انقلاب اسلامی

انقلاب اسلامی، قیام مردم ایران به‌رهبری امام خمینی و با هدف سرنگونی حکومت طاغوت و استقرار حکومت اسلامی مبتنی بر ولایت فقیه.

خیزش ایرانیان برای شکل‌گیری انقلاب اسلامی در سال 1357ش

مفهوم‌شناسی

«انقلاب» در لغت به‌معنای تحول و دگرگونی است و در اصطلاح به تحول فراگیری گفته می‌شود که در حوزه‌های مختلف یک کشور توسط گروه‌های ناراضی و مخالف رخ می‌دهد. دو معنا برای انقلاب گفته شده است؛ نخست، تحول سریع و شدید که به‌واسطه طغیان مردم روی می‌دهد و با خشونت همراه است؛ این تحول غالبا نظام سیاسی، حقوقی و اقتصادی را نیز دچار تغییر می‌کند. دوم، تحول گسترده‌ای که بدون خشونت به‌وقوع می‌پیوندد مانند انقلاب فرهنگی و انقلاب صنعتی. این واژه وقتی در کنار واژه «اسلام» قرار می‌گیرد به‌معنای حرکت و خیزش مردم برای جایگزین کردن نظام اسلامی و اجرای مقررات و احکام اسلام به‌جای یک نظام غیر اسلامی است.

انقلاب اسلامی ایران

در بهمن 1341ش رفراندمی از طرف آمریکا و توسط شاه ایران برگزار گردید که هدف آن، ایجاد اصلاحات اقتصادی و اجتماعی اعلام گردید. این برنامه اصلاحی «انقلاب شاه و مردم» یا «انقلاب سفید» نام گرفت. اعتراض شدید امام خمینی به این اصلاحات، نقطه آغازین انقلاب اسلامی ایران دانسته شده است. از دیدگاه امام خمینی عاشورا، مجالس حسینی و مساجد مهم‌ترین نقش را در گسترش انقلاب اسلامی داشته‌اند. همچنین در بیانات آیت‌الله خامنه‌ای، از قم به‌عنوان خاستگاه اولیه انقلاب اسلامی نام برده شده است. قیام مردم قم در 19 دی 1356ش به‌سرعت مورد توجه مردم ایران قرار گرفت و دیگر شهرها به پیروی از مردم قم برای مبارزه با حکومت پهلوی به‌پا خواستند.

مبانی نظری انقلاب

درباره پدیداری انقلاب‌ها، نظریه‌های مختلفی ارائه شده که هر کدام یک يا چند سويه از علل وقوع انقلاب را مورد توجه قرار داده‌اند. در ادامه به مهم‌ترین نظریه‌های انقلاب اشاره می‌شود.

کارل مارکس

مارکس، جامعه‌شناس و فیلسوف آلمانی، مبارزه و کشمکش بین دو طبقه سرمایه‌دار و کارگر را خاستگاه انقلاب‌ها در طول تاریخ دانسته است. او اقتصاد را زیربنای همه امور اجتماعی می‌دانست و معتقد بود که تاریخ را امور اقتصادی به‌وجود می‌آورند نه اندیشه‌ها.

کرین برینتون

برینتون با بررسی انقلاب‌های آمریکا، فرانسه، انگیس و روسیه به این نتیجه رسید که با وجود برخی شباهت‌ها، نمی‌توان الگوی واحدی را از این انقلاب‌ها استخراج کرد. از نظر او نظارت نکردن بر نیروهای مسلح و از دست دادن قدرت اِعمال مؤثر آن‌ها، از مهم‌ترین عوامل سقوط حکومت‌ها است.

جیمز دیویس

نظریه دیویس نظریه‌ای اقتصادی – روان‌شناختی است. از دیدگاه وی تحولات اقتصادی تأثیر منفی بر ذهن افراد می‌گذارد و تفکر انقلابی با جستجوی موقعیت‌های بهتر برای برآورده شدن نیازهای اساسی خود از قبیل نیازهای فیزیکی، اجتماعی، برابری و عدالت ادامه می‌یابد.

