سیدمحمد حسینی بهشتی
| سیدمحمد حسینی بهشتی | |
|---|---|
 | |
| اطلاعات | |
| زاده | 1307ش |
| درگذشت | 1360ش (شهادت) |
| محل سکونت | اصفهان، قم، تهران و هامبورگ |
| فرزندان | ملوک‌السادات، علیرضا، محمدرضا، محبوبه |
| آثار | متعدد |
سیدمحمد حسینی بهشتی، روحانی و اندیشمند اثرگذار در برپایی جمهوری اسلامی ایران و دومین رئیس دیوان عالی کشور پس از پیروزی انقلاب اسلامی.
تولد
سیدمحمد حسینی بهشتی، مشهور به «شهید بهشتی»، در دوم آبان 1307ش در محله لُنبان اصفهان و در خانواده‌ای روحانی متولد شد.[۱] پدرش سید فضل‌الله بهشتی، از روحانیون اصفهان و پدربزرگش حاج میرزا محمدصادق مدرس خاتون‌آبادی، از علمای برجستۀ اصفهان بود.[۲]
تحصیلات
سیدمحمد از چهارسالگی در مکتب‌خانه، خواندن و نوشتن را فراگرفت و در امتحان ورودی دبستان، او را شایسته حضور در کلاس ششم دانستند ولی به‌دلیل سن کم، وی را به کلاس چهارم فرستادند. سیدمحمد در سال دوم دبیرستان بود كه حوادث بیستم شهریور 1320ش رخ داد و او تصمیم گرفت تحصیلات دبیرستانی را رها كند و برای تحصیل علوم دینی به مدرسه صدر اصفهان رود. بین سال‌های 1321ش تا 1325ش ادبیات عرب، منطق، كلام و سطوح فقه و اصول را در این مدرسه فراگرفت.[۳] همزمان با یادگیری علوم دینی، شروع به آموختن زبان انگلیسی کرد و در سال 1325ش برای ادامه تحصیل به قم رفت.[۴] او تحصیلات حوزوی خود را در قم، تكمیل کرد و پس از آن دوره اجتهادی علوم دینی را آغاز کرد و در مجلس درس اساتیدی چون؛ مرحوم آیت‌الله محقق داماد، امام خمینی، آیت‌الله بروجردی، آیت‌الله سید محمدتقی خوانساری و آیت‌الله حجت كوه‌كمری حضور یافت.[۵] در کنار فراگیری دروس دینی تصمیم به تکمیل دورۀ دبیرستان گرفت و در سال ۱۳۲۷ش، موفق به اخذ دیپلم شد. بعد از آن وارد دانشکدۀ معقول و منقول شد و در سال ۱۳۳۰ش با دریافت درجۀ لیسانس به قم بازگشت و در دبیرستان حکیم نظامی[۶] مشغول تدریس زبان انگلیسی شد.[۷] بهشتی در درس‌های فلسفی علامه سید محمدحسین طباطبایی شرکت می‌کرد و شب‌های پنجشنبه و جمعه با شهید مطهری و دیگر دوستان در این باره جلسه‌‌ای می‌گذاشتند که نتیجۀ آن به‌صورت کتاب ارزشمند «اصول فلسفه و روش رئالیسم» با پاورقی‌های شهید مطهری تنظیم و منتشر شد. بهشتی مصمم بود در کنار تحصیل و فعالیت در حوزۀ علمیّه، تحصیلات دانشگاهی را نیز دنبال کند، به این خاطر درس خود را ادامه داد و در سال 1353ش رسالۀ دکتری خود را با عنوان «مسائل مابعدالطبیعه در قرآن» با راهنمایی مرتضی مطهری ارائه نمود و درجه دکتری فلسفه را اخذ کرد.[۸]
ازدواج و خانواده
سیدمحمد بهشتی در سن ۲۳ سالگی با یکی از اقوام نزدیک خود به نام «عزت‌الشریعه مدرس مطلق» ازدواج کرد و دارای دو فرزند دختر و دو فرزند پسر شد.[۹]
فعالیتهای فرهنگی
بهشتی علاقۀ فراوانی به فعالیتهای فرهنگی و اجتماعی داشت. او در سال ۱۳۲۶ش در یک جمع هجده نفری که مرتضی مطهری نیز از آن جمله بود، شیوۀ جدیدی از مسافرت تبلیغی و مطالعات مذهبی برنامه‌ریزی شده را با آیت‌الله بروجردی و امام خمینی تجربه کرد.[۱۰] پس از کودتای 28 مرداد 1332ش بهشتی متوجه ضعف نیروهای مذهبی در مسائل فرهنگی شد و به همین دلیل برای تربیت نیروهای کارآمد مذهبی، مدرسۀ «دین و دانش» را در سال 1333ش در قم تأسیس کرد.[۱۱] او با اندیشه‌های نو و برخی اصلاحات، درصدد تغییر و تحول در حوزۀ علمیۀ قم نیز برآمد و با همکاری تعدادی از روحانیون روش و برنامۀ درسی جدیدی برای طلاب طراحی کرد که با تأسیس مدرسۀ حقانی آن را به اجرا درآورد. او همچنین «کانون اسلامی دانش‌آموزان و فرهنگیان قم» را تأسیس کرد که زیر نظر شهید محمد مفتح اداره می‌شد. از دیگر فعالیتهای او می‌توان به مواردی زیر اشاره کرد:
- مشارکت فعال در انتشار مجلۀ «مکتب اسلام» و سالنامه و فصلنامۀ «مکتب تشیع».
