دانشگاه کابل

دانشگاه کابل، اولین مرکز آموزش عالی در افغانستان.

دانشگاه کابل، اولین دانشگاه افغانستان است و در کابل (پایتخت افغانستان)، قرار دارد. این دانشگاه، در زبان پشتو، «دَ کابل پُوهَنتُون» و در انگلیسی «University of Kabul» خوانده می‌شود.

تاریخچه

دانشگاه کابل، در یکم عقرب (آبان) ۱۳۱۱ش، به‌عنوان اولین، بزرگترین و معتبرترین دانشگاه دولتی افغانستان، در زمان پادشاهی «محمد نادر شاه»، با تأسیس دانشکده علوم طبی (پزشکی) بنیانگذاری شد. دانشکدۀ طب (پزشکی) که امروزه به دانشگاه طبی کابل معروف است، توسط استادان کشور ترکیه ساخته ‌شد. در سال اول، این دانشکده، فعالیت خود را با جذب 8 نفر دانشجو که از طریق کنکور انتخاب شدند، آغاز کرد. دکتر رفقی کامل بیگ، از پزشکان مشهور کشور ترکیه، ریاست دانشکدۀ طب را بر عهده داشت.

توسعه

سال‌های ۱۳۳۰-۱۳۴5ش را می‌توان از نظر ظاهری، دهۀ توسعۀ دانشگاه کابل به حساب آورد. در این دوره، سیستم آموزش عالی مدرن افغانستان، در هستۀ مرکزی دانشگاه کابل ایجاد شد و به‌تدریج با تأسیس دانشکده‌های ذیل توسعه یافت:

1. دانشکده حقوق و علوم سیاسی در سال ۱۳۱۷ش.
2. دانشکده ساینس (علوم) در سال ۱۳۲1ش.
3. دانشکده ادبیات در سال ۱۳۲۳ش.
4. دانشکده حقوق و شرع در سال ۱330ش.
5. دانشکده زراعت و مهندسی، ۱335ش.
6. افتتاح شعبه نسوان (زنان) در دانشکده طب (پزشکی)، ۱۳۳۶ش.
7. دانشکده اقتصاد، ۱337ش.
8. دانشکده فارمسی (داروسازی)، 1338ش.
9. دانشکده علوم وترنری (دامپزشکی)، 1340ش.
10. دانشکده هنر در سال 1345ش.

در سال 1340ش، مؤسسۀ تعلیم و تربیت، از وزارت معارف (آموزش و پرورش) جدا و به دانشگاه کابل ملحق شد.

بناها

اولین بنای دانشگاه کابل، ساختمان دانشکدۀ طبی (پزشکی) و ملحقات آن است. بعد از آن، ساختمان دانشکده‌های علوم طبیعی و فارمسی (داروسازی) که نزدیک یکدیگر قرار دارند، به آن افزوده شد.

سنگ‌بنای ساختمان اداری و دانشکده‌های دانشگاه کابل در سال ۱۳۲۳ش گذاشته شده و در سال ۱۳۴۳ش دانشگاه به این ساختمان انتقال یافت. دانشکده‌ها، در ابتدا، به‌صورت پراکنده در نقاط مختلف شهر، به ‌فاصله‌های زیادی از ریاست دانشگاه قرار داشتند. این بناها، هر کدام، دارای لیلیه‌های (خوابگاه) جداگانه بودند که آن هم در نقاط مختلف شهر پراکنده بود. پس از مدتی، دانشکده‌های دانشگاه کابل را از نقاط مختلف شهر، دور هم جمع کردند؛ بعضی از آنها، در مجتمع مستقل و تعداد دیگر به‌صورت مشترک در یک ساختمان بزرگ دو طبقه‌ای جایگزین شد. با احداث و تکمیل ساختمان جدید در سال 1361ش، تمامی دانشکده‌ها در مجموعۀ واحدی در کنار یکدیگر، قرار گرفتند.

دوران شکوفایی

دانشگاه کابل، تا سال ۱۳۵۷ش و قبل از جنگ‌های داخلی، از نظر اعتبار علمی، به‌عنوان یکی از معتبرترین مراکز آموزش‌ عالی منطقه و همچنین یکی از دانشگاه‌های معتبر دنیا شناخته می‌شد. بسیاری از کشورهای اروپایی، آمریکایی و آسیایی برنامه‌های دوجانبه و چندجانبه‌ای را به‌منظور تبادل استاد، دانشجو و اشتراک‌گذاری مواد درسی با دانشگاه کابل اجرایی ‌کردند. دانشجویان افغانستانی و خارجی برای کارهای پژوهشی به کشورهای یکدیگر سفر می‌کردند؛ برای مثال، برخی از دانشجویان ایرانی، فلسطینی، پاکستانی و هندی برای ادامۀ تحصیل، دانشگاه کابل را انتخاب کردند. سالانه، به‌طور میانگین ۴۰ دانشجوی خارجی در دانشکده‌های مختلف دانشگاه کابل مشغول به‌تحصیل بودند. این دانشگاه، در آن دوره، کتابخانه، مراکز تحقیقاتی مجهز و اساتید مجربی را در اختیار داشت و یکی از قطب‌های علمی منطقه به شمار می‌رفت.

