بهشت زهرا

بهشت زهرا؛ بزرگترین آرامگاه ایران.

قبرستان «بهشت زهرا» واقع در جنوب تهران، در سال ۱۳۴۹ش مورد بهره‌برداری قرار گرفت. این آرامگاه بزرگ با گذشت زمان توسعه پیدا کرد و در سال ۱۳۶۹ش، با تغییر شرایط اجتماعی و اقتصادی به «سازمان بهشت زهرا» تغییر یافت. قطعه‌های زیادی در این مکان وجود دارد که از مهمترین آنها می‌توان به قطعة شهدا و هنرمندان اشاره کرد. بهشت زهرا، به‌دلیل اولین سخنرانی تاریخی امام خمینی، بعد از بازگشت به ایران و همچنین وجود مزار شهدای انقلاب اسلامی و همجواری با مرقد بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران دارای اهمیت سیاسی ـ مذهبیِ در تاریخ معاصر ایران است.

نامگذاری

پانزدهم تیر 1349ش، نمایندگان انجمن شهر و معتمدان بازار تهران طی نشستی در منزل آیت‌الله سید احمد خوانساری، از علمای تهران، این مکان را بهشت زهرا نامگذاری کردند و در 25 تیرماه 1349ش، این آرامگاه به شکل رسمی، در حضور مقامات شهر افتتاح شد.

تاریخچه

در سال ۱۳۴۵ش، آرامگاه بهشت زهرا به‌منظور خاتمه دادن به مسئلة تعدد قبرستان‌ها در تهران احداث شد. این آرامگاه در قطعه ‌زمینی به‌مساحت ۳۱۴ هکتار، در جنوب تهران نزدیک بارگاه عبدالعظیم حسنی در شهرری با حضور شهردار، معاونان و رؤسای سازمان قبرستان‌های تهران تأسیس شد و در سال ۱۳۴۹ش بهره‌برداری شد. در سال ۱۳۶۹ش، با تغییر شرایط اجتماعی و اقتصادی، اساس‌نامۀ جدید قبرستان‌های تهران در وزارت کشور تصویب شد و به نام «سازمان بهشت زهرا» تغییر یافت. فعالیت سازمان بهشت زهرا پس از انقلاب اسلامی ایران و با توسعة شهر تهران، گسترش پیدا کرد و بخش‌های خدماتی زیادی احداث شد. بخش عمده‌ای از بهشت زهرا به با عنوان «گلزار شهدا» به سازمان بنیاد شهید و امور ایثارگران سپرده شد تا پیکر شهدای جنگ ایران و عراق در آن‌جا دفن شوند. در بهمن ۱۳۷۶ش، در قسمت شمال و شمال‌شرقی بهشت زهرا، 110 هکتار و در سال ۱۳۸۷ش، در قسمت شرقی، ۱۶۰ هکتار زمین در اطراف کهریزک و باقرشهر خریداری و به آن اضافه شد. با درگذشت امام خمینی در خرداد 1368ش، مزاری در حاشیة بزرگراه تهران ـ قم، مجاور گلزار شهدا واقع در غرب بهشت زهرا، احداث شد. بهشت زهرا امروزه به یکی از مکان‌های مقدس تهران تبدیل شده است و بیشتر متوفیان در آنجا به خاک سپرده می‌شوند. تاکنون بیش از ۱٬۶۹۸٬۰۰۰ نفر در بهشت زهرا دفن شده‌اند.

اهمیت بهشت زهرا

بهشت زهرا، به‌دلیل اولین سخنرانی تاریخی امام خمینی بعد از بازگشت به ایران، همچنین مزار هزاران شهید انقلاب اسلامی، دفاع مقدس، شهدای حرم و امنیت و همجواری با مرقد بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران دارای اهمیت سیاسی ـ مذهبیِ در تاریخ معاصر ایران بوده و یکی از قطب‌های فرهنگی کشور است.

بخش‌های مختلف بهشت زهرا

سازمان بهشت زهرا در سه ناحیه در حال ارائۀ خدمات است:

ناحیة یک: از قطعة یک تا ۱۱۲ که از قدیمی‌ترین قطعه‌های بهشت زهرا است و قطعة هنرمندان و کودکان در این ناحیه قرار دارد. مهم‌ترین قطعه‌های این ناحیه عبارت است از:

- قطعة ۴۴، که مزار بیش از چهار هزار شهید گمنام است.

- قطعة ۵0، در حد فاصل دو خیابان لاله چهار و شش قرار گرفته و مزار شهدای آتش‌نشان، شهدای ترور مجلس، شهدای مدافع حرم ارتش، سپاه و بسیج، شهدای هشت سال دفاع مقدس، شهدای رسانه، شهداسی منا، شهدای مدافع حرم از یگان‌های فاطمیون و زینبیون، شهدای یگان صابرین و شهدای مدافعان وطن و امنیت است.