- سخنرانی در جلساتی موسوم به «گفتار ماه» در تهران برای دانشجویان و طلاب.[۱۲]
- حضور مؤثر در بخش برنامه‌ریزی درس تعلیمات دینی وزارت آموزش‌وپرورش و مشارکت با روحانیون دیگر مانند شهید دکتر محمدجواد باهنر، علی گلزاده غفوری و سیدرضا برقعی در تألیف کتاب‌های درس دینی و قرآن مدارس سراسر کشور.[۱۳]
سفر به آلمان
بهشتی در سال 1343ش با سفارش آیت‌الله میلانی از مراجع تقلید ساکن در شهر مشهد، در پاسخ به درخواست مسلمانان و ایرانیان مقیم هامبورگ برای اداره مرکز اسلامی هامبورگ، به آلمان رفت.[۱۴] او پنج سال در آلمان ماند و در این مدت علاوه بر تصدی امور دینی ایرانیان و سایر مسلمانان مقیم آلمان و بعضی کشورهای اروپایی، با کمک عده‌ای از دانشجویان متدین ایرانی، «اتحادیۀ انجمن‌های اسلامی دانشجویان گروه فارسی‌زبان» را ایجاد کرد و دانشجویان مبارزی را که به دلیل اعتقادات مذهبی با تشکیلات دیگر، رابطه‌ای نداشتند در این اتحادیه گرد آورد.[۱۵] او در راستای فعالیتهای اسلامی سفرهایی هم به سوریه، لبنان، عراق و ترکیه داشت[۱۶] و در معرفی اسلام به اروپاییان گام‌های مؤثری برداشت. در این مدت او به‌دلیل تسلطی که به زبان آلمانی و انگلیسی داشت، با افکار متفکران و فیلسوفان غربی نیز بیشتر آشنا شد.[۱۷] بهشتی در سال 1349ش به ایران بازگشت.[۱۸]
فعالیتهای سیاسی قبل از انقلاب
حضور بهشتی در سال‌های 1329-1330ش در تهران، با مبارزات سیاسی و اجتماعی نهضت ملی نفت به رهبری آیت‌الله كاشانی و دكتر مصدق، مقارن بود. او در تظاهرات و اجتماعات و میتینگ‌ها شرکت داشت و در سال 1331ش در اعتصابات 26 تا 30 تیر در اصفهان، حضور داشت.[۱۹] با درگذشت آیت‌الله بروجردی در ۱۳۴۰ش و آغاز مرجعیت امام خمینی، فصل جدیدی از تحولات و مبارزات سیاسی برای بهشتی آغاز شد.[۲۰] در ۱۳۵۶ش، فعالیتهای بهشتی رنگ سیاسی بیشتری به خود گرفت از جمله نخستین اقدامات او همکاری در ایجاد تشکلی به نام «جامعۀ روحانیت مبارز» در پاییز ۱۳۵۷ش بود؛ که خود نیز در هستۀ مرکزی آن عضویت داشت. اندکی پس از آن «شورای انقلاب» به دستور امام خمینی تشکیل شد و بهشتی از سوی امام خمینی به عضویت این شورا در آمد.[۲۱]
فعالیتهای سیاسی بعد از انقلاب
در 22 بهمن 1357ش، همزمان با پیروزی انقلاب اسلامی بهشتی همراه با آیت‌الله خامنه‌ای، آیت‌الله موسوی اردبیلی، آیت‌الله هاشمی رفسنجانی و شهید باهنر «حزب جمهوری اسلامی» را تأسیس کردند.[۲۲] همچنین در همین سال به‌فرمان امام خمینی «شورای انقلاب» را تشکیل داد و همواره به‌عنوان نظریه‌پرداز در صحنه‌های سیاسی، اجتماعی به فعالیت می‌پرداخت. در تدوین قانون اساسی به‌عنوان نایب‌رئیس مجلس خبرگان قانون اساسی ایفای نقش می‌کرد و پس از استعفای دولت موقت در سال ۱۳۵۸ش نیز مدتی به‌عنوان وزیر دادگستری و پس از آن از سوی امام خمینی به ریاست دیوان عالی کشور منصوب شد. [۲۳]او همچنین در تنظیم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران و تصویب آن نقش مؤثری داشت.[۲۴]
