی ظلال القرآن را به‌فارسى برگرداند، كه بخش نخست آن به‌نام «در سايه‌هاى قرآن» در ۱۳۵۲ش در كابل منتشر شد.[۴]
فعالیت‌های فرهنگی
ربانی در دورۀ دانش‌آموزی در مکتب فیض‌آباد با نشریۀ جدید «بدخشان» همکاری قلمی داشت. همچنین وی موقعی که به کابل رفت، به‌کارهای مطبوعاتی ادامه داد و در مجلات«الفلاح»، «پیام حق»، «ژوندون»، «لمر»، «عرفان» و دیگر نشریات افغانستانی مقاله‌ها و ترجمه‌های او منتشر می‌شد. ربانی در سال 1349ش مجلۀ «شرعیات» را دانشکدۀ شرعیات دانشگاه کابل منتشر کرد.[۵]
ربانی علاوه بر نگارش مقاله در مطبوعات، آثار زیر را به‌صورت کتاب، تألیف یا ترجمه کرده است:
- محمد، نخستین مربی و آموزگار بشریت؛
- در سایه‌های قرآن (ترجمۀ فی ظلال القرآن، از سید قطب)؛
- تشریح عقاید معتزلی‌ها؛
- تئوری سیاسی اسلام (به زبان عربی)؛
- داودخان در گذشتۀ ننگین، حاضر جنایت‌بار و مستقبل هولناک؛
- کودتای ٢٦ سرطان و سیمای زعامت داودخان؛
- چه نوع مبارزه؟؛
- استقلالیت انقلاب؛
- اسلام و کمونیزم؛
- خلفای راشد؛
- تربیت‌یافتگان مکتب اسلام (معرفی چند تن از صحابۀ پیامبر)؛
- هشتمین بهار خونین کشور؛
- پیام به فرماندهان جهاد؛
- کرملن در تلاش شاه مخلوع؛
- اصول تربيت در اسلام؛
- نشانه‌هاى راه؛ (ترجمه معالم فی الطریق از سید قطب)؛
- اصول بحث و تحقيق از نظر اسلام؛
- رهنمون جهاد؛
- یادی از استاد غلام‌محمد نیازی؛
- قیام توفنده در قلب کشور؛
- راه‌حل مساله افغانستان؛
- آموختنی‌هایی در مسیر انقلاب اسلامی؛
- درس فی قلب المعرکه.[۶]
تاریخچه فعالیت‌های سیاسی
با تصویب قانون اساسی افغانستان در 1343ش، از طریق آزادی احزاب و مطبوعات، فضای مناسبی برای رشد جریان‌ها و احزاب سیاسی به‌وجود آمد. از این تاریخ، احزاب گوناگونی در صحنۀ سیاست افغانستان، شکل گرفتند.[۷] در چنین فضایی، رشد احزاب کمونیستی، به‌‌ویژه میان دانشگاهیان، چشم‌گیر بود.[۸] ظهور گروه‌های چپ با واکنش استادان فارغ‌التحصیل الازهر، روبرو شد و اسلام‌گرایانی مانند برهان‌الدین ربانی و گلبدین حکمتیار به مقابله با جریان‌های کمونیستی پرداختند.[۹] ربانی با همکاری غلام‌محمد نیازی و برخی استادان و دانشجویان اسلام‌گرا، سازمان جوانان مسلمان را براى مقابله با تبليغات كمونيست‌ها در دانشگاه كابل بنيان نهاد.[۱۰]
با كودتاى محمدداود خان در 1352ش، اعضا و هواداران نهضت اسلامى افغانستان، از جمله برهان‌الدین ربانی، به پاکستان رفتند و مورد حمایت احزاب اسلام‌گراى پاكستان و حكومت ذوالفقار على بوتو قرار گرفتند. دولت بوتو كه بر سر پشتونستان مناسبات خوبی با دولت افغانستان نداشت، به‌دنبال بهره‌گیری از مهاجران افغانستانی برای براندازی حکومت داودخان بود، اما ربّانى که مخالف رویکرد مسلحانه برضد حكومت داودخان بود به کشور عربستان رفت.[۱۱] با كشته شدن غلام‌محمد نيازى در 1356ش، اعضای سازمان جوانان مسلمان به دو گروه جمعیت اسلامی و حزب اسلامی تقسيم شدند و ربّانى در بازگشت به پاکستان در اوايل ۱۳۵۷ش، رهبرى «جمعيت اسلامى افغانستان» را بر عهده گرفت.[۱۲]