تد رابرت‌گر

«تد» پدیده انقلاب را ناشی از احساس محرومیت نسبی در میان توده‌ها و نخبگان دانسته است؛ او با تأکید بر سه‌گانه محرومیت نزولی، محرومیت ناشی از بلندپروازی و محرومیت صعودی بر این باور است که محرومیت هرچه شدیدتر باشد احتمال وقوع انقلاب هم شدیدتر خواهد بود.

چالمرز جانسون

از دیدگاه جانسون، انقلاب، تلاش برای ایجاد تغییرات در ساخت جامعه از طریق خشونت است. به نظر وی، وقوع انقلاب منوط به وقوع سه عامل پی‌درپی است: از دست رفتن تعادل (رکود قدرت)؛ انعطاف‌ناپذیری نخبگان حکومتی؛ مداخله عوامل شتاب‌زای انقلاب.

ساموئل هانتینگتون

هانتینگتون، توسعۀ اقتصادی و سیاسی را وابسته ‌به یکدیگر می‌داند و معتقد است درصورتی‌که توسعه سیاسی هم‌زمان با رشد و توسعه اقتصادی اتفاق نیفتد بحران‌های اجتماعی یا انقلاب رخ خواهد داد. از این منظر، ناتوانی حاکمیت در تعریف سازوکار حضور فراگیر همه نیروها در صحنه سیاسی، وقوع انقلاب را ناگزیر می‌سازد.

تدا اسکاچ‌پل

خانم تدا اسکاچ‌پل با متمایز دانستن انقلاب‌ سیاسی از اجتماعی، بر این نکته تأکید کرده است که در انقلاب‌ سیاسی، ساختارهای اجتماعی دستخوش تغییر نمی‌شود اما با انقلاب اجتماعی، هم ساختار حکومت و هم طبقات اجتماعی دگرگون می‌شود. او با برشمردن بحران سیاسی دولت، شورش از پایین و مشارکت نخبگان به‌عنوان پیش‌زمینه‌های انقلاب، بر این باور است که انقلاب‌ها می‌آیند و ساخته نمی‌شوند.

هانا آرنت و ویلیام کورن هاوزر

نظریه هانا آرنت به «جامعه توده‌وار» معروف است. از دیدگاه هانا آرنت و ویلیام کورن شروط لازم برای ایجاد جنبش‌های توده‌ای عبارت است از «سقوط اقتدار و مرجعیت سیاسی» و «عدم پذیرش آنان توسط مردم». از سوی دیگر تشکیل گروه‌هایی از افراد به حاشیه رانده‌شده و آماده شدن آن‌ها برای رهبری جامعه جدید، شرط کافی برای تحقق انقلاب دانسته شده است.

