نهج البلاغه
نهج البلاغه؛ مجموعه‌ای از سخنان و نامه‌های امام علی که توسط سیدرضی گردآوری شده است.
«نهج» در لغت به‌معنای امر واضح و آشکار مانند راه یا برنامه است.[۱] «بلاغت» نیز در حوزه سخنوری به‌معنای آن است که گوینده، مقصود خود را چنان فصیح،[۲] مطابق با معنا و مطابق با واقع بیان کند که هدف او را از سخن گفتن تأمین کند.[۳] بر این اساس، سیدرضی (۳۵۹ق-۴۰۶ق) مجموعه‌ای از سخنان امام علی را که سرشار از فصاحت و سویه‌های بلاغ شامل مجازات، استعاره‌ها و تشبیه‌ها است، گرد آورده و نام آن را «نهج البلاغة» نهاده است.
پیشینه
سیدرضی در جوانی، نگارش کتابی درباره خصائص و ويژگى‌هاى ائمّه را آغاز کرد؛ اما پس از نگارش خصائص امام علی، به دلیل مشکلات نتوانست کتاب را به اتمام برساند؛ بنابراین به همان مطالب، بسنده کرد و در پایان آن نیز فصلی را به سخنان امام علی شامل مواعظ، حِکم، أمثال و آداب، اختصاص داد. برخی از دوستان او پس از مطالعه کتاب، وی را به تألیف کتابی از سخنان برگزيده امام علی که شامل خطبه‌ها، نامهها، مواعظ و ادب باشد، تشویق کردند. سید رضی درخواست دوستان را اجابت کرد و با تألیف کتاب نهج‌البلاغة کوشید تا علاوه بر تبیین شخصیت امام علی، نشان دهد که علی (علیه السلام) در سخنوری و فصاحت و بلاغت، یگانه است.[۴]
ویژگی‌ها
نهج‌البلاغه، 241 خطبه، 79 نامه و 480 حکمت (در قالب جمله‌های کوتاه) دارد. خطبه‌های شقشقیه، اشباح، غرّاء، قاصعه و متقین از مشهورترین خطبه‌های نهج‌البلاغة است. همچنین نامه به امام حسن، نامه به عثمان بن حنیف و فرمان به مالک اشتر، از معروف‌ترین نامه‌های نهج‌البلاغة است.[۵]
شارحان و مترجمان نهج‌البلاغه
مهم‌ترین شرح‌هایی که بر نهج‌البلاغة نگاشته شده عبارت است از:
- «منهج الفصاحة في شرح نهج البلاغة» از كمال‌الدّين حسين بن خواجه عبد‌الحقّ الهى اردبيلى (870-905ق)؛
- «روضة الأبرار» از فخرالدّين أبوالحسن علىّ بن حسن زوارى (سده دهم هجری)؛
- «تنبيه الغافلين و تذكرة العارفين» از ملا فتح‌اللَّه كاشانى (درگذشته: 988ق)؛
- شرح فارسی نهج‌البلاغه از ملا محمّدصالح بن محمّدباقر قزوينى روغنى (1019-1116ق)؛[۶]
- شرح نهج‌البلاغة از ابن ابی‌الحدید معتزلی (۵۸۶-۶۵۶ق).[۷]
کتاب نهج‌البلاغة به زبان فارسی نیز ترجمه شده است و افرادی مانند علی‌نقی فیض‌الاسلام (۱۲۸۴-۱۳۶۴ش)، محمد دشتی (۱۳۳۰-۱۳۸۰ش) و سیدجعفر شهیدی (۱۲۹۷-۱۳۸۶ش)، متن این کتاب را ترجمه کرده‌اند.
دیدگاه اندیشمندان غیرمسلمان
بررسی دیدگاه دانشمندان غیرمسلمان درباره نهج‌البلاغه، اهمیت و جایگاه این کتاب را آشکارتر می‌کند. جرج جرداق مسیحی (۱۹۲۶-۲۰۱۴م) در مورد نهج البلاغه گفته است جاذبه‌های سخنان علی مرا وادار کرد که این کتاب را بیش از 200 بار بخوانم.[۸] همچنین خطاب به روزگار گفته است که چه می‌شد اگر در هر عصری بزرگ‌مردی مانند علی با آن قلب، عقل، زبان و شمشیر به انسانیت عطا می‌کردی؟[۹] پرفسور هانری کربن (۱۹۰۳ – ۱۹۷۸م) نیز درباره نهج البلاغه گفته است که نه فقط حیات مذهبی شیعه؛ بلکه تفکر فلسفی شیعه نیز وامدار این کتاب است. کرنیکو، استاد انگلیسی ادبیات در دانشگاه علیگر هند نیز نهج البلاغه را برادر کوچک قرآن نامیده که هیچ‌کس نمی‌تواند مانند آن را بیاورد.[۱۰]
جایگاه نهج‌البلاغه در فرهنگ شیعیان
بیشترین شرح‌های نهج‌البلاغه را در آغاز، اهل سنت نگاشته‌اند و شیعیان بعداً به نگارش شرح‌ها همت گماشتند. مرتضی مطهری این وضعیت را نشانه غربت اولیه نهج‌البلاغة در میان شیعیان دانسته است؛[۱۱] در دهه‌های اخیر پژوهش‌های گسترده‌ای پیرامون نهج‌البلاغه و موضوعات مطرح در آن، از سوی محققان شیعه صورت گرفته است[۱۲] که نشان از تلاش آنان برای زدودن غبار غربت از این کتاب دارد. تلاش برای مستندسازی خطبه‌ها و نامه‌های نهج‌البلاغه و دفع شبهات پیرامون آن،[۱۳] برنامه‌ریزی برای نهج‌البلاغه خوانی، حفظ نهج‌البلاغه، برگزاری مسابقات و تشکیل محافل انس با نهج‌البلاغه از دیگر اقدامات شیعیان جهت آشنایی و انس با نهج‌البلاغه[۱۴] و ورود آن به عرصه زندگی فردی و حیات اجتماعی است.