بعد از كودتاى 27 ثور/ارديبهشت ۱۳۵۷ش و سقوط حكومت داوودخان، فضاى سياسى جديدى در افغانستان ایجاد شد، اما فشار بر اسلام‌گرايان ادامه داشت و ربّانى همچون دیگر رهبران جهادی افغانستان، مردم را علیه حکومت کمونیستی و نیروهای اشغال‌گر شوروی به قیام مسلحانه دعوت می‌کرد.[۱۳] او به‌مثابه شخصیت اخوانی ميانه‌رو، بيش از ديگران به پيروزى مجاهدین در افغانستان اميدوار بود و در شوراى اتحاد هفتگانۀ پيشاور كه در۱۳۶۰ش با شركت هفت حزب عمدۀ جهادى افغانستان تشكيل شد جزو اعضای فعال به‌شمار می‌رفت و در همراهی هيئت‌هاى اعزامى مجاهدين به كشورها و سازمان ملل، مشارکت داشت.[۱۴] ربانی در اين دوره چندین‌بار به ایران سفر کرد و در صدد بود تا پس از خروج نيروهاى ارتش شوروی و سقوط دولت نجيب، با سران احزاب جهادی شیعۀ مقیم ایران دربارۀ اتحاد گروه‌های جهادی سنی و شیعه مذاکرده کرده، زمینه‌ی انتقال مسالمت‌آميز قدرت را فراهم کند؛ ولی این رفت‌وآمدها نتایج محسوسی در پی نداشت.[۱۵]
مسئولیت‌ها
الف) رئیس حزب جمعیت اسلامی افغانستان
ربانی در 1352ش به‌عنوان رهبر «جمعیت اسلامی» افغانستان انتخاب شد و مبارزۀ سیاسی را سرلوحۀ اقدامات خود قرار داد؛ اما با کودتای 27 ثور/اردیبهشت 1357ش، او رویکرد مسلحانه در پیش گرفت و تلاش کرد تا شخصیت‌های برجستۀ سیاسی، فرهنگی و دارای اندیشه‌های مختلف را در چارچوب حزب جمعیت اسلامی افغانستان با خود همراه کند.[۱۶]
ب) رئیس‌جمهور دولت اسلامی افغانستان
با سقوط دولت کمونیستی دکتر نجیب‌الله، ربانی در 1371ش پس از دورۀ ریاست‌جمهوری دو ماهۀ «صبغت‌الله مجددی» به‌مدت چهار ماه به‌عنوان رئیس دولت انتقالی افغانستان انتخاب شد تا زمینۀ انتخابات سراسری را در افغانستان فراهم کند؛ اما با آغاز جنگ‌های داخلی، ریاست او به‌مدت 18 ماه تمدید شد. ربانی با تمدید دورۀ حاکمیت، لويَه‌جِرگه را که بزرگ‌ترين شوراى قبايلی افغانستان است، با مشارکت اعضاى حزب جمعیت اسلامی و هواداران قومى و هم‌پيمانان خود در هرات برگزار کرد. اين اقدامات، جنگ داخلى را تشدید کرد و شاخۀ نظامی حزب جمعیت اسلامی به فرماندهى احمدشاه مسعود بر ضد گُلبُدين حكمتيار که نمایندۀ قوم پشتون به‌شمار می‌آمد و سپس بر ضد عبدالعلى مَزارى که رهبر حزب وحدت اسلامی شیعیان و نماینده قوم هزاره به‌حساب می‌آمد و عبدالرشيد دوستُم که رهبر حزب جنبش ملی و نمایندۀ قوم ازبیک بود، به ستیز برخاست.[۱۷] ربانی تا یازدهم سپتامبر و حملۀ نظامی آمریکا و نیروهای بین‌المللی به خاک افغانستان و برگزاری «کنفرانس بن»، رئیس‌جمهور افغانستان به‌شمار می‌آمد.[۱۸]
ج) رئیس شورای عالی صلح افغانستان
ربانی در 1384ش به‌عنوان نمایندۀ مردم بدخشان به پارلمان افغانستان راه یافت و در 1389ش از سوی حامد کرزای رئیس‌جمهور پیشین افغانستان به‌عنوان رئیس شورای عالی صلح افغانستان منصوب شد. وی زمانی که ریاست شورای نامبرده را بر عهده داشت، برای تحقق وحدت ملی و برقراری صلح و ثبات در افغانستان و منطقه بی‌وقفه تلاش کرد.[۱۹]
دیدگاه‌ها
برهان‌الدین ربانی در سخنان خود بارها از حقوق اقوام و اقلیت‌های دینی و مذهبی در افغانستان سخن گفته و مشارکت اقوام افغانستان را در قدرت سیاسی ضروری می‌دانست؛ اما در مقام عمل و دوران مسئولیت‌های سیاسی خود در چنبرۀ انحصار حزبی، قومی و مذهبی گرفتار شد. وی همچنین به استقلال نظام سیاسی افغانستان، مسئولیت حکومت در پاسداشت ارزش‌های دینی و تأمین رفاه و آسایش شهروندان و برقراری روابط حسنه با کشورهای همسایه و جهان بر اساس احترام متقابل، باور داشت. او حکومت اسلامی مجاهدین را برترین نظام مستقل سیاسی در تاریخ افغانستان می‌دانست.[۲۰]
درگذشت
برهان‌الدین ربانی در 29 سنبله/شهریور 1390ش در منزل خود از سوی فردی که خود را نماینده طالبان معرفی کرده بود مورد حملۀ انتحاری قرار گرفت و کشته شد.[۲۱] شخصیت فرهنگی و جهادی برهان‌الدین ربانی، مردم‌داری، بردباری، درایت سیاسی، پشتکار و تلاش او برای تأمین آرامش و امنیت جامعۀ مسلمان افغانستان بر اساس آموزه‌های اسلامی، از ویژگی‌هایی است که بسیاری از اندیشمندان و رهبران سیاسی افغانستان و سایر کشورها در توصیف ربانی به آن توجه کرده‌اند. یوگاداس یوشیکا، سفیر و نماینده ویژۀ اتحادیه اروپا، ربانی را آموزگار مبانی اسلام دانسته است که با رفتار و گفتار خود، ناسازگاری آموزه‌های اسلام با پدیدۀ غیرانسانی ترور و انتحار را نشان می‌داد.[۲۲]
پانویس
- ↑ مبارز، حقایق و تحلیل وقایع سیاسی افغانستان، 1378ش، ص143.
- ↑ «زندگینامۀ شهید صلح، برهان‌الدین ربانی»، خبرگزاری فارس.
- ↑ جمعی از نویسندگان، احزاب سياسى افغانستان، 1384ش، ج۲، ص823-825؛ مبارز، حقایق و تحلیل وقایع سیاسی افغانستان، 1378ش، ص۱۴۳-۱۴۴.
- ↑ جمعی از نویسندگان، احزاب سياسى افغانستان، 1384ش، ج۲، ص۸۲۴.
- ↑ ناصری داودی، «ربانی، برهان‌الدین»، وب‌سایت دانشنامۀ جهان اسلام.
- ↑ ناصری داودی، «ربانی، برهان‌الدین»، وب‌سایت دانشنامۀ جهان اسلام.
- ↑ اسعدی، جهان اسلام، 1369ش، ج1، ص84.
- ↑ فایق، رازی را که نمی‌خواستم افشا گردد، 1379ش، ج1، ص22-23.
- ↑ روآ، «نقش گروه‌های نظامی، مذهبی و سیاسی در افغانستان»، 1370ش، ج1، ص95ـ97.
- ↑ منيب، جريانات تاريخى افغانستان، ص۸۹ـ۹۰، ۲۰۲.
- ↑ مبارز، حقایق و تحلیل وقایع سیاسی افغانستان، 1378ش، ص۲۷، ۱۴۵.
- ↑ مبارز، حقایق و تحلیل وقایع سیاسی افغانستان، 1378ش، ص۶۲ـ۶۳، ۱۴۵ـ۱۴۶.
- ↑ منيب، جریانات تاریخی افغانستان، 1379ش، ص۱۴۳، ۲۰۳ـ۲۰۴؛ جمعی از نویسندگان، احزاب سياسى افغانستان، 1384ش، ج۲، ص ۸۲۶.
- ↑ منيب، جریانات تاریخی افغانستان، 1379ش، ص۱۹۲، ۲۰۳.
- ↑ دولت‌آبادى، شناسنامۀ افغانستان، 1382ش، ص ۴۰۵ـ۴۰۸؛ پهلوان، افغانستان: عصر مجاهدين و برآمدن طالبان، 1377ش، ص ۴۵ـ۴۷.