اثرگذاری انقلاب اسلامی بر نظریه‌های انقلاب

وقوع انقلاب اسلامی ایران نظریه‌های انقلاب و روندهای مطالعات انقلاب را دگرگون کرد؛ برخی از نظریه‌ها رد و برخی اصلاح گردید و برخی نظریه‌های جدید تدوین شد. «نقش زنان در انقلاب‌ها» از موضوعات مغفول در نظریه‌های انقلاب بود که با وقوع انقلاب اسلامی مورد توجه جامعه‌شناسان قرار گرفت. موضوع «بحران مشروعیت سیاسی» از دیگر عواملی است که در نظریه‌های پیشین انقلاب مورد توجه قرار نگرفته است. نظریات مارکسیستی به‌دلیل توجه تام به نقش مسائل اقتصادی، از توضیح نقش این عامل در وقوع انقلاب‌ها عاجز هستند. پیروزی انقلاب اسلامی، جامعه‌شناسان را بر آن داشت تا به نقش «بحران مشروعیت سیاسی» در ناپایداری سیاسی بپردازند. «فرهنگ سیاسی مقاومت» از دیگر عوامل وقوع انقلاب است که به گفته «جان فورد» تا قبل از انقلاب اسلامی ایران مورد توجه نظریه‌پردازان انقلاب نبود و بعد از انقلاب ایران بود که این اصطلاح به ادبیات نظریه‌پردازان انقلاب راه یافت. «نقش اراده، آرمان و رهبری» از عوامل مهم در پیروزی انقلاب اسلامی ایران است که جامعه‌شناسانی مانند تدا اسکاچ‌پل آن را انکار می‌کرد اما بعد از پیروزی انقلاب اسلامی با انتشار مقاله‌ای به‌نام «دولت رانتیر (تحصیل‌دار) و اسلام شیعی در انقلاب ایران» رسماً از نظرات قبلی خود عقب‌نشینی کرد. همچنین اندیشمندان زیادی در غرب و از کشورهای مختلف متأثر از انقلاب اسلامی مردم ایران کوشیده‌اند با نوشتن کتاب، مقاله، مصاحبه و حتی سفر به ایران ابعاد و عوامل مختلف وقوع انقلاب اسلامی ایران را مورد بررسی قرار دهند. از جمله این افراد می‌توان به میشل فوکو جامعه‌شناس و فیلسوف فرانسوی، جان فوران جامعه‌شناس و محقق در زمینه انقلاب‌های اجتماعی، نیکی.آر کِدی تاریخ‌شناس و استاد دانشگاه کالیفرنیا، آصف بیات جامعه‌شناس و استاد دانشگاه ایلینوی آمریکا و لیلی عشقی پژوهشگر در حوزه جامعه‌شناسی و مقیم فرانسه اشاره کرد.

زمینه‌های پیدایش انقلاب اسلامی

زمینه‌های وقوع انقلاب اسلامی به چهار دسته کلان تقسیم می‌شود:

زمینه‌های فرهنگی

در مورد زمینه‌های فرهنگی وقوع انقلاب اسلامی چند دیدگاه مطرح شده است؛ عده‌ای مانند حامد الگار «تشیع»، «رهبری امام خمینی» و «طرح کردن اسلام به‌عنوان یک ایدئولوژی» را مهم‌ترین زمینه‌های فرهنگی وقوع انقلاب اسلامی دانسته‌اند وگروهی دیگر معتقدند «جدا شدن حکومت پهلوی از اسلام» و «بی‌توجهی به شعائر دینی» از یک‌سو و «قدرت یافتن روحانیون و بسیج کردن مردم توسط آن‌ها» از سوی دیگر، از عوامل مهم فرهنگی ـ اجتماعی در پیروزی انقلاب اسلامی هستند.

زمینه‌های سیاسی

وابستگی آشکار حکومت پهلوی به غرب خصوصاً آمریکا، فساد گسترده در بین عوامل حکومت، اختناق و مقابله حکومت با آزاداندیشی، ظلم و بی‌عدالتی گسترده در کشور، اقداماتی مانند احیاء کاپیتولاسیون و اصلاحات ارضی از مهم‌ترین زمینه‌های سیاسی وقوع انقلاب اسلامی به‌شمار می‌آید.

زمینه‌های اقتصادی

رشد نامتوازن اقتصادی، فاصله طبقاتی زیاد، توزیع ناعادلانه ثروت، فساد مالی طبقه حاکم، تشدید مهاجرت و وضعیت نابسامان مهاجران روستایی در شهرها و در نهایت بحران اقتصادی از مهم‌ترین زمینه‌های اقتصادی وقوع انقلاب اسلامی بوده است.

زمینه‌های اعتقادی

نفی استبداد و استعمار، نفی سلطه استکبار، مبارزه با استعمار، ظلم‌ستیزی و استقلال از مفاهیمی هستند که روح قیام و حرکت برای برپایی نظام اسلامی را در مردم ایران زنده کرد.

عوامل پیروزی انقلاب اسلامی از دیگاه رهبران جمهوری اسلامی

امام خمینی و آیت‌الله خامنه‌ای، رهبران انقلاب اسلامی، از عواملی مانند ایمان به خدا، اتكال و اعتماد مردم به خدا، امدادهاي غيبي، وحدت‌كلمه در تمام اقشار مردم، اسلام‌خواهی و ساده‌زيستي مردم، اعتماد به ‌نفس و نفي خودباختگي به‌عنوان مهم‌ترین عوامل پیروزی انقلاب اسلامی یاد کرده‌اند.

