اتانازی

اتانازی، پایان دادن به زندگی به صورت خودخواسته و با کمک دیگران.

اتانازی نوعی مرگ خودخواسته است که برخی انسان¬ها با احساس ناتوانی در برابر معلولیت¬ جسمی سخت یا بیماری¬های علاج‌ناپذیر و درد¬های طاقت‌فرسا، به آن روی می¬آورند. این نوع از مرگ در برخی کشورهای اروپایی، با شرایط خاصی، انجام می‌شود، اما در فرهنگ و سبک زندگی برآمده از آموزه‌های معناگرای دینی و اخلاقی، به‌شدت نکوهیده و ناپسند است.

مفهوم‌شناسی

اصطلاح اتانازي (Euthanasia) كه كاربرد آن از قرن هفـتم مـیلادي معمـول شـده است، بر گرفته از زبان يونانی و مشتق از پیشوند Eu به معنی خوب و thanasia به معنی مرگ بوده و با تلفظ اوتانازی، اتانازی، آتانازی و یوتانازی بیان شده است. این اصطلاح به‌معنای مرگ خوب، مرگ آسان، روشی بـراي مـردن با رغبت و كشتن بیمار غیرقابل درمان بدون درد و سختی، است. از اتانازی با نام‌های «قتل از روی ترحم»، «مرگ راحت و آرام¬بخش»، «مرگ شیرین»، «بیمارکشی با ترحم»، «بیمارکشی طبی»، «تسریع در مرگ محتضر»، « کشتن مشفقانه» و «میراندن بدون درد» یاد شده است.

تاریخچه

تجویز داروی ارزان برای بیماران در حال مرگ، برداشتن بالش از زیر سر بیماران درحال مرگ برای تسریع مرگ آ¬نها، کشتن سربازان زخمی در جنگ، کشتن نوزادان ناقص¬الخلقه، قطع‌کردن پای اشخاص اعدامی در دار مجازات برای کاهش درد و کشتن افراد سالمند در وضعیت‌های بحرانی، نشانه‌هایی از سابقۀ تاریخی اتانازی در برخی جوامع است. امروزه نیز برخی قبایل، به اتانازی در ‌شکل سنتی آن، روی می¬آورند؛ اسکیموها، سالمندان خود را که به‌شدت ناتوان شده‌اند با دست خود می¬کشند و آن را تکلیف فرزند نسبت به والدین از کار افتاده می‌دانند که کوتاهی در انجام آن، موجب ناخشنودی والدین می‌شود. در جوامع پیشرفته امروزی نیز که رشد امکانات رفاهی و بهداشتی موجب طولانی‌تر شدن میانگین عمر انسان‌ها و افزایش جمعیت سالمندان شده است، به‌دلیل تأکید بر کیفیت مادی زندگی و دورافتادگی از معناگرایی، مرگ خودخواسته هنگام مواجهه با با درد و رنج طاقت‌فرسا مورد توجه قرار می‌گیرد. در این بستر فرهنگی، قتل از روی ترحم به یک موضوع مهم اجتماعی، پزشکی، حقوقی و فلسفی، تبدیل شده است که نکوهیدگی خودکشی را ندارد و گاهی داوطلب این گونه از مرگ، تحسین می‌شود. در سال 1990م، انجمن سلطنتی پزشکان هلند و وزارت دادگستری آن، شرایط اجرای اتانازی را تسهیل کرد و در سال 1995م، اولین قانون برای رسمیت‌بخشیدن به اتانازی، در منطقۀ شمالی استرالیا مصوب شد.

انواع اتانازی

1. اتانازی فعال: انجام فعل مادی از سوی پزشک با درخواست و رضایت بیمار یا اولیای او؛ 2. اتازنازی غیرفعال: ترک فعل و قطع درمان از سوی پزشک با درخواست و رضایت بیمار یا اولیای او؛ 3. اتانازی داوطلبانه: انجام اتانازی با درخواست خود بیمار؛ 4. اتانازی غیر داوطلبانه: اقدام به اتانازی با درخواست بستگان بیمار یا از سوی پزشک.

دیدگاه‌ها درباره اتانازی

برخی در موافقت با اتانازی، با تأکید بر آزادی اراده و اختیