انجمن مخدرات وطن
انجمن مخدرات وطن؛ تشکل زنان فعال در جنبش مشروطه‌خواهی و جنبش ملیِ طرفدار استقلال ایران.
انجمن مخدرات وطن، در تحقق نهضت مشروطه نقش بسزایی داشت. آنها با شرکت در تظاهرات و برگزاری سخنرانی‌های متعدد، خواهان خارج‌شدن ایران از یوغ استعمار خارجی‌ها بودند. از پیشگامان این انجمن، آغابیگم نجم‌آبادی (دختر آقا شیخ هادی نجم‌آبادی) بوده است. برخی این انجمن را میراث فکری شیخ هادی نجم‌آبادی می‌دانستند.
معرفی انجمن مخدرات وطن
انجمن مخدرات وطن از تشکل‌هایی بود که زمینۀ فعالیت‌های اجتماعی زنان را در عصر قاجار فراهم ساخت.[۱] این انجمن در سال ۱۲۸۹ق به‌دنبال جنبش مشروطه‌خواهی و جنبش ملی پدید آمد.[۲] برخی این انجمن را صرفاً متشکل از طرفداران حقوق زنان می‌دانند. [۳] «انجمن مخدرات وطن» پس از انحلال انجمن آزادی زنان، شکل گرفت و تحرکات سیاسی و ناسیونالیستی آن بیش از انجمن آزادی زنان بود.[۴]
تاریخچه
زنان به‌عنوان نیمی از شهروندان جامعۀ ایرانی در تحقق نهضت مشروطه نقش بسزایی داشتند. تشکیل انجمن‌ها و تشکّل‌های زنانه در این دوران، عرصه‌ای بود که آنها اثر و حضور اجتماعی خود را نشان دادند. [۵] در نهضت مشروطه، انجمن مخدرات وطن از جمله انجمن‌های فعال در این دوران بود.[۶] در این انجمن زنان ابتدا به‌طور مخفیانه به فعالیت سیاسی می‌پرداختند.[۷]
اعضای فعال انجمن مخدرات وطن
در نخستین جلسه انجمن مخدرات وطن، آغا بیگم نجم‌آبادی (دختر آقا شیخ هادی نجم‌آبادی) به‌عنوان رئیس،[۸] آغا شاهزاده امین به‌عنوان خزانه‌دار و صدیقه دولت‌آبادی به‌عنوان منشی این انجمن انتخاب شدند.[۹] آنها برای رشد حقوق اجتماعی زنان تلاش فراوانی کردند.[۱۰]
دیگر اعضای سرشناس انجمن مخدرات وطن عبارتند از: همسر میرزا سلیمان‌خان میکده، مادر دکتر مهدی‌خان میکده، همسر ملک‌المتکلمین، نزهت جهانگیر، عفت‌الملوک خواجه‌نوری، نظم‌الملوک خواجه‌نوری، همسر آقا سیدکاظم رشتی، زینت‌الدوله، گلشن‌الملوک قهرمانی،[۱۱] ایران‌خانم (همسر اعتلاءالملک دختر مشارالسلطنه قدیمی)، همسر میرزا کاظم خوشنویس، همسر صدیق‌السلطنه، دختر سردار افخم، دختر سپهسالار تنکابنی، همسر مفخم‌الممالک، علویه‌خانم رشدیه (مؤسس مدرسه دخترانه عفاف و همسر میرزا حسن رشدیه)، نطاق‌النسوان (خواهر شیخ الممالک اورنگ)، درة‌المعالی (مؤسس مدرسه درة‌المدارس)، هما محمودی، ماهرخ گوهرشناس (خواهر مدیر صنایع)،[۱۲] سکینه کنداشلو همسر شیخ‌هادی [۱۳] و امیرصحی ماه‌سلطان.[۱۴]
اهداف و دیدگاه‌های فعالان انجمن مخدرات وطن
اعضای انجمن مخدرات وطن، استثمار و کشورهای غربی را عامل اصلی موقعیت فرودست زنان ایران در آن دوره می‌دانستند، به‌همین منظور هدف اصلی آنها تأکید بر حقوق زنان نبود، [۱۵] بلکه استقلال ایران از تسلط دیگر کشورها هدف اصلی این انجمن بود.[۱۶]
همکاری با مشروطه‌خواهان در جهت تقویت مشروطیت ایران از مهم‌ترین اهداف انجمن مخدرات وطن به‌شمار می‌رفت. آنها در قالب استقلال کشور، تقویت مشروطه و جلوگیری از نفوذ خارجیان اقدامات متعددی انجام دادند.[۱۷] هدف اصلی این انجمن سازمان‌دهی فعالیت‌های گوناگون به‌منظور خارج‌کردن ایران از تسلط کشورهای بیگانه و استقلال این کشور بود. اعضای فعال این انجمن، زنان شرکت‌کننده در تظاهرات جنبش مشروطه بودند و مشارکتی چشمگیر در این نهضت سیاسی داشته‌اند.[۱۸] فعالان انجمن مخدرات وطن، بدبختی‌های ملت را نتیجۀ اعمال نفوذ خارجی‌ها در ایران می‌دانستند.[۱۹] آنها با وارد‌کردن کالاهای خارجی، قرض‌گرفتن از بیگانکان و هرگونه عملی که باعث دخالت آنها در امور داخلی کشور شود، مخالف بودند.[۲۰]