گروه‌های اجتماعی اثرگذار در شکل‌گیری انقلاب اسلامی

تمام اقشار و گروه‌های اجتماعی ایران در شکل‌گیری انقلاب اسلامی مشارکت داشتند، از جمله:

• مراجع تقلید مانند آیت‌الله مرعشی نجفی و آیت‌الله گلپایگانی؛
• حوزویان مانند شهید مطهری، شهید بهشتی، آیت‌الله خامنه‌ای، آیت‌الله هاشمی رفسنجانی و سید مصطفی خمینی؛
• دانشگاهیان مانند شهید دکتر چمران، دکتر شریعتی و مهندس بازرگان؛
• بازاریان مانند حبیب‌الله عسگر اولادی، شهید مهدی عراقی و شهید طیب حاج‌رضایی؛
• نظامیان مانند شهیدان سپهبد قرنی، سپهبد صیاد شیرازی، سرلشکر بابایی و سرلشکر آبشناسان؛
• رجال سیاسی مانند داریوش فروهر، یدالله سحابی و ابراهیم یزدی؛
• زنان مانند مرضیه حدیدچی (دباغ)، اعظم طالقانی و مریم بهروزی؛
• هیئت‌های مذهبی مانند هیئت مؤتلفه اسلامی، هیئت بنی‌فاطمه در تهران و هیئت قائمیه تهران؛
• دانش‌آموزان و دانشجویان مانند شهیدان باکری، علم‌الهدی، علیرضا موحد دانش، باقری، و محبوبه دانش؛
• گروه‌های مسلح مانند فدائیان اسلام، امت واحده، منصورون موحدین.

حکومت در انقلاب اسلامی

«مردم‌سالاری دینی»، بنیان حکومت در انقلاب اسلامی است. «مردم‌سالاری» به‌معنای سپردن کار به مردم از طریق انتخابات است و ترکیب «دین» با مردم‌سالاری به‌معنای آن است که آن‌چه به مردم سپرده شده و هر کاری که از این طریق انجام می‌گیرد باید در چاچوب آئین اسلام باشد.

اصول و ارزش‌های انقلاب اسلامی

ایمان، عدالت‌طلبی، ستیز با استکبار و ‌‌استبداد، پرهیز از تجمل‌گرایی و اشرافی‌گری، ساده‌‌زیستى مسئولان، نفى استثمار، نفى سلطه بیگانگان و وابستگى به آن‌ها، نفى اباحی‌گری و سکولاریسم اخلاقى، دفاع از مظلومان جهان، فتح قله‌هاى دانش، حفظ کرامت انسانی|کرامت انسان، تلاش براى ایجاد برادرى و برابرى در جامعه، ایستادگى در مقابل ‌دشمن، استقلال سیاسى، اقتصادى و ‌فرهنگى، آزادى فکر، گسترش فضائل اخلاقی در جامعه، حکومت مردمى و صالح توسط رهبران انقلاب اسلامی به‌عنوان ارزش‌های انقلاب اسلامی معرفی شده است.

گفتمان انقلاب اسلامی

دال مرکزی گفتمان انقلاب اسلامی «هویت اسلامی» است. بر این اساس مفاهیمی چون مردم‌سالاری دینی، حقوق بشر اسلامی، فقه، اجتهاد، امت‌گرایی در برابر ملی‌گرایی و دفاع از محرومان و مستضعفان بعد از پیروزی انقلاب اسلامی به مرور زمان برجسته شد و به‌عنوان نمادهای گفتمان انقلاب اسلامی قرار گرفت. از منظر برخی از پژوهشگران، انقلاب اسلامی با بازتعریف مفاهیمی مانند جمهوریت، مردم‌سالاری، آزادی، عدالت، برابری و حقوق بشر در چارچوب گفتمان خویش،از ظرفیت بالایی در تقابل با گفتمان‌های مسلط جهان برخوردار شده و می‌تواند در آینده به گفتمان برتر در عرصه بین‌الملل تبدیل شود.