آثار
دکتر بهشتی همزمان با فعالیتهای گسترده اجتماعی، کتاب‌های متعددی نگاشت که از آن جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد؛
- «سرود یکتاپرستی»؛ دربارۀ چیستی و فلسفه نماز و مسایل مربوط به آن.
- «حق و باطل از دیدگاه قرآن»؛ شامل گفتگوهای آیت‌الله بهشتی در انجمن اسلامی پزشکان و منتخبی از بحث‌های تفسیر قرآن.
- «پیامبری از نگاه دیگر»؛ درباره وحی، نبوت و خاتمیت.
- «نقش آزادی در تربیت کودکان»؛ شامل مباحثی درباره تکلیف، شکاف نسل‌ها، پرورش فکرى کودکان، تفریح، آزادى و شخصیت.
- «ولایت، رهبری، روحانیت»؛ شامل مباحثی درباره رهبری، نقش اجتماعی روحانیت و مناسبات روحانیت و انقلاب اسلامی.[۲۵]
ویژگی‌های اخلاقی و فردی
- توجه به نماز اول وقت؛ او به نماز اهمیت ویژه‌ای می‌داد به‌گونه‌ای که هیچ‌گاه چیزی نمی‌توانست او را از نماز اول وقت باز دارد؛[۲۶]
- نظم و انضباط شخصی؛ ایشان فردی بسیار منظم بود، به‌گونه‌ای که به‌رغم جلسات و دغدغه‌های فراوان، همواره سر وقت در محل مورد نظر حضور داشت؛
- فروتنی و صداقت؛
- حق‌پذیری و عدالت‌ورزی؛[۲۷]
- اهتمام به ورزش؛[۲۸]
- توجه به آراستگی و نظافت شخصی؛ به آراستگی و پاکیزگی، توجه ویژه‌ای داشت؛ همیشه عطر یاس استفاده می‌کرد و کفش‌هایش همیشه واکس‌زده بود و لباس‌های خود را مرتبا به خشک‌شویی می‌داد.[۲۹]
سیرۀ خانوادگی
سیدمحمد بهشتی همواره در خرید لوازم مورد نیاز، رسیدگی به باغچه‌ها و همچنین شستن ظروف آشپزخانه به همسرش کمک می‌کرد. در کنار این موارد، از رسیدگی به درس بچه‌ها و مشکلات آنان غافل نبود. همچنین به الگوی مصرف در خانواده نیز اهمیت ویژه‌ای می‌داد و از اسراف در خانواده جلوگیری می‌کرد.[۳۰] پس از انقلاب اسلامی، به خاطر تراکم کار و مسئوليت‌هایی که به عهده داشت، گاهی سرزده مهمانانی را به خانه می‌آورد. در این مواقع سر راه برای مهمانان غذای آماده می‌گرفت تا همسرش به زحمت پذیرایی در این برنامه‌های غیرمنتظره گرفتار نشود.[۳۱] همسر شهید بهشتی در مصاحبه‌ای گفته است در طول 29 سال زندگی مشترک، کوچک‌ترین چیزی از او ندیدم که موجب دلخوری من شود.[۳۲] بهشتی، زن را کدبانوی خانه و کار در خانه را از سر مهرورزی و محبت او می‌دانست. از این‌رو در بیشتر مسافرت‌ها همسرش را با خود می‌برد و می‌کوشید تا از این راه، کار و زحمت او در خانه را جبران کند.[۳۳]
شهادت
آیت‌الله بهشتی به همراه 72 نفر از مقامات و چهره‌های برجستۀ سیاسی از جمله چهار وزیر، چند معاون وزیر، ۲۷ نمایندۀ مجلس و جمعی از اعضای حزب جمهوری اسلامی در 7 تیر 1360ش بر اثر انفجار بمب در مقر حزب جمهوری اسلامی در تهران، به شهادت رسید.[۳۴] آرامگاه او در قطعه ۲۴ بهشت زهرا است.[۳۵]
پانویس
- ↑ واحد فرهنگی بنیاد شهید، راست‌قامتان جاودانه تاریخ اسلام، 1361ش، دفتر اول، ص37.