اقدامات انجمن مخدرات وطنی
از جمله اقدامات انجمن مخدرات وطن عبارت‌اند از:
- تشکیل جلسات متعدد به‌منظور نشان‌دادن نقش زنان در خارج ساختن انگلستان و روسیه از ایران؛
- پوشیدن پارچه‌های وطنی؛[۲۱]
- مشارکت فعال در سخنرانی‌ها و تظاهرات جنبش مشروطه؛[۲۲]
- نوشتن نامۀ اعتراض‌آمیز به دولت روسیه درباره اقدامات امپریالیستی آن کشور؛
- تحریم کالاهای وارداتی به‌منظور مخالفت با قرارداد ۱۹۰۷م که ایران را تحت نفوذ انگلستان و روسیه قرار داده بود؛ [۲۳]
- درخواست کاهش مصرف قند و شکر وارداتی و در برخی موارد تعطیل‌کردن قهوه‌خانه‌ها؛
- دفاع از استقلال ایران در مقابل تهدید‌های بیگانگان؛
- ترویج استفاده از کالاهای ساخت داخل و منسوجات وطنی برای پوشاک خانواده؛
- فروش زیورآلات شخصی به‌منظور حمایت از دولت مشروطه و پرداخت بدهی دولت به روسیه تزاری؛[۲۴]
- تأسیس مدارس دخترانه و تأمین هزینۀ آن از کمک‌های خیریه؛
- تشکیل کلاس‌های آموزش بزرگسالان؛
- تأسیس یتیم‌خانه.[۲۵]
فعالیت سیاسی زنان عضو انجمن مخدرات وطن
از جمله مهم‌ترین فعالیت سیاسی زنان فعال انجمن مخدرات وطن، مخالفت علیه برنامه‌های استعماری روسیه در ایران بود. زنان در پاسخ اولتیماتوم روسیه به ایران به حمایت مالی از دولت پرداختند.[۲۶] همچنین آنها در 8 ذیحجه 1329ق با انجام تظاهرات بزرگی در اعتراض به اولتیماتوم دوم روس‌ها به ایران به سخنرانی در جلوی مجلس پرداخته و خواهان استقلال کشور و عدالت اجتماعی شدند. در این گردهمایی هزاران زن محجبه مسلمان با چادر سیاه و روبند حضور یافتند. آنها بر روی چادر، کفن سفید پوشیده و بر روی کفن جمله «یا مرگ یا استقلال» را نوشته بودند. این اقدام، جدیت آنها در جان‌نثاری برای ایران را نشان می‌داد. در این مراسم، آنها یکی پس از دیگری با سخنرانی‌های پر حرارت و منطقی به دفاع از مشروطیت پرداخته و خواهان استقلال کشور و عدالت اجتماعی شدند.[۲۷] همچنین هیئت مدیرۀ این انجمن در نامه‌ای به مجلس، به تعویق‌افتادن تصویب قانون اساسی را نکوهش کردند. آنها برای جهانی‌کردن صدای اعتراض خود به تلگراف‌خانه رفتند و تلگرافی مبنی بر شکایت از دولت روسیه تزاری به تمام کشورهای بزرگ مخابره کردند.[۲۸]
عاقبت انجمن مخدرات وطن
انجمن مخدرات وطن، علی‌رغم فعالیت‌های گسترده در جهت حضور اجتماعی زنان، نتوانست به تشکیلات فراگیر زن ایرانی مبدل شود. کارشناسان علت این اتفاق را محدود بودن دایرۀ فعالیت انجمن به زنان اقشار متوسط و بالای جامعه دانسته‌اند.[۲۹] این امر سبب شد آنها نتوانند از حقوق زن ایرانی و زن اقشار تهی‌دست و محروم جامعه به‌صورت عام دفاع کنند.[۳۰]
پانویس
- ↑ شهبازی، «انجمن مخدرات وطن»، وب‌سایت تهران نامه.
- ↑ . ساناساریان، جنبش حقوق زنان در ایران (طغیان، افول و سرکوب از ۱۲۸۰ تا انقلاب ۱۳۵۷)، 1384ش، ص62.
- ↑ باقری، «انجمن مخدرات وطن؛ میراث فکری شیخ هادی نجم‌آبادی»، وب‌سایت البرز پژوهی.
- ↑ . بامداد، زن ایرانی از انقلاب مشروطیت تا انقلاب سفید، 1348ش، ج2، ص 15.
- ↑ . باقری، «انجمن مخدرات وطن؛ میراث فکری شیخ هادی نجم‌آبادی»، وب‌سایت البرز پژوهی.
