ابن‌سینا
ابن‌سینا؛ پزشک و حکیم بلندپایه‌ی ایرانی
ابوعلی حسین بن عبدالله بن سینا (359ـ416ش)، دانشمند و فیلسوف شناخته‌شده‌ی ایرانی است که با القابی همچون «حجت الحق»، «شرف المُلک»، «امام الحُکَما»، «شیخ الرئیس»، «ابن‌سینا» و «ابوعلی سینا» معروف است. پژوهشگران ایرانی و خارجی، ابوعلی سینا را همه چیزدان،[۱] پزشک، ریاضی‌دان، اخترشناس، فیزیک‌دان، شیمی‌دان، جغرافی‌دان، زمین‌شناس، شاعر، منطقی، فیلسوف، موسیقی‌دان و دولت‌مرد ایرانی می‌دانند.[۲] از آثار معروف ابوعلی سینا، می‌توان به دو دانشنامه‌ی علمی و فلسفی جامع به نام‌های «شِفا» و «دانشنامه علائی» اشاره کرد. همچنین کتاب او با نام «القانون فی الطب» از معروف‌ترین کتاب‌های پزشکی در جهان است. در ایران، روز اول شهریور را به‌نام این دانشمند بزرگ ایرانی، «روز پزشک» نامیده‌اند.
زندگینامه ابن‌سینا
ابن‌سینا، خود را متولد روستایی در اطراف بخارا و دارای خانواده‌ای آشنا به خواندن و نوشتن معرفی کرده است.[۳] برخی، پدر ابوعلی را از بزرگان بلخ می‌دانند،[۴] که به بخارا مهاجرت کرد.[۵] ابن‌سینا، پیش از سن 18 سالگی، بر علومی مانند منطق، طبیعیات، الهیات، فقه و ادب عربی تسلط یافت و اولین کتاب خود را پیش از 21 سالگی نوشت.[۶] او در اوایل جوانی، بیماری نوح بن منصور سامانی را که پزشکان از درمان آن عاجز شده بودند، معالجه کرد و به‌همین دلیل، به سِمَت پزشک دربار سامانیان انتخاب شد. در همین دوره به کتابخانه دربار راه یافت و به مطالعه کتب جدیدی پرداخت که حتی نام آن‌ها را نشنیده بود.[۷] او همچنین برای مدتی به وزارت شمس‌الدوله دیلمی در همدان برگزیده شد. ابوعلی سینا، بارها مغضوب برخی از حکومت‌ها شد و حتی به زندان افتاد. با این حال، او مکاتبات بسیاری با دانشمندان هم‌عصر خود داشت و بخش زیادی از عمر خود را به سفر گذراند.
منطق و فلسفه‌ی ابن‌سینا
در علم منطق، ابن‌سینا با مطرح کردن دو نظریه به نام‌های «قیاس اقترانی شرطی» و «موجهات زمانی»، از منطق ارسطویی پیشی گرفت. وی، پایه‌هایی از علم منطق را به‌نام «منطق سینوی» در تمدن اسلامی بنا نهاد که بعدها، در زمان خواجه نصیرالدین طوسی تکمیل شد.[۸]
در علم فلسفه نیز ابن‌سینا، تلاش بسیاری را در راستای سازگاری فلسفه مَشّاء با دین انجام داد. از جمله اقدامات ابوعلی، اثبات وجود خداوند، به‌مثابه واجب الوجوب فلسفی بود. علاوه‌بر آن، وی، به حل عقلی مسائلی مانند صدور کثرت از وحدت، علم خداوند به جزئیات، پیوند حادث و قدیم و رابطه ذات و صفات خداوند پرداخت.[۹]
آثار ابن‌سینا
تعداد کتاب‌های نوشته‌شده توسط ابن‌سینا را در حدود 450 اثر اعلام کرده‌اند که بیش‌تر آن‌ها در زمینه فلسفه و پزشکی است. دانشمندان بر اساس همین آثار، ابن‌سینا را از بزرگ‌ترین فیلسوفان جهان، أثرگذارترین فیلسوف جهان پیش از دوران مدرن و معروف‌ترین دانشمند ایرانی دانسته‌اند. بخشی از تألیفات ابن‌سینا، هنوز در دانشگاه‌های مطرح دنیا تدریس می‌شود.[۱۰]
به‌دلیل رواج زبان عربی در آن روزگار، بیش‌تر آثار ابن‌سینا نیز به زبان عربی تألیف شده که بعدها به زبان فارسی ترجمه شده‌اند.
علاوه‌بر آثار علمی، چندین شعر فارسی و عربی نیز منسوب به ابوعلی سینا وجود دارد، که نشان‌گر دیدگاه او نسبت به دنیا، بی‌ارزشی آن و ضعف و ناتوانی آدمیان است.