- ↑ شریف‌رازی، گنجینۀ دانشمندان، 1352ش، ج۱، ص۲۴۳.
- ↑ «شهید بهشتی از زبان خود وی»، تبیان، تاریخ درج مطلب: 7 تیر 1384ش.
- ↑ واحد فرهنگی بنیاد شهید، راست‌قامتان جاودانه تاریخ اسلام، 1361ش، دفتر اول، ص38-40.
- ↑ «شهید بهشتی از زبان خود وی»، تبیان، تاریخ درج مطلب: 7 تیر 1384ش.
- ↑ نام این دبیرستان در شهر قم، پس از پیروزی انقلاب اسلامی به «دبیرستان ماندگار امام صادق» تغییر کرد.
- ↑ «نگاهی به زندگینامه شهید بهشتی؛ از تولد تا شهادت»، باشگاه خبرنگاران جوان، تاریخ درج مطلب: 7 تیر 1395ش.
- ↑ «شهید آیت الله دکتر بهشتی»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، تاریخ درج مطلب: 4 مرداد 1385ش.
- ↑ رجائی، سیرۀ شهید دکتر بهشتی، 1385ش، ص 23 و 683.
- ↑ واحد فرهنگی بنیاد شهید، راست‌قامتان جاودانه تاریخ اسلام، 1361ش، دفتر اول، ص39-42.
- ↑ واحد فرهنگی بنیاد شهید، راست‌قامتان جاودانه تاریخ اسلام، 1361ش، دفتر اول، ص48.
- ↑ یاران امام به روایت اسناد ساواک، 1377ش، ج3، ص306.
- ↑ واحد فرهنگی بنیاد شهید، راست‌قامتان جاودانه تاریخ اسلام، 1361ش، دفتر اول، ص44-49.
- ↑ واحد فرهنگی بنیاد شهید، راست‌قامتان جاودانه تاریخ اسلام، 1361ش، دفتر اول، ص43 و دفتر دوم 790-791.
- ↑ واحد فرهنگی بنیاد شهید، راست‌قامتان جاودانه تاریخ اسلام، 1361ش، دفتر اول، ص43.
- ↑ «شهید بهشتی از زبان خود وی»، تبیان، تاریخ درج مطلب: 7 تیر 1384ش.
- ↑ واحد فرهنگی بنیاد شهید، راست‌قامتان جاودانه تاریخ اسلام، 1361ش، دفتر اول، ص43-48.
- ↑ «شهید بهشتی از زبان خود وی»، تبیان، تاریخ درج مطلب: 7 تیر 1384ش.
- ↑ «شهید بهشتی از زبان خود وی»، تبیان، تاریخ درج مطلب: 7 تیر 1384ش.
- ↑ یاران امام به روایت اسناد ساواک، 1377ش، ج3، ص4-11.
- ↑ هاشمی رفسنجانی، دوران مبارزه، 1376ش، ج۱، ص۳۲۱- ۳۲۳.
- ↑ رضوی، هاشمی و انقلاب: تاریخ سیاسی ایران از انقلاب تا جنگ، ۱۳۷۶ش، ج1، ص165.
- ↑ «نگاهی به زندگینامۀ شهید بهشتی؛ از تولد تا شهادت»، باشگاه خبرنگاران جوان، تاریخ درج مطلب: 7 تیر 1395ش.