- ↑ . «دگرگونی «مخدرات وطن»»، وب‌سایت دنیای اقتصاد.
- ↑ . ساناساریان، جنبش حقوق زنان در ایران (طغیان، افول و سرکوب از ۱۲۸۰ تا انقلاب ۱۳۵۷)، 1384ش، ص63.
- ↑ . باقری، «انجمن مخدرات وطن؛ میراث فکری شیخ هادی نجم‌آبادی»، وب‌سایت البرز پژوهی.
- ↑ . بامداد، زن ایرانی از انقلاب مشروطیت تا انقلاب سفید، 1348ش، ج2، ص 15.
- ↑ . ساناساریان، جنبش حقوق زنان در ایران (طغیان، افول و سرکوب از ۱۲۸۰ تا انقلاب ۱۳۵۷)، 1384ش، ص62.
- ↑ . بامداد، زن ایرانی از انقلاب مشروطیت تا انقلاب سفید، 1348ش، ج2، ص 15.
- ↑ . باقری، «انجمن مخدرات وطن؛ میراث فکری شیخ هادی نجم‌آبادی»، وب‌سایت البرز پژوهی.
- ↑ . ساناساریان، جنبش حقوق زنان در ایران (طغیان، افول و سرکوب از ۱۲۸۰ تا انقلاب ۱۳۵۷)، 1384ش، ص62.
- ↑ . ساناساریان، جنبش حقوق زنان در ایران (طغیان، افول و سرکوب از ۱۲۸۰ تا انقلاب ۱۳۵۷)، 1384ش، ص43.
- ↑ . ساناساریان، جنبش حقوق زنان در ایران (طغیان، افول و سرکوب از ۱۲۸۰ تا انقلاب ۱۳۵۷)، 1384ش، ص62.
- ↑ . «دگرگونی «مخدرات وطن»»، وب‌سایت دنیای اقتصاد.
- ↑ . بامداد، زن ایرانی از انقلاب مشروطیت تا انقلاب سفید، 1348ش، ج2، ص 15.
- ↑ . ساناساریان، جنبش حقوق زنان در ایران (طغیان، افول و سرکوب از ۱۲۸۰ تا انقلاب ۱۳۵۷)، 1384ش، ص62.
- ↑ . «دگرگونی «مخدرات وطن»»، وب‌سایت دنیای اقتصاد.
- ↑ . بامداد، زن ایرانی از انقلاب مشروطیت تا انقلاب سفید، 1348ش، ج2، ص 15.
- ↑ . ساناساریان، جنبش حقوق زنان در ایران (طغیان، افول و سرکوب از ۱۲۸۰ تا انقلاب ۱۳۵۷)، 1384ش، ص62.
- ↑ . «دگرگونی «مخدرات وطن»»، وب‌سایت دنیای اقتصاد.
- ↑ . ساناساریان، جنبش حقوق زنان در ایران (طغیان، افول و سرکوب از ۱۲۸۰ تا انقلاب ۱۳۵۷)، 1384ش، ص63.
- ↑ . باقری، «انجمن مخدرات وطن؛ میراث فکری شیخ هادی نجم‌آبادی»، وب‌سایت البرز پژوهی.
- ↑ . ساناساریان، جنبش حقوق زنان در ایران (طغیان، افول و سرکوب از ۱۲۸۰ تا انقلاب ۱۳۵۷)، 1384ش، ص63.
- ↑ . باقری، «انجمن مخدرات وطن؛ میراث فکری شیخ هادی نجم‌آبادی»، وب‌سایت البرز پژوهی.
- ↑ . باقری، «انجمن مخدرات وطن؛ میراث فکری شیخ هادی نجم‌آبادی»، وب‌سایت البرز پژوهی.
- ↑ . بامداد، زن ایرانی از انقلاب مشروطیت تا انقلاب سفید، 1348ش، ج2، ص21.
- ↑ . باقری، «انجمن مخدرات وطن؛ میراث فکری شیخ هادی نجم‌آبادی»، وب‌سایت البرز پژوهی.
- ↑ . «دگرگونی «مخدرات وطن»»، وب‌سایت دنیای اقتصاد.
منابع
- باقری، الهه، «انجمن مخدرات وطن؛ میراث فکری شیخ هادی نجم آبادی»، وب‌سایت البرز پژوهی، تاریخ درج مطلب: 16 دی 1390ش.
- بامداد، بدرالملوک، زن ایرانی از انقلاب مشروطیت تا انقلاب سفید، تهران، ابن سینا، 1348ش.
- «دگرگونی «مخدرات وطن»»، وب‌سایت دنیای اقتصاد، تاریخ درج مطلب: 5 اردیبهشت 1394ش.
- ساناساریان، الیز، جنبش حقوق زنان در ایران (طغیان، افول و سرکوب از ۱۲۸۰ تا انقلاب ۱۳۵۷)، تهران، اختران، 1384ش.
- شهبازی، داریوش، «انجمن مخدرات وطن»، وب‌سایت تهران‌نامه، تاریخ بازدید: 19 خرداد 1402ش.