آسیب‌پذیری

آسیب‌پذیری؛ ضعف و نقص در برابر انواع آسیب‌ها.

آسیب‌پذیری (Vulnerability) استعدادی ذاتی یا اکتسابی برای انواع اختلال‌ها است. این مفهوم، به‌معنای بی‌دفاع بودن در برابر حملات و خطرات آسیب‌رسان به جسم و روح آدمی و نیز افراد، جوامع، حیوانات، وسایل، آب‌وهوا و هر چیزی است که به نوعی آسیب‌پذیر باشند.

مفهوم‌شناسی

آسیب در لغت به‌معنای زخم، ضرب، صدمه و عیب و نقص است.

آسیب پذیری نیز در اصطلاح دارای بار معنایی منفی بوده و از مؤلفه‌های زیستی، شناختی، عاطفی و اجتماعی به‌نام «نشانگرهای آسیب‌پذیری» تشکیل می‌شود. از جملۀ این نشانگرها می‌توان به «ویژگی‌های شخصیتی پایدار مانند باورهای ناکارآمد شناختی»، «علائم موقعیتی مانند اضطراب» و یا منابع خارجی مانند «حمایت اجتماعی ضعیف» اشاره کرد. افراد آسیب‌پذیر، در مواجهه با عوامل استرس‌زا، سازگاری روانی و جسمی کمتری دارند.

همچنین، اصطلاح «قشر آسیب‌پذیر» در بیشتر مواقع، به گروهی از جامعه اطلاق می‌شود که بضاعت مالی کمی داشته و در برابر دگرگونی‌های اقتصادی، امنیت ندارند.

رابطۀ اعتماد و آسیب‌پذیری

برخی از روان‌شناسان، بر این باورند که دو مفهوم «اعتماد» و «آسیب‌پذیری» با یکدیگر در ارتباط هستند؛ برای مثال، «برنه براون» معتقد است که آسیب‌پذیر شدن یک انتخاب بوده و ما در بسیاری از مواقع به‌درستی انتخاب می‌کنیم که آسیب‌پذیر باشیم. او بر این باور است که انسان‌ها، در برابر کسانی که به آنها اعتماد دارند، آسیب‌پذیر هستند. او و همفکران او معتقدند که تا زمانی‌که آدمی، خود را حداقل در یک زمینه در برابر طرف مقابل آسیب‌پذیر نکرده باشد، نمی‌تواند ادعا کند که به او اعتماد دارد.

آسیب‌پذیری زنان

بسیاری از کارشناسان، زنان را آسیب‌پذیرترین گروه در حوادث معرفی کرده‌اند. آنها، ریشۀ این آسیب‌پذیری جسمی، روحی و اجتماعی را در این می‌دانند که زنان در بیشتر مواقع، از پایگاه پایین‌تری از نظر اجتماعی برخودار هستند. به‌همین دلیل، دسترسی زنان به منابع مالی محدودتر شده و عدم نظارت و کنترل نسبت به سلامتی آنها، تشدید می‌شود. کارشناسان معتقدند که گروه آسیب‌پذیر، گروهی است که دسترسی نابرابری نسبت به سایر گروه‌ها، به منابع داشته و همواره مورد تبعیض قرار می‌گیرند. این موضوع، در میان خانواده‌های کم‌درآمد به‌صورت مضاعفی خود را نشان می‌دهد.

آسیب‌پذیری روانی

کارشناسان حوزۀ روان‌شناسی بر این باورند که دشواری در شناسایی و تمایز بین احساسات، افراد را مستعد نارسایی در تنظیم هیجان‌ها در شرایط یا روابط استرس‌آمیز کرده و در نتیجه افرادی که دچار آشفتگی‌های هیجانی می‌شوند، ظرفیت کمتری برای سازگاری با موقعیت استرس‌آمیز خواهند داشت. همچنین، این نوع از پردازش‌های هیجانی معیوب، منجر به تمرکز، تقویت و سوء‌تعبیر از احساسات جسمانی شده و با برانگیختگی هیجانی همراه است که به خودبیمارانگاری ختم می‌شود.