- قطعة ۲۹، بسیاری از دیپلمات‌ها، مسئولان و نظامیان ردۀ بالا و افرادی که برای اهداف انقلاب اسلامی ایران، جان خود را فدا کرده‌‌اند، در این قطعه دفن شده‌اند. صیاد شیرازی، مرتضی آوینی و همچنین دیپلمات‌های کشته شده در واقعة تروریستی مزارشریف، در این قطعه مدفون هستند. - قطعة ۳۳، محل دفن بعضی از مبارزان مشهور علیه حکومت پهلوی که یا در درگیری و یا در زندان زمان پهلوی اعدام شدند، در این قطعه است.

- قطعة ۲۴، در این قطعه، عدة زیادی از شهدای فرمانده در جنگ ایران و عراق و برخی مقام‌های ارشد جمهوری اسلامی در آرامگاهی که به یاد «شهدای هفت تیر» یا «۷۲تن» ساخته شده است، به ‌خاک سپرده شده‌اند.

ناحیة دو: از قطعة ۲۰۱ تا ۲۵۸ است که در سال 1376ش، کنار ضلع شمالی سازمان بهشت زهرا ساخته شد. بخشی از این ناحیه، محل دفن شهدای آتش سوزی مسجد ارک است. چهره‌های مشهور ایران در قطعة نام‌آوران به خاک سپرده ‌شده‌اند.

ناحیة سه: ناحیه سه شامل قطعه‌های۳۰۰ تا ۳۲۲ بوده و در حال حاضر از نواحی فعال سازمان است که در سال 1382ش تاسیس شد.

ساختار اداری بهشت زهرا

این سازمان توسط معاونت خدمات شهرداری تهران مدیریت می‌شود که دارای آیین‌نامه‌های مالی و اداری است و تمامی فعالیت‌ها تحت نظارت هیئت مدیرة سازمان بهشت زهرا و ریاست معاونت خدمات شهری تهران، انجام می‌گیرد.

امکانات بهشت زهرا

در بهشت زهرا امکاناتی به قرار ذیل در نظر گرفته شده است:

- احداث مجتمع عروجیان در سال 1392ش با امکاناتی مانند اورژانس، سالن‌های مختلف برای انتظار، تطهیر مخصوص خانم‌ها و آقایان و خواندن نماز میت.

- به کار گرفتن افرادی به‌عنوان مباشر برای خدمت‌رسانی به خانواده‌های اموات در امور متوفیان مثل تهیة مزار و ثبت آن، تهیة آمبولانس برای حمل جنازه، هماهنگی‌های لازم در مورد سالن‌های مختلف و آماده‌کردن مداح، اکو و سایر اقلام مورد نیاز برای مراسمات مختلف تشییع، سوم، چهلم و سالگرد.

- ساخت و تجهیز ساختمان تالار بهشت و سه بوستان عمومیِ شهید گمنام، شهید حیدرنیا و معراج به‌عنوان یکی از طرح‌های فرهنگی.

- تشکیل پژوهشکده و کتابخانه واقع در ناحیة یک، برای رجوع دانشجویان و اساتید برای مطالعه و تحقیق در زمینة مرگ و مانند آن.

یادمان‌ها در بهشت زهرا

یادمان‌هایی در بهشت زهرا برگزار ‌شده است که عبارت‌اند از:

- یادمان جایگاه سخنرانی امام خمینی در ۱۲ بهمن ۱۳۵۷ش، در قطعة هفده.

- یادمان آرامگاه شهدای واقعة هفتم تیر و هشتم شهریور 1360ش، در قطعة ۲۴.

- یادمان شهدای حج خونین (قتل عام حاجیان در سال ۱۳۶۶ش توسط آل‌سعود)، در قطعة ۲۶.

- یادبودهایی برای شهید احمد کاظمی و شهید سعید سیاح طاهری، در قطعه 29.

منابع

• «آنچه باید در مورد سازمان بهشت زهرا و خدمات مربوط به بهشت زهرا دانست»، وب‌سایت راجعون، تاریخ بازدید: 23 بهمن 1401ش.
• «بهشت زهرای تهران: بررسی صفر تا 100 دسترسی و امکانات آرامگاه بهشت زهرا تهران»، وب‌سایت ایرانیجور، تاریخ بازدید: 23بهمن 1401ش.
• «بهشت زهرا»، وب‌سایت ویکی شیعه، تاریخ بازدید: 21 بهمن 1401ش.
• «بهشت زهرا و آمارهایی که محرمانه مانده است!»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ درج مطلب: 13 آبان 1401ش.
• «چه کسی به داد قطعه 50 گلزار شهدا می‌رسد؟»، خبرگزاری تسنیم، تاریخ درج مطلب: 15 آبان 1398ش.
• خاوری، اجیه‌خانم، «بهشت زهرا»، دانشنامه جهان اسلام، تهران، مرکز دائرۀ المعارف اسلامی، ۱۳۷۷ش.
• «قطعه 44 شهدای گمنام»، وب‌سایت سازمان بهشت حضرت زهرا، تاریخ درج مطلب: 18 فروردین 1398ش.
• «مراسم گرامیداشت شهدای هفتم تیر در قطعه 24 بهشت زهرا برگزار می‌شود»، وب‌سایت یا شهید، تاریخ درج مطلب: 8 تیر 1401ش.
• «نخستین فرد دفن شده در بهشت زهرای تهران که بود؟»، وب‌سایت عرشه، تاریخ درج مطلب 7 بهمن 1401ش.