پانویس
- ↑ مصطفوی، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ذیل واژه نهج.
- ↑ فیومی، مصباح المنیر، ذیل واژه بلاغة.
- ↑ راغب اصفهانی، مفردات الفاظ القرآن، ذیل واژه بلغ.
- ↑ دشتی، ترجمه نهج البلاغه، 1379ش، ص26.
- ↑ «محتوای نهج‌البلاغه»، وب‌سایت ویکی شیعه، تاریخ بازدید: 25 تیر 1401ش.
- ↑ استادولی، ترجمه امالی شیخ مفید، 1364ش، ص4.
- ↑ خوانساری، شرح آقا جمال‌الدين خوانسارى بر غرر الحكم، 1366ش، ج5، ص56.
- ↑ دشتی، ترجمه نهج البلاغه، 1379ش، ص14.
- ↑ وجدانی، ترجمه الفین، بی‌تا، ص967.
- ↑ «دیدگاه برخی اندیشمندان مسیحی درباره نهج‌البلاغه»، وب‌سایت ایکنا، تاریخ انتشار: 18 شهریور 1396ش.
- ↑ «غربت نهج البلاغه در میان شیعیان و اهل علم(از منظر استاد شهید مطهری)»، وب‌سایت حوزه، تاریخ بازدید: 1 مرداد 1401ش.
- ↑ «جایگاه نهج البلاغه در اسلام»، وب‌سایت نورمگز، تاریخ بازدید: 1 مرداد 1401ش.
- ↑ «تصحیح متن و مستندسازی نهج‌البلاغه؛ اقدام ارزنده شیخ شوشتری در بهج‌الصباغه»، وب‌سایت نشست اساتید، تاریخ بازدید: 1 مرداد 1401ش.
- ↑ «ضرورت آشنایی با نهج البلاغه و راه‌کارهای آن»، وب‌سایت بلاغ، تاریخ بازدید: 1 مرداد 1401.
جستارهای وابسته
منابع
- استادولی، حسین، ترجمه امالی شیخ مفید، چاپ اول، مشهد، آستان قدس، 1364ش.
- «تصحیح متن و مستندسازی نهج‌البلاغه؛ اقدام ارزنده شیخ شوشتری در بهج‌الصباغه»، وب‌سایت نشست اساتید، تاریخ بازدید: 1 مرداد 1401ش.
- «جایگاه نهج البلاغه در اسلام»، وب‌سایت نورمگز، تاریخ بازدید: 1 مرداد 1401ش.
- خوانساری، آقاجمال، شرح آقا جمال‌الدين خوانسارى بر غرر الحكم، تهران، دانشگاه تهران، 1366ش.
- دشتی، محمد، ترجمه نهج البلاغه، چاپ اول، قم، مشهور، 1379ش.
- «دیدگاه برخی اندیشمندان مسیحی درباره نهج‌البلاغه»، وب‌سایت ایکنا، تاریخ انتشار: 18 شهریور 1396ش.
- راغب اصفهانی، حسین بن محمد، مفردات الفاظ القرآن، به تحقیق صفوان عدنان داودی، دارالعلم-دارالشامیة، لبنان-سوریه، 1412ق.
- «ضرورت آشنایی با نهج البلاغه و راه‌کارهای آن»، وب‌سایت بلاغ، تاریخ بازدید: 1 مرداد 1401.
- «غربت نهج البلاغه در میان شیعیان و اهل علم(از منظر استاد شهید مطهری)»، وب‌سایت حوزه، تاریخ بازدید: 1 مرداد 1401ش. فیومی، احمد، مصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی، چاپ اول، قم، دار رضی، بی‌تا.
- «محتوای نهج‌البلاغة»، وب‌سایت ویکی شیعه، تاریخ بازدید: 17 تیر 1401ش.
- مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، چاپ اول، تهران، مرکز الکتاب الترجمه و النشر، 1402.
- وجدانی جعفر، ترجمه الفین، چاپ اول، تهران، سعدی و محمودی، بی‌تا.