علاوه بر آن، داشتن آمادگی برای پریشانی و درماندگی روان‌شناختی یا تجربۀ نامتمایز منجر به ایجاد حالت‌های هیجانی منفی شده که به پدیدآمدن اختلالات عاطفی ختم می‌شود. در حقیقت، افراد آسیب‌پذیر، محرک‌های بیرونی یا درونی ناخوشایند را در خود تقویت کرده و نشانه‌های اشتباهی را از سمت بدن خود دریافت می‌کنند. این افراد، همچنین، تحمل پایین‌تری نسبت به محرک‌های دردناک نشان می‌دهند. کارشناسان بر این باورند که شدت درد و حساسیت به آن نیز در این گروه از افراد بیشتر است.

انزوای اجتماعی و آسیب‌پذیری

متخصصان معتقدند که انزوای اجتماعی منجر به افزایش استرس می‌شود. فرد منزوی، از روابط اجتماعی پایین و در نتیجه از حمایت‌های عملی و عاطفی کمتری برخودار است. انزوای اجتماعی، از طریق تأثیر بر هیجان‌ها و نیز شناخت و رفتارها، بر آسیب‌پذیری فرد تأثیر می‌گذارد. احساس انزوای اجتماعی، ظرفیت تنظیم خود را مختل کرده و این آثار به‌صورت خودکار و خارج از آگاهی فرد روی می‌دهند. تمامی این آثار، نشان‌دهندۀ آسیب‌پذیری فرد منزوی اجتماعی، نسبت به انواع بیماری‌های جسمی، روحی و روانی هستند.

آسیب‌پذیری رایانه

آسیب‌پذیری رایانه به‌معنای ضعف در طراحی، راه‌اندازی و عملکرد مدیریت یک سامانه است که منجر به نقض خط‌مشی امنیتی در آن سامانه می‌شود. همچنین، برخی، آسیب‌پذیری را احتمال بیشتر بودن توانایی تهدید نسبت به توانایی مقاومت می‌دانند. کارشناسان، این نوع از آسیب‌پذیری را شامل اشتراک سه عنصر معرفی کرده‌اند:

1. یک حساسیت یا نقص سیستمی؛
2. دسترسی حمله‌کننده به نقص سیستم؛
3. قابلیت حمله‌کننده برای استفاده از آن نقص.

در مقابل، مدیریت آسیب‌پذیری رایانه، به‌معنای عملی برای شناسایی، طبقه‌بندی، اصلاح و کاهش آسیب‌پذیری‌های امنیتی است. از جمله روش‌های تشخیص آسیب‌پذیری عبارتند از «اسکن آسیب‌پذیری»، «تست نفوذ» و «هک گوگل».

منابع

• «آسیب پذیری چیست؟»، وب‌لاگ گروه لیان، تاریخ بازدید: 1 اسفند 1401ش.
• «اسیب‌پذیری»، وب‌سایت آبادیس، تاریخ بازدید: 1 اسفند 1401ش.
• «بررسی آسیب‌پذیری زنان از منظر سلامت جسمی، روانی و اجتماعی در دوران کرونا»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ بارگذاری: 16 آبان 1401ش.
• «تعریف آسیب‌پذیری چیست؟ آیا باید بکوشیم آسیب‌ناپذیر باشیم؟»، وب‌سایت متمم، تاریخ بازدید: 1 اسفند 1401ش.
• دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 1 اسفند 1401ش، ذیل واژۀ آسیب.
• مسعودی، مرضیه و بشارت، محمدعلی، «انزوای اجتماعی و آسیب‌پذیری‌های روانی و بدنی»، کنگرۀ انجمن روانشناسی ایران، دوره 5، 1394ش.
• مسعودی، مرضیه و بشارت، محمدعلی، «ناگویی هیجانی و آسیب‌پذیری‌های روانی و بدنی»، کنگرۀ انجمن روانشناسی ایران، دوره 5، 1394ش.