آرمان‌ها و اهداف انقلاب اسلامی

آرمان‌ها و اهداف انقلاب اسلامی در سه گروه سیاسی، اجتماعی ـ فرهنگی و اقتصادی دسته‌بندی می‌شود.

آرمان‌های سیاسی

نظام‌سازی، جلب رضایت مردم در چارچوب دستورهای الهی، آزادی، استقلال، مبارزه با استکبار و استعمار و جلوگیری از نفوذ بیگانگان.

آرمان‌های اجتماعی ـ فرهنگی

احیای دین و معنویت، فراهم کردن زمینه رشد فضائل اخلاقی، مبارزه ‌با فساد، ارتقای سطح ‌آگاهی‌های‌ عمومی، رفع ‌تبعیض و ایجاد امکانات ‌عادلانه ‌برای‌ عموم‌، برقراری ‌حقوق ‌مساوی ‌برای ‌مردم ‌بدون ‌توجه‌ به‌ قوم‌، قبیله‌، رنگ‌، نژاد و زبان، صالح بودن کارگزاران امور تربیتی و آموزشی، حاکمیت بلامنازع ارزش‌های الهی و نفی تمامی اولویت‌های غیر اسلامی.

آرمان‌های اقتصادی

جلوگیری ‌از غارت ‌بیت‌المال، استقلال ‌و خودکفایی ‌اقتصادی‌ و صنعتی‌، ریشه‌کنی‌ فقر و محرومیت، تأمین ‌نیازهای ‌اساسی شامل‌ مسکن‌، خوراک‌، پوشاک‌، بهداشت‌، درمان‌، آموزش‌ و پرورش ‌و امکانات‌ لازم‌ برای ‌تشکیل ‌خانواده، تأمین ‌شرایط‌ برای ‌اشتغال ‌کامل، عدالت‌ اقتصادی ‌و کم‌کردن‌ فاصله‌ طبقاتی، جلوگیری ‌از سلطه ‌اقتصادی ‌بیگانه‌ بر کشور، محرومیت‌زدایی.

آسیب‌شناسی انقلاب اسلامی

آسیب‌ها و خطرات تهدیدکننده انقلاب اسلامی به دو گروه آسیب‌های داخلی و آسیب‌های بیرونی تقسیم می‌شود.

آسیب‌های داخلی

تحریف ارزش‌ها، تجددگرایی افراطی، رواج سکولاریسم، فساد اداری و اجتماعی، دنیاطلبی و اشتغال به زینت‌‏های دنیوی، سوء مدیریت، ناتمام رها کردن آرمان‌های انقلاب، تفرقه و اختلاف، غفلت از پرورش نیروی انسانی، بی‌عدالتی اقتصادی، فراموش کردن محرومان، تضعیف رهبری، تضعیف روحیه انقلابی، ابتذال فرهنگی.

آسیب‌های بیرونی

توطئه براندازی انقلاب (آشکار و پنهان)، تحریف ریشه‌های انقلاب، تهاجم فرهنگی، ترویج ملی‌‏گرایی در برابر اسلام‏‌خواهی، ترویج اسلام‌‏ستیزی، نفوذ فرصت‌طلبان در انقلاب، ترویج قومیت‌گرایی.