- ↑ منيب، جریانات تاریخی افغانستان، 1379ش، ص۱۹۲، ۲۰۳.
- ↑ عظيمى، اردو و سياست: در سه دهۀ اخير افغانستان، 1378ش، ج۲، ص۶۲۶، ۶۳۰.
- ↑ «زندگینامۀ استاد برهان‌الدین ربانی»، خبرگزاری صدای افغان (آوا).
- ↑ «زندگینامۀ شهید صلح، برهان‌الدین ربانی»، خبرگزاری فارس.
- ↑ «حیات سیاسی و افکار شهید ربانی در یک نگاه»، وب‌سایت پایگاه اطلاع‌رسانی فرهنگی.
- ↑ «زندگینامۀ شهید صلح، برهان‌الدین ربانی»، خبرگزاری فارس.
- ↑ «استاد ربانی یکی از شخصیت‌های برجسته و کم‌نظیر در دوران معاصر بود که زندگی خویش را وقف ایجاد صلح و امنیت و بیداری اسلامی نمود»، خبرگزاری صدای افغان (آوا)؛ بشردوست، «از شش کتاب استاد برهان‌الدین ربانی رونمایی گردید»، خبرگزاری پژواک؛ «روایت جعفریان از شخصیت برهان‌الدین ربانی»، خبرگزاری مشرق.
منابع
- «استاد ربانی یکی از شخصیت‌های برجسته و کم نظیر در دوران معاصر بود که زندگی خویش را وقف ایجاد صلح و امنیت و بیداری اسلامی نمود»، خبرگزاری صدای افغان (آوا)، تاریخ درج مطلب: 19 شهریور 1390ش.
- اسعدی، مرتضی، جهان اسلام، تهران، مرکز نشر دانشگاهی، 1369ش.
- بشردوست، ناهید، «از شش کتاب استاد برهان‌الدین ربانی رونمایی گردید»، خبرگزاری پژواک، تاریخ درج مطلب: 27 شهریور 1397ش.
- «حیات سیاسی و افکار شهید ربانی در یک نگاه»، پایگاه اطلاع‌رسانی جهاد فرهنگی، تاریخ درج مطلب: 31 شهریور 1396ش.
- «رازهای مرگ برهان‌الدین ربانی دفن شد»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ درج مطلب: 21 فروردین 1395ش.
- «روایت جعفریان از شخصیت برهان‌الدین ربانی»، خبرگزاری مشرق، تاریخ درج مطلب: 30 شهریور 1390ش.
- «زندگینامۀ استاد برهان‌الدین ربانی»، خبرگزاری صدای افغان (آوا)، تاریخ درج مطلب: 29 شهریور 1390ش.
- «زندگینامۀ شهید صلح، برهان‌الدین ربانی»، خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب: 28 میزان/ سنبله 1391ش.
- پهلوان، چنگیز، افغانستان: عصر مجاهدين و برآمدن طالبان، تهران، قطره، ۱۳۷۷ش.
- جمعی از نویسندگان، احزاب سياسى افغانستان: مرامنامه‌ها و اساسنامه‌ها، کابل، وزارت عدليۀ جمهورى اسلامى افغانستان، ۱۳۸۴ش.
- دولت‌آبادى، بصیراحمد، شناسنامۀ افغانستان، تهران، عرفان، ۱۳۸۲ش.
- روآ، الیویه، «نقش گروه‌های نظامی، مذهبی و سیاسی در افغانستان»، در مجموعه مقالات دومین سمینار افغانستان، تهران، دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی وزارت امور خارجه، 1370ش.
- عظيمى، محمدنبی، اردو و سياست: در سه دهۀ اخير افغانستان، پيشاور ۱۳۷۸ش.
- فایق، غوث‌الدین، رازی را که نمی‌خواستم افشا گردد، پیشاور، فضل، 1379ش.
- مبارز، عبدالحمید، حقایق و تحلیل وقایع سیاسی افغانستان، پیشاور، 1378ش.
- منيب، جريانات تاريخى افغانستان، پيشاور، ۱۳۷۹ش؛
- ناصری داودی، عبدالمجید، «ربانی، برهان‌الدین»، وب‌سایت دانشنامۀ جهان اسلام، تاریخ درج مطلب: 1393ش.