ابن‌سینا در باور مردم
حکایت‌های بسیاری درباره تولد، زندگی، وفات و سن ابوعلی سینا وجود دارد که در منابع مختلف، به‌صورت‌های متفاوتی ذکر شده است؛[۱۱] اما فراز و نشیب زندگی ابوعلی سینا موجب شد که پس از مرگ زودهنگام وی، برخی از ابعاد زندگی او به‌سان افسانه در فرهنگ مردم جای بگیرد.[۱۲] این نوع از افسانه‌سازی‌ها درباره افراد برجسته، همواره در میان ملل مختلف، رایج بوده است.[۱۳] این افسانه‌ها درباره ابن‌سینا، معمولا در رابطه با قدرت و درک بالا، هوشیاری در زمان تحصیل، قدرت درک مسائل حِکمی، شیوه معالجات و ذکاوت بالای او است.[۱۴] البته برخی از حکایات مطرح‌شده درباره ابن‌سینا، دور از واقعیت نیست؛ مانند داستان معالجه‌ی فردی که سکته کرده بود و مردم به گمان این‌که مُرده است، می‌خواستند او را دفن کنند.[۱۵] اما، گروهی دیگر از حکایات، اشاره به نیرویی خارق‌العاده دارد که از یک انسان معمولی برنمی‌آید.
ابن‌سینا در ادبیات فارسی
بسیاری از راهکارهای درمانی بوعلی، منشأ حکایاتی است که توسط بزرگان ادب ایران به نظم و نثر درآمده است. برای مثال، حکایت «کنیزک و پادشاه» مولانا را برگرفته از قانون «نبض عشق و طریقه شناختن معشوق و معالجت عاشق و بازگرداندن سلامت به او» می‌دانند.[۱۶]
نام و شخصیت ابن‌سینا، در ضرب‌المثل‌های فارسی نیز به‌میان آمده است. برای مثال، «روستایی اگر ولی بودی *** خرس در کوه بوعلی بودی»،[۱۷] «اگر تو در مکتب ملانصرالدین درس خوانده‌ای، من هم در مکتب ابوعلی درس خوانده‌ام»[۱۸] و «نه هرکه فلسفه خواند، ابن‌سینا شد».[۱۹]
درگذشت ابن‌سینا
ابوعلی سینا، که بسیاری از پادشاهان، شاهزادگان و مردم عوام را از بیماری نجات داده بود، سرانجام در سن 58 سالگی، بر اثر بیماری درگذشت. برخی سن او را در زمان فوت، 53 و برخی دیگر 81 سال اعلام کرده‌اند.[۲۰]
آرامگاه ابن‌سینا
آرامگاه ابن‌سینا در همدان قرار دارد و در میان مردم این شهر، از قدیم به «بابا علی‌سینا» معروف بوده است. برخی معتقدند که ابن‌سینا در محله «دردشت» اصفهان دفن شده است.[۲۱]
پانویس
- ↑ Kusky, Encyclopedia of Earth and Space Science, 2010, P817.
- ↑ Brian, Medieval Philosophy, 2010, P89; Michael Kort, Central Asian republics, 2004, P24.
- ↑ «متنی که ابن‌سینا خود تقریر کرده است»، یادبود هزارۀ ابن‌سینا، ۱۳۳۱ش، ص4.
- ↑ دهخدا، لغت‌نامه، ذیل واژه ابوعلی بن سینا، سایت واژه‌یاب.
- ↑ «زندگینامه حکیم بوعلی سینا به مناسبت روز پزشک»، پایگاه خبری تحلیلی حکیم مهر.
- ↑ صفا، جشن‌نامۀ ابن‌سینا، ج2، ۱۳۳۱-۱۳۳۴ش، ص413.
- ↑ «متنی که ابن‌سینا خود تقریر کرده است»، یادبود هزارۀ ابن‌سینا، ۱۳۳۱ش، ص6-7؛
غنی، ابن‌سینا، ۱۳۱۵ش، ص۱۵؛
نفیسی، پورسینا، ۱۳۸۴ش، ص۱۲۰-۱۲۱. - ↑ نبوی، «منطق سینوی، ابداعات و نوآوری‌ها»، 1389ش، ص5-24.
- ↑ لطیفی، «نوآوری‌های فلسفی و منطقی ابن‌سینا»، 1380ش.
- ↑ «نظریه علوم ابن‌سینا در آلمان منتشر شد»، خبرگزاری کتاب ایران.
- ↑ تنکابنی، قصص العلماء، ۱۳۹۶ق، ص۳۱۳-۳۱۶؛
مستوفی، تاریخ گزیده، ۱۳۲۸ش، ص۸۰۲-۸۰۳؛
محمد بن منور، اسرار التوحید، ۱۳۶۶ش، ص۱۹۴-۱۹۵؛
فزونی استرابادی، بحیرة، ۱۳۲۸ق، ص۳۰۶-۳۰۸؛
نفیسی، پورسینا، ۱۳۸۴ش، ص۲۳۴- ۲۴۹. - ↑ صفا، جشن‌نامۀ ابن‌سینا، ج2، ۱۳۳۱-۱۳۳۴ش، ص414.