- ↑ خمینی، صحیفه نور، 1361ش، ج11، ص279.
- ↑ «نگاهی به آثار و اندیشه‌های شهید بهشتی»، خبرگزاری مشرق، تاریخ درج مطلب: 6 تیر 1394ش.
- ↑ «اهتمام شهید بهشتی به نماز اول وقت»، ستاد اقامه نماز، تاریخ درج مطلب: 7 تیر 1400ش.
- ↑ «خصوصیات اخلاقی شهید بهشتی»، پایگاه جامع استاد شهید مرتضی مطهری، تاریخ درج مطلب، 6 آذر 1389ش.
- ↑ رجائی، سیرۀ شهید دکتر بهشتی، 1385ش، ص 110.
- ↑ رجائی، سیرۀ شهید دکتر بهشتی، 1385ش، ص 110.
- ↑ «خصوصیات اخلاقی شهید بهشتی»، پایگاه جامع استاد شهید مرتضی مطهری، تاریخ درج مطلب، 6 آذر 1389ش.
- ↑ رجائی، سیرۀ شهید دکتر بهشتی، 1385ش، ص 98.
- ↑ رجائی، سیرۀ شهید دکتر بهشتی، 1385ش، ص 102.
- ↑ رجائی، سیرۀ شهید دکتر بهشتی، 1385ش، ص 104 و 105.
- ↑ «7تیر؛ سالروز شهادت شهید بهشتی و 72 تن از یاران انقلاب»، خبرگزاری صدا و سیما، تاریخ درج مطلب: 7تیر 1399ش.
- ↑ «آرامگاه شهدای هفتم تیر»، خبرگزاری تسنیم، تاریخ درج مطلب: ۷ تیر ۱۳۹۸ش.
منابع
- «7 تیر؛ سالروز شهادت شهید بهشتی و 72 تن از یاران انقلاب»، خبرگزاری صداوسیما، تاریخ درج مطلب: 7 تیر 1399ش.
- «آرامگاه شهدای هفتم تیر»، خبرگزاری تسنیم، تاریخ درج مطلب: ۷ تیر ۱۳۹۸ش.
- «اهتمام شهید بهشتی به نماز اول وقت»، ستاد اقامه نماز، تاریخ درج مطلب: 7 تیر 1400ش.
- «خصوصیات اخلاقی شهید بهشتی»، پایگاه جامع استاد شهید مرتضی مطهری، تاریخ درج مطلب، 6 آذر 1389ش.
- خمینی، سید روح‌الله، صحیفه نور، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)، 1361ش.
- رجائی، غلامعلی، سیرۀ شهید دکتر بهشتی، تهران، شاهد، 1385ش.
- رضوی، مسعود، هاشمی و انقلاب: تاریخ سیاسی ایران از انقلاب تا جنگ، تهران، اطلاعات، ۱۳۷۶ش.
- شریف‌رازی، محمد، گنجینه دانشمندان، تهران، کتابفروشی اسلامیه، ۱۳۵۲ش.
- «شهید آیت‌الله دکتر بهشتی»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، تاریخ درج مطلب: 4 مرداد 1385ش.
- «شهید بهشتی از زبان خود وی»، تبیان، تاریخ درج مطلب: 7 تیر 1384ش.
- «نگاهی به آثار و اندیشه‌های شهید بهشتی»، خبرگزاری مشرق، تاریخ درج مطلب: 6 تیر 1394ش.
- «نگاهی به زندگینامه شهید بهشتی؛ از تولد تا شهادت»، باشگاه خبرنگاران جوان، تاریخ درج مطلب: 7 تیر 1395ش.
- «نگاهی به زندگینامۀ شهید بهشتی؛ از تولد تا شهادت»، باشگاه خبرنگاران جوان، تاریخ درج مطلب: 7 تیر 1395ش.
- واحد فرهنگی بنیاد شهید، راست‌قامتان جاودانه تاریخ اسلام، تهران، بنیاد شهید انقلاب اسلامی، 1361ش.
- هاشمی رفسنجانی، اکبر، دوران مبارزه، تهران، چاپ محسن هاشمی،1376ش.
- یاران امام به روایت اسناد ساواک، شهید آیت‌الله دکتر سید محمد حسینی بهشتی، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات، ۱۳۷۷ش.