مرتضی مطهری
| مرتضی مطهری | |
|---|---|
 | |
| اطلاعات | |
| زاده | 1298ش |
| درگذشت | 1358ش (شهادت) |
| محل سکونت | فریمان، مشهد، قم و تهران |
| فرزندان | علی، محمد، مجتبی، فریده، وحیده، حمیده، وحیده |
| آثار | متعدد |
مرتضی مطهری؛ اندیشمند بزرگ شیعه و اثرگذار در انقلاب اسلامی ایران
مرتضی مطهری مشهور به «شهید مطهری»، «استاد مطهری» و «معلم شهید» در 1298ش، در شهر فریمان از توابع مشهد به دنیا آمد.[۱] وی، از رهبران فکری أثرگذار در جریان انقلاب اسلامی ایران بود. مطهری از متفکرانی بود که با سخنوری و نویسندگی به گسترش اندیشه اسلامی در جامعه ایرانی یاری می‌رساند و با افکار مارکسیستی مقابله می‌کرد.
دوران تحصیل
مطهری، مقدمات را نزد پدرش، محمدحسین مطهری، که روحانی مورد احترامی در فریمان بود، فراگرفت.[۲] پس از آموزش‌های مکتب‌خانه‌ای در سن 13 سالگی به حوزه‌ی علمیه‌ی مشهد رفت و به فراگیری علوم دینی پرداخت. مطهری، در 1315ش به حوزه علمیه‌ی قم رفت و 15 سال به فراگیری علوم عالی حوزوی و فلسفه اسلامی مشغول شد. او در مجلس درس آیت‌الله بروجردی، سیدمحمد محقق داماد و سیدمحمد حجت شرکت می‌کرد[۳] و به‌مدت 12 سال از درس اخلاق آیت‌الله خمینی بهره گرفت.[۴] ایشان اسفار را به‌صورت خصوصی از امام خمینی دریافت کرد، همچنین به‌مدت 3 سال نزد علامه طباطبائی فلسفه‌ی ابن‌سینا و فلسفه‌ی مادی را فرا گرفت. ارتباط علمی و معنوی این دو، تا زمان شهادت مرتضی مطهری ادامه داشت.[۵]
اندیشمندان اثرگذار
مطهری از دوره دانش‌اندوزی خود نزد استادان بزرگ آن زمان به نیکی یاد کرده و به‌ويژه درس اخلاق آیت‌الله خمینی را ایجادکننده‌ی حس نابی دانسته که تا چند روز پایدار بود.[۶] وی حضور 12 ساله‌اش در درس‌های اخلاق را آفرینش‌گر شخصیت فکری و روحی خود دانسته است.[۷] امام خمینی پس از شهادت مطهری، او را فرزند عزیز، پاره‌ی تن و حاصل عمر خود معرفی کرد.[۸]
مطهری همچنین علامه طباطبایی را از خدمت‌گزاران بزرگ اسلام معرفی کرده است.[۹] او در جمعی خصوصی، مبحث الهیات شفا را نزد علامه طباطبائی فرا گرفت.[۱۰] کتاب «اصول فلسفه و روش رئالیسم»، ثمره حضور در این مجموعه از جلسات درس بود که علامه طباطبایی مقالات فلسفی خود را ارائه می‌کرد. مطهری، در حوزه فلسفه، از شاگردان میرزا مهدی آشتیانی نیز به‌شمار می‌رود.