بازتاب منطقه‌ای و جهانی انقلاب اسلامی

انقلاب اسلامی در سه سطح منطقه‌ای (خاور میانه)، سطح جهان اسلام (تمام کشورها و جوامع مسلمان) و سطح بین‌المللی اثرگذار بوده و اهدافی مانند احیای هویت دینی، طرح اندیشه حکومت اسلامی، دفاع از آرمان فلسطین و ایجاد وحدت و همبستگی اسلامی را پی گرفته است. پیروزی انقلاب اسلامی در ایران بیشترین تأثیر را در الگوسازی برای جنبش‌های سیاسی در جهان اسلام و منطقه خاورمیانه داشته است. این پیروزی که با تکیه بر آرمان مبارزه با استکبار و استعمار به‌دست آمد، این پیام را به منطقه ارسال کرد که باید در برابر حاکمان ظالم و فاسد قیام کرد تا به آزادی رسید. بر این اساس تفکر «مقاومت» که از ایران شکل گرفت در جغرافیای گسترده‌ای از منطقه خاورمیانه شامل لبنان، فلسطین، پاکستان، افغانستان، مصر، تونس، لیبی، یمن و اردن ادامه یافت و در بسیاری از آن‌ها منجر به سقوط حاکمان فاسد و مستبد شد.

تأثیر انقلاب اسلامی بر ارزش‌های اجتماعی

انقلاب اسلامی در زمینه‌های مختلف اجتماعی مانند بالا رفتن روحیه امید و اعتماد به ‌نفس، افزایش عزت و روحیه انقلابی، احیای روحیه جمع‌گرایی به‌جای فردگرایی و احیای روحیه تلاش و توکل بر خدا در مقابل تقدیرگرایی، اثرگذار بوده است.

دستاوردهای انقلاب اسلامی

پژوهشگران، مهم‌ترین دستاوردهای انقلاب اسلامی در حوزه‌های مختلف سیاسی، اجتماعی، علمی و فرهنگی را چنین برشمرده‌اند: استقلال در تصمیم‌گیری، حفظ تمامیت ارضی کشور، رساندن ایران به عزت و کرامت شایسته، ارتقاء جایگاه ایران در جهان، صدور آرمان‌های انقلاب، الهام‌بخشی به حق‌طلبان عالم، گسترش آزادی‌های عمومی، تشویق جوانان به آزاداندیشی و طرح آزاد مباحث، گسترش برخورداری‌های عمومی و امکانات مادی (در مقایسه با پیش از انقلاب و کشورهای هم‌تراز)، پیشرفت در معنویات و امکان سیر تکاملی در فضای انقلاب، گسترش عدالت اجتماعی، اهتمام به مبارزه با فساد و برخورد با عوامل فساد، توان ایستادگی در برابر زورگویان و سلطه‌طلبان جهانی، رشد علمی و صنعتی، پیشرفت فوق‌العاده در علم پزشکی، داروسازی، فن‌آوری هسته‌ای.

تأثیر انقلاب اسلامی بر سبک زندگی

سبک زندگی در هر جامعه‌ای، بازتاب باورها و ارزش‌های پذیرفته‌شده در آن جامعه است. با توجه به پررنگ بودن نقش دین در انقلاب اسلامی و با توجه به اهمیت نقش «هویت اسلامی» در تغییر سیستم فکری و نگرش‌ها، انقلاب اسلامی در بیشتر حوزه‌های سبک زندگی تأثیر مستقیم یا غیرمستقیم داشته و برخی را اصلاح، برخی را ایجاد و برخی از الگوهای رفتاری رایج در پیش از انقلاب را حذف کرده است. انقلاب اسلامی با تسهیل «ورود زنان به عرصه‌های مختلف اجتماعی» سبب ایجاد تغییرات عمده‌ای در سبک زندگی زنان و خانواده‌های ایرانی گردید. اخلاق اجتماعی، ازدواج و خانواده، دین و معنویت، زبان و ادبیات، هنر و معماری، کسب‌وکار، خوراک و سفره، بهداشت و تندرستی، آئین‌های ملی، جشن‌ها، موسیقی و گردشگری از حوزه‌های متأثر از انقلاب اسلامی است. این اثرگذاری با هدف تعالی فرهنگ اسلامی ـ ایرانی و نهادینه‌سازی آن در میان جامعه و نسل جدید پیگیری می‌شود.