دوران رکود

با آغاز جنگ‌‏های داخلی بعد از کودتای سال 1357ش، دانشگاه کابل میدان مبارزۀ جناح‌‏های درگیر در افغانستان شد. در طی این جنگ‌ها، بخش‌‏های زیادی از این دانشگاه ویران شد و تمامی امکانات آن، از جمله ابزارهای تحقیقاتی و کتابخانه‌های آن نیز به تاراج رفت. کادر علمی و اساتید این دانشگاه و کارکنان آن مهاجرت کردند و یا دست از تدریس و فعالیت برداشته و خانه‌نشین شدند. دانشگاه کابل پس از پایان درگیری‌های داخلی و به وجود آمدن ثبات نسبی در زمان حاکمیت پنج‌سالۀ طالبان، فعالیت‌های خود را به‌صورت اندک آغاز کردند. هرچند، بخش‏‌های مختلفی از دانشگاه کابل تعطیل یا به‌صورت نیمه‌فعال باقی ماند. در این دوره، فضای دانشگاه برای استادان و دانشجویان کسل‌کننده‌ بود و محتوای درسی لازم در اختیار دانشجویان قرار نداشت. همچنین، کادر مجرب دانشگاه یا در خارج به‌سر می‌بردند و یا دست از کار کشیده بودند.

بازسازی و شکوفایی دوباره

با تغییر نظام سیاسی افغانستان در سال 1380ش، دوره احیاء، توسعه و شکوفایی دوبارۀ دانشگاه کابل فرا رسید. در جهت مدرن‌سازی سیستم آموزش عالی تلاش صورت گرفت و حضور دختران و پسران آزاد اعلام شد. دانشجویان باید پس از گذراندن کنکور وارد این دانشگاه شوند که این روند تاکنون جریان دارد.

تأسیس دانشکده‌های جدید

در دوران 20 سالۀجمهوری اسلامی افغانستان، دانشکده‌های جدید علوم کامپیوتر، محیط زیست، مدیریت و سیاست‌های عمومی تأسیس شده و دانشکدۀ علوم به چهار دانشکدۀ جداگانه ریاضیات، فیزیک، زیست‌شناسی و کیمیا (شیمی) تقسیم شد. در حال حاضر، تعداد دانشکده‌ها به ۲۲ دانشکده و ۱۰۱ گروه افزایش یافته است.

مقاطع تحصیلی

دانشگاه کابل، دارای سه مقطع تحصیلی لیسانس، ماستری (فوق لیسانس) و دکتری است.

دانشجویان

در دوران جمهوری اسلامی افغانستان، تعداد دانشجویان از ۳۰۰۰ نفر به ۲۵۰۰۰ نفر افزایش یافت.

دانشگاه کابل و تحولات سیاسی

دانشگاه کابل در ایجاد تحولات بزرگ سیاسی در افغانستان نقش برجسته‌ای داشته و همیشه مهد آزادی‌خواهی و حرکت‌های اصلاح‌طلبانه بوده است. بسیاری از جنبش‌های سیاسی و اجتماعی افغانستان از این دانشگاه آغاز شده است. در آستانۀ گذار افغانستان از دولت‌های شاهی به جمهوری، دانشگاه کابل و مراکز علمی و آکادمیک وابسته به آن، محور تصمیم‌گیری‌ها و انقلاب‌ها بود. راهپیمایی‌های بزرگ دانشجویان هوادار جنبش چپ در افغانستان طی دهه‌های ۵۰ و ۶۰ خورشیدی در اغلب موارد از سوی فعالان دانشگاهی در کابل سازماندهی و رهبری می‌شد. بیشتر رهبران جنبش‌های سیاسی و فکری افغانستان و پیشگامان جریان روشنفکری کشور از دانش‌آموختگان دانشگاه کابل یا از فعالان شاخص و جریان‌ساز آن محسوب می‌شوند. پس از پیروزی جنبش چپ و آغاز جهاد مردم افغانستان علیه کمونیزم، رهبران اکثر گروه‌های جهادی از دانشجویان یا محصلان قدیمی این دانشگاه بودند. گروهی از آنها نیز از مبارزات فعالان دانشگاهی، الهام و الگو گرفته‌ بودند.

مراکز علمی وابسته به دانشگاه کابل

از جمله مراکز علمی وابسته به این دانشگاه می‌توان به «دارالمعلمین عالی»، «مدارس صنایع نفیسه (ظریف)» و «دارالعلوم عربیه» اشاره کرد.

منابع

• «تاریخچه پوهنتون کابل»، سایت پوهنتون کابل، تاریخ بازدید: 3 آبان 1401ش.
• جاوید، «دانشگاه کابل»، سایت ژورنالیزم جدید، بهمن 1388ش.
• «دانشگاه کابل ۹۰ ساله شد»، باشگاه خبرنگاران جوان، تاریخ درج مطلب: آبان 1401.
• «دانشگاه کابل از آغاز تاکنون/ دموکراسی و براندازی نظام شاهی/ در دهه 70 چه گذشت»، خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب: مرداد 1394ش.
• «دانشگاه کابل در گذر زمان؛ خیز نسل جوان برای احیاء اعتبار گذشته»، سایت شفقنا، تاریخ درج مطلب: خرداد 1394ش.
• «دانشگاه کابل؛ عقبگرد از تعصب به تحجر»، سایت خبرگزاری جمهور، تاریخ درج مطلب: مهر 1400ش.
• «دانشگاه کابل»، وب‌سایت افغانستان عزیز، تاریخ درج مطلب: خرداد 1391ش.
• «دانشگاه کابل»، وب‌سایت قله، تاریخ بازدید: 10 مهر 1401ش.
• دهخدا، علی‌اکبر، لغتنامه، تهران، موسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، ۱۳۷۷ش.
• شیرزادی، «دانشگاه کابل در جستجوی هویت دیروز»، وبلاگ پژواک، تاریخ درج مطلب: اردبیهشت 1392ش.