استاد دیگر مطهری، میرزا علی آقای شیرازی بود که مطهری او را نهج‌البلاغه‌ی مجسم خوانده است. مطهری، در جلسات درس نهج‌البلاغه، شیفته‌ی دانش واندیشه‌ی میرزا علی شیرازی شد.[۱۱]
مطهری، در حوزه فقه و اصول فقه نزد آیت‌الله حجت کوه‌کمری، سید محمد داماد، سید محمدتقی خوانساری، سید احمد خوانساری، سید محمدرضا گلپایگانی و سید صدرالدین صدر، دانش‌اندوزی کرد؛ اما استاد اصلی او در این حوزه، آیت‌الله بروجردی بود که بیش از 10 سال در جلسات درس او شرکت کرد.[۱۲]
فعالیت‌های سیاسی و اجتماعی مرتضی مطهری
مطهری در کنار فراگیری علوم دینی، به مسائل سیاسی و اجتماعی روزگار خود نیز توجه شایانی داشت. وی، فعالیت‌های سیاسی خود را در ارتباط با جمعیت فدائیان اسلام، به‌رهبری سید مجتبی نواب صفوی، آغاز کرد.[۱۳]
مرتضی مطهری در 1331ش به تهران مهاجرت کرد. او در مدرسه‌ی سپهسالار که امروزه به‌نام «مدرسه عالی شهید مطهری» معروف است، به تدریس پرداخت. پس از مدتی، مطهری، تدریس در مدرسه علوم دینی مروی را نیز به فعالیت‌های علمی خود افزود.
وی، در 1334ش به تدریس در دانشگاه روی آورد و بیش از 20 سال به تعلیم در دانشکده‌ی الهیات و معارف اسلامی پرداخت. او به ارتباط با قشر تحصیل‌کرده، امیدوار بود و محیط دانشگاه را برای نشر آموزه‌های اسلام، مناسب می‌دید.
با شروع دهه‌ی 1340ش، فعالیت‌های سیاسی مطهری رنگ‌وبوی دیگری یافت. وی، در قالب سخنرانی به نشر اندیشه‌های ضد حکومت شاه (محمدرضا پهلوی) پرداخت. مطهری، به‌منظور حمایت از نهضت آیت‌الله خمینی، به توضیح و تشریح عملکرد ضد اسلامی حکومت شاه پرداخت و به سازمان‌دهی مخالفان این رژیم اهتمام ورزید. در پی همین فعالیت‌ها، ساواک، مطهری را در 15 خرداد 1342ش که قیامی در اعتراض به دستگیری آیت‌الله خمینی صورت گرفته بود، دستگیر و زندانی کرد.[۱۴] مطهری، 43 روز در زندان ماند و پس از آزادی، با جمعیت‌های مؤتلفه اسلامی همکاری کرد.[۱۵]
در 1346ش، با همکاری چند تن از همفکران خود حسینیه ارشاد را به‌عنوان مرکزی برای فعالیت‌های تبلیغی، راه‌اندازی کرد.[۱۶] او، در اسفند 1348ش، به‌دلیل حمایت از فلسطین در حسینیه ارشاد و سخنرانی علیه صهیونیسم، دستگیر شد. فعاليت‌های ادامه‌دار مطهری در حسینیه ارشاد سبب شد تا او بار دیگر در 1351ش دستگیر و حسینیه تعطیل شود. هرچند، مطهری به‌دلیل اختلاف‌نظر با برخی از اعضای این مجموعه مانند علی شریعتی، اندکی پیش‌تر از این مجموعه جدا شده بود.
مرتضی مطهری، در دهه‌ی 1350ش، به‌سفارش آیت‌الله خمینی، هفته‌ای دو روز به قم عزیمت می‌کرد. وی علاوه بر تدریس در حوزه‌ی علمیه‌ی قم، در منزل شخصی خود در تهران نیز جلسات درس برپا کرده بود. او در بازه‌ی زمانی سال‌های 1351-1353ش، در مسجد الجواد، مسجد جاوید و مسجد ارک در تهران، سخنرانی می‌کرد و به‌سبب همین فعالیت‌های سیاسی ـ اجتماعی، در 1354ش از تمام فعالیت‌های اجتماعی مانند تدریس در دانشگاه و سخنرانی در منابر، منع شد.[۱۷]
وی در 1355ش، با همکاری چند روحانی بلندپایه در تهران، «جامعه روحانیت مبارز تهران» را بنیان نهاد. پس از آن، به نجف رفت و با آیت‌الله خمینی دیدار کرد. همچنین در آستانه پیروزی انقلاب اسلامی، مطهری برای دیدار با آیت‌الله خمینی به پاریس رفت و از طرف او، مأموریت تشکیل «شورای انقلاب» را بر عهده گرفت. وی، همچنین در هنگام بازگشت آیت‌الله خمینی به تهران، مسئولیت کمیته‌ی استقبال از ایشان را برعهده داشت و در بهشت زهرا به سخنرانی پرداخت.[۱۸]
ازدواج مرتضی مطهری
مرتضی مطهری در 1331ش ازدواج کرد. ثمره‌ی این ازدواج، 3 پسر و 4 دختر بود.