- ↑ صفا، «ابن‌سینا در افسانه‌های عامیانۀ ایرانی»، ۱۳۳۲ش، ص۶۰۱.
- ↑ صفا، «ابن‌سینا در افسانه‌های عامیانۀ ایرانی»، ۱۳۳۲ش، ص۶۰3.
- ↑ اسفزاری، روضات الجنات فی اوصاف مدینة هرات، ج1، ۱۳۳۸ش، ص294-299.
- ↑ مولوی، مثنوی معنوی، ۱۳۷۱ش، ص۶-۱۰.
- ↑ هبله‌رودی، مجمع الامثال، ۱۳۴۴ش، ص۸۱؛
بهمنیار، داستان‌نامۀ بهمنیاری، ۱۳۶۱ش، ص۳۰۲. - ↑ ذوالفقاری، فرهنگ بزرگ ضرب‌المثل‌های فارسی، ج1، ۱۳۸۸ش، ص358.
- ↑ ذوالفقاری، فرهنگ بزرگ ضرب‌المثل‌های فارسی، ج2، ۱۳۸۸ش، ص1816.
- ↑ جوزجانی، «تکمله»، یادبود هزارۀ ابن‌سینا، ۱۳۳۱ش، ص۸-۱۵.
- ↑ صدر‌هاشمی، «قبر ابوعلی سینا حکیم و فیلسوف مشهور»، ۱۳۳۰ش، ص۱۶۸-۱.
منابع
- اسفزاری، محمد، روضات الجنات فی اوصاف مدینة هرات، به‌تحقیق محمد‌کاظم امام، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۳۸ش.
- بهمنیار، احمد، داستان‌نامۀ بهمنیاری، به‌تحقیق فریدون بهمنیار، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۶۱ش.
- تنکابنی، محمد، قصص العلماء، تهران، ]بی‌نا[، ۱۳۹۶ق.
- جوزجانی، ابوعبید، «تکمله»، یادبود هزارۀ ابن‌سینا، ترجمۀ سعید نفیسی و علی‌محمد طباطبایی، تهران، ۱۳۳۱ش.
- دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 29 دی 1400ش.
- ذوالفقاری، حسن، فرهنگ بزرگ ضرب‌المثل‌های فارسی، تهران، معین، ۱۳۸۸ش.
- «زندگینامه حکیم بوعلی سینا به مناسبت روز پزشک»، پایگاه خبری تحلیلی حکیم مهر، تاریخ بارگذاری: 31 مرداد 1388ش.
- صدر هاشمی، محمد، «قبر ابوعلی سینا حکیم و فیلسوف مشهور»، تهران، سالنامۀ کشور ایران، س6، ۱۳۳۰ش.
- صفا، ذبیح الله، «ابن‌سینا در افسانه‌های عامیانۀ ایرانی»، سخن، تهران، س4، شماره 8، ۱۳۳۲ش.
- صفا، ذبیح الله، جشن‌نامۀ ابن‌سینا، تهران، انجمن آثار ملی، ۱۳۳۱-۱۳۳۴ش.
- غنی، قاسم، ابن‌سینا، تهران، فرهنگستان ایران، ۱۳۱۵ش.
- فزونی استرابادی، محمود، بحیرة، تهران، مطبعه میرزا امان‌الله، ۱۳۲۸ق.
- لطیفی، حسین، «نوآوری‌های فلسفی و منطقی ابن‌سینا»، مجله حوزه، شماره 103 و 104، 1380ش.
- «متنی که ابن‌سینا خود تقریر کرده است»، یادبود هزارۀ ابن‌سینا، ترجمۀ سعید نفیسی و علی‌محمد طباطبایی، تهران، ۱۳۳۱ش.
- محمد بن منور، اسرار التوحید، به‌تحقیق محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران، آگه، ۱۳۶۶ش.
- مستوفی، حمدالله، تاریخ گزیده، به‌تحقیق ادوارد براون، لندن، ۱۳۲۸ش.
- مولوی، مثنوی معنوی، تهران، نشر دانشگاهی، ۱۳۷۱ش.
- نبوی، لطف‌الله، «منطق سینوی، ابداعات و نوآوری‌ها»، تهران، حکمت سینوی، دوره 14، شماره 43، 1389ش.
- نفیسی، سعید، پورسینا، به‌تحقیق عبدالکریم جربزه‌دار، تهران، اساطیر، ۱۳۸۴ش.
- «نظریه علوم ابن‌سینا در آلمان منتشر شد»، خبرگزاری کتاب ایران، تاریخ بارگذاری: 9 مرداد 1400ش.
- هبله‌رودی، محمدعلی، مجمع الامثال، به‌تحقیق صادق‌کیا، تهران، ۱۳۴۴ش.
- Brian Duignan, Medieval Philosophy. The Rosen Publishing Group, 2010.
- Kusky, Timothy M., Cullen, Katherine E., Encyclopedia of Earth and Space Science. Infobase Publishing, 2010.
- Michael Kort, Central Asian republics, Infobase Publishing, 2004.