منابع

• اسکاچ پل، تدا، «دولت رانتیر (تحصیل‌دار) و اسلام شیعی در انقلاب ایران»، ترجمه محمدتقی دلفروز، در فصلنامه مطالعات راهبردی، شماره نوزدهم، بهار 1382ش.
• اشرافی، مرتضی، تدا اسکاچ‌پل (انقلاب اسلامی و دولت رانتیر)، سایت پژوهه، تاریخ درج مطلب: 24 آبان 1393ش.
• امام‌جمعه‌زاده، سید جواد و دیگران، «تحلیل جامعه‌شناسانه وقوع انقلاب اسلامی؛ با تأکید بر نظریه محرومیت نسبی تد رابرت‌گر و اندیشه‌های امام خمینی»، در دوفصلنامه دانش سياسي، شماره اول، بهار و تابستان 1395ش.
• امام خمینی، سید روح‌الله، صحیفه امام، در پُرتال امام خمینی، تاریخ بازدید: 9 آبان 1400ش.
• اسماعیلی، محسن، حرم اهل‌بیت (ع) خاستگاه انقلاب اسلامی، قم، زائر، 1384ش.
• «انقلاب اسلامی؛ زمینه‌های شکل‌گیری و عوامل پیروزی»، پایگاه اطلاع‌رسانی دانشگاه و پژوهشگاه عالی دفاع ملی و تحقیقات راهبردی، تاریخ درج مطلب: 20 بهمن 1399ش.
• «ارزش‌هاى انقلاب اسلامی چیست؟»، سایت خبرگزاری تسنیم، تاریخ درج مطلب: 12 بهمن 1391ش.
• «آرمان‌ها و اهداف انقلاب اسلامی»، سایت خبرگزاری صدا و سیما، تاریخ درج مطلب: 7 اسفند 1395ش.
• «آسیب‌شناسی انقلاب اسلامی»، سایت دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت‌الله‌العظمی خامنه‌ای، تاریخ درج مطلب: 27 آذر 1389ش.
• بیاتانی، حسین، «مروری بر گفتمان سبک زندگی در فضای فرهنگی انقلاب اسلامی»، به نقل از: رئوف موسوی، سید ابراهیم، «مسئله سبک زندگی»، تهران، سوره مهر، 1399ش.
• پناهی، محمدحسین، «اثر انقلاب اسلامي ايران در نظریه‌های وقوع انقلابات»، در پژوهش حقوق و سیاست، شماره 21، پائیز و زمستان 1385ش.
• «تأثيرات فرهنگي انقلاب اسلامي ايران در سطوح مختلف فرامنطقه‌‏اي»، سایت خبرگزاری صدای افغان، تاریخ درج مطلب: 14 دَلو (بهمن) 1388ش.
• خامنه‌ای، سید علی، «نقش قم در انقلاب اسلامی»، سایت دفتر حفظ و نشر حضرت آیت‌الله‌العظمی خامنه‌ای، تاریخ درج مطلب: 27 مهر 1379ش.
• خامنه‌ای، سید علی، «بیانات در مراسم بیست‌ و پنجمین سالگرد رحلت امام خمینی»، سایت دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای، تاریخ درج مطلب: 14 خرداد 1393ش.
• «دستاوردهای انقلاب اسلامی»، سایت دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت‌الله‌العظمی خامنه‌ای، تاریخ درج مطلب: 10 بهمن 1395ش.
• رضایی جعفری، محسن و دیگران، «گفتمان انقلاب اسلامی ایران و الزامات اشاعه ارزش‌های آن در عصر جهانی شدن بر اساس نظریه لاکلا و موفه»، در فصلنامه مطالعات راهبردی سیاست‌گذاری عمومی، شماره بیستم، پائیز 1395ش.
• «زمینه‌های تأثیر انقلاب اسلامی بر عرصه‌های جهانی در پساچهل‌سالگی انقلاب»، سایت خبرگزاری رسمی حوزه، تاریخ درج مطلب: 8 بهمن 1397ش.
• شیرودی، مرتضی، «عاشورا، خاستگاه انقلاب اسلامى ایران»، در فصلنامه حکومت اسلامی، شماره 27، 1382ش.
• صدیقی، کلیم، نهضت‌های اسلامی و انقلاب اسلامی ایران، ترجمه سید هادی خسروشاهی، تهران، اطلاعات، 1379ش.