شهادت مرتضی مطهری
مرتضی مطهری، در 11 اردیبهشت 1358ش، توسط محمدعلی بصیری، از اعضای گروه فرقان، به شهادت رسید.[۱۹] پیکر او پس از تشییع باشکوهی، در مسجد بالاسر حرم فاطمه معصومه در قم به خاک سپرده شد.[۲۰] سال‌روز شهادت مرتضی مطهری، به پاس قدردانی از سال‌ها تلاش او برای تدریس و تعلیم جوانان ایران، به‌نام «روز معلم» نام‌گذاری شده است.
دیدگاه‌ها
مطهری را از اسلام‌شناسان بزرگ دوران معاصر دانسته‌اند؛ مهم‌ترین دیدگاه‌های او دربارۀ موضوعات و مسائل اسلامی عبارت است از:
ولی فقیه و دموکراسی
مطهری معتقد است در عصر غیبت، فقیهان واجد شرایط به نیابت از سوی امام، زعامت شیعیان را برعهده می‌گیرند و وظیفه مردم کشف مصادیق این جایگاه است است. در این صورت بر اساس آموزه‌های دینی منطبق با نیازهای روز جامعه حکومتی با هویت و اصالت دینی شکل می‌گیرد که از اراده مردم مؤمن برخاسته است. او می‌نویسد مردم، ولی فقیه را انتخاب می‌کنند و این همان دوموکراسی است. شهید مطهری جایگاه ولی فقیه را مانند رئیس جمهور و نخست وزیر نمی‌داند بلکه ولی فقیه ایدئولوگ حکومت است و جریانات را از بالا هدایت و کنترل می‌کند.[۲۱]
پوشش اسلامی
مطهری در کتاب مسئله حجاب نگاه سهل‌گیرتری نسبت به حجاب و پوشش مطرح کرده است.[۲۲]
آسیب‌شناسی روحانیت
مطهری معتقد بود روحانیت شیعه گرفتار نوعی عوام‌زدگی شده است و علت این امر وابسته بودن معیشت روحانیون به مردم است. او در این راستا اصلاح ساختار مالی حوزه علمیه را مطرح کرد.[۲۳]
تحریف حادثه عاشورا
مطهری در کتاب حماسه حسینی، نگاه انتقادی به باورهای رایج درباره حادثه کربلا و عزاداری‌ها داشته است. اوبرخی نقل‌های تاریخی معروف مثل عروسی قاسم بن حسن در کربلا و وجود دختری به نام رقیه را رد کرده است. مطهری گزاره فدا شدن امام حسین برای رفتن شیعیان به بهشت را تحریف دانسته و بر الگوگیری از امام حسین ع تاکید کرده است.[۲۴]
مکتوبات مطهری
مرتضی مطهری از 1325ش، فعالیت خود را در راستای تألیف آثارش، آغاز کرد. همزمان با تدریس در دانشکده الهیات، آثار متعددی از جمله اصول فلسفه و روش رئالیسم را نگاشت. در 1344ش، کتاب «داستان راستان» از مطهری به چاپ رسید که برنده‌ی جایزه‌ی کمیسیون ملی یونسکو شد.[۲۵] وی، همچنین تلاش کرد تا تراث اسلامی را با خوانش شیعی و با زبان و قلمی امروزی، بازنویسی کند و در اختیار مخاطبان قرار دهد. بیش از 70 اثر مکتوب از مرتضی مطهری به یادگار مانده است که برخی از آن‌ها در زمان حیات او و برخی دیگر پس از شهادت‌اش منتشر شده است. بسیاری از کتاب‌های مطهری به زبان‌های دیگر ترجمه شده است. «مجموعه آثار شهید مطهری» یک مجموعه 28 جلدی است که تمامی آثار مطهری را در بر گرفته است. موضوعات گوناگون این آثار عبارت است از: اصول عقاید، فلسفه، تاریخ، سیره پیشوایان دین اسلام و مذهب شیعه، فقه و حقوق، اخلاق، عرفان، جامعه، سیاست و تفسیر قرآن.
از منظر اندیشمندان
امام خمینی؛ مطهری پشتوانه‌ای محکم برای حوزه دینی و علمی و خدمتگذاری سودمند برای ملت و کشور بود.[۲۶]
آیت الله خامنه‌ای؛ آثار شهید مطهری مبانی فکری نظام جمهوری اسلامی ایران است.[۲۷]
علامه طباطبایی؛ مطهری هوش فوقالعاده‌ای داشت و هر چه می‌گفتیم هدر نمی‌رفت.[۲۸]
نویسنده‌ای نوگرا
مطهری به دلیل ارتباطی که با جوانان و به‌ویژه دانشجویان داشت شناختی متفاوت از علمای سنتی در ارئه محتوای دینی پیدا کرد و کوشید فضایی جدید در ساحت نویسندگی مذهبی فراهم سازد. نگارش کتاب داستان راستان اوج تلاش ایشان بود تا روایات اخلاقی و دینی را در قالب داستان‌های فارسی پرجاذبه‌ای در اختیار مخاطبان قرار داد. همچنین در رابطه با علوم فقه، عرفان و فلسفه اسلامی محتوایی به زبان ساده و همه فهم تولید کرد که در کتاب «آشنایی با علوم اسلامی» گردآوری شده است.[۲۹]
پانویس
- ↑ ياران امام به روايت اسناد ساواك، عالم جاودان استاد شهيد مرتضي مطهري، 1382ش، ص11.
- ↑ گلی‌زواره، «قله پارسایی (شرح حال شیخ محمدحسین مطهری، پدر شهید مطهری)»، 1386ش، ص108 و 114.
- ↑ قنبري، زندگينامه و خدمات علمي و فرهنگي استاد شهيد مرتضي مطهري، 1379ش، ص20-22؛
استاد شهيد به روايت اسناد، 1378ش، ص18. - ↑ استاد شهيد به روايت اسناد، 1378ش، ص19؛
لمعاتي از شيخ شهيد، 1370ش، ص12. - ↑ ياران امام به روايت اسناد ساواك، عالم جاودان استاد شهيد مرتضي مطهري، 1382ش، ص22؛ واعظ‌زاده خراسانی، «سیری در زندگی علمی و انقلابی استاد شهید مرتضی مطهری»، ص۳۲۶.
- ↑ مطهری، مجموعه آثار شهید مطهری، ج1، 1390ش، ص441.
- ↑ واعظ‌زاده خراسانی، «سیری در زندگی علمی و انقلابی استاد شهید مرتضی مطهری»، 1386ش، ص441.
- ↑ امام خمینی، «پیام به ملت ایران (شخصیت و منزلت علمی اقای مرتضی مطهری)»، صحیفه امام خمینی، 1389ش، ج7، ص178 و 179.
- ↑ مطهری، مجموعه آثار شهید مطهری، ج25، 1390ش، ص429.
- ↑ واعظ‌زاده خراسانی، «سیری در زندگی علمی و انقلابی استاد شهید مرتضی مطهری»، 1386ش، ص328.