• علیزاده، ملک‌محمد، «زمینه‌ها و عوامل پیروزی انقلاب اسلامی»، در سایت قدس آنلاین، تاریخ درج مطلب: 11 بهمن 1397ش.
• عمید، حسن، فرهنگ عمید، سایت کتابسرای اشجع، تاریخ بازدید: 20 مهر 1400ش.
• فرزندی، عباسعلی، «گفتمان انقلاب اسلامی منطبق بر آموزه‌های اسلام ناب»، در سایت دفتر مکتب و اندیشه دفاعی، تاریخ درج مطلب: 13 بهمن 1399ش.
• فولادی، محمد، «نگاهی به نظریه‌های انقلاب»، پرتال علوم انسانی، تاریخ بازدید: 17 آبان 1400ش.
• «قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران»، در سایت مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، تاریخ بازدید: 1 آبان 1400ش.
• «گفتمان‌سازی از منظر رهبر معظم انقلاب (مقطع بررسی 1390 – 1396)»، سایت خبرگزاری صداوسیما، تاریخ درج مطلب: 30 آبان 1396ش.
• لشگری تفرشی، احسان، «تبیین چگونگي نفوذ جغرافیایي اندیشه‌های انقلاب اسلامي ایران در خاورمیانه از طریق تئوري پخش»، در فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، شماره 2، تابستان 1395ش.
• محمدی، محسن و دیگران، «تأثیر انقلاب بر ارزش‌های اجتماعی «از فردگرایی تا جمع‌گرایی»»، در دوفصلنامه پاسداری فرهنگی انقلاب اسلامی، شماره 11، بهار و تابستان 1394ش.
• محمدی، منوچهر، تحلیل انقلاب اسلامی، تهران، انتشارات امیرکبیر، چاپ بیست و دوم، 1399ش.
• مصباح یزدی، محمدتقی، انقلاب اسلامی و ریشه های آن، قم، مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمینى، چاپ دوازدهم، 1392ش.
• «مسجد خاستگاه انقلاب اسلامی است»، سایت خبرگزاری رسمی حوزه، تاریخ درج مطلب: 29 مرداد 1400ش.
• «معرفی هیئت‌های تأثیرگذار در انقلاب اسلامی – بخش اول»، سایت مرکز اسناد انقلاب اسلامی، تاریخ درج مطلب: 29 مهر 1394ش.
• معینی‌پور، مسعود، «بررسی برخی علل و زمینه‌‌های بشری انقلاب اسلامی از دیدگاه امام خمینی»، در فصلنامه پژوهشی مطالعات انقلاب اسلامی، شماره دوازدهم، بهار 1387ش.
• ملکوتیان، مصطفی، «نگرشی به نظریه‌های انقلاب و نقد و ارزیابی آن‌ها»، در دوفصلنامه تحول در علوم انسانی، شماره 4، بهار و تابستان 1394ش.
• مولایی، فخراله، «زمینه‌های اقتصادی پیروزی انقلاب اسلامی»، سایت صبا جهاد، تاریخ درج مطلب: 21 بهمن 1398ش.
• هراتی، محمدجواد و دیگران، «بررسی تطبیقی انقلاب‌های جهان اسلام بر اساس نظریه جیمز دیویس»، در دوفصلنامه جامعه‌شناسی سیاسی جهان اسلام، شماره 2، پائیز و زمستان 1398ش.
• هراتی، محمدجواد و دیگران، «آزمون‌پذیری نظریه چالمرز جانسون با انقلاب‌های جهان اسلام (مطالعه موردی ایران، مصر و لیبی)»، در فصلنامه مطالعات سیاسی جهان اسلام، شماره 4، زمستان 1397ش.
• هراتی، محمدجواد، «مطالعۀ تطبیقی آزمون‌پذیری نظریۀ انقلاب هانتینگتون با انقلاب در ایران و مصر»، در دوفصلنامه جامعه‌شناسی سیاسی جهان اسلام، شماره 2، پائیز و زمستان 1394ش.