- ↑ مطهری، مجموعه آثار شهید مطهری، ج25، 1390ش، ص236.
- ↑ واعظ‌زاده خراسانی، «سیری در زندگی علمی و انقلابی استاد شهید مرتضی مطهری»، 1386ش، ص329.
- ↑ استاد شهيد به روايت اسناد، 1378ش، ص21ـ22؛
سیدناصر، پاره‌ای از خورشید (گفته‌ها و نگفته‌ها از زندگانی استاد مطهری)، 1377ش، ص306ـ307. - ↑ قنبري، زندگينامه و خدمات علمي و فرهنگي استاد شهيد مرتضي مطهري، 1379ش، ص27ـ28؛
لمعاتي از شيخ شهيد، 1370ش، ص19. - ↑ سیری در زندگانی استاد مطهری، چ7، 1376ش، ص61.
- ↑ قنبري، زندگينامه و خدمات علمي و فرهنگي استاد شهيد مرتضي مطهري، 1379ش، ص31.
- ↑ سیری در زندگانی استاد مطهری، چ7، 1376ش، ص73 و 87 و 246.
- ↑ سیری در زندگانی استاد مطهری، چ7، 1376ش، ص112 و 113 و 124 و 130.
- ↑ استاد شهيد به روايت اسناد، 1378ش، ص76.
- ↑ شفیعی دارابی، یادواره شهید مطهری، 1360ش، ص97.
- ↑ مطهری، پیرامون انقلاب اسلامی، ص 86
- ↑ مرتضی مطهری، ویکی‌شیعه
- ↑ مطهری، مجموعه آثار استاد شهید مطهری، ج 24، ص 498
- ↑ مطهری، مجموعه آثار استاد شهید مطهری، ج 17، ص 91 و ج2، ص 80
- ↑ قنبري، زندگينامه و خدمات علمي و فرهنگي استاد شهيد مرتضي مطهري، 1379ش، ص25 و 26؛
لمعاتي از شيخ شهيد، 1370ش، ص17 و 23. - ↑ «پیام امام خمینی به مناسبت شهادت استاد مطهری»، پایگاه اطلاع‌رسانی فرهنگ ایثار و شهادت
- ↑ «شهید مطهری در نگاه رهبر انقلاب»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه
- ↑ «نظر علامه طباطبایی در مورد شهید مطهری»، مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی
- ↑ «مرتضی مطهری»، ویکی شیعه
منابع
- استاد شهيد به روايت اسناد، تهران، مركز اسناد انقلاب اسلامي، 1378ش.
- امام خمینی، سید روح‌الله، صحیفه امام، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1389ش.
- سیدناصر، حمیدرضا و ستوده، امیررضا، پاره‌ای از خورشید (گفته‌ها و نگفته‌ها از زندگانی استاد مطهری)، تهران، ذکر، 1377ش.
- سیری در زندگانی استاد مطهری، تهران، صدرا، چ7، 1376ش.
- شفیعی دارابی، حسین، یادواره شهید مطهری، اداره اوقاف و امور خیریه قم، 1360ش.
- قنبري، اميد، زندگينامه و خدمات علمي و فرهنگي استاد شهيد مرتضي مطهري، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگي، 1379ش.
- گلی‌زواره، غلام‌رضا، «قله پارسایی (شرح حال شیخ محمدحسین مطهری، پدر شهید مطهری)»، مبلغان، شماره 92، 1386ش.
- لمعاتي از شيخ شهيد، تهران، صدرا، 1370ش.
- مطهری، مرتضی، مجموعه آثار شهید مطهری، تهران، صدرا، 1390ش.
- واعظ‌زاده خراسانی، «سیری در زندگی علمی و انقلابی استاد شهید مرتضی مطهری»، تهران، صدرا، 1386ش.
- ياران امام به روايت اسناد ساواك، عالم جاودان استاد شهيد مرتضي مطهري، تهران، مركز بررسي اسناد تاريخي وزارت اطلاعات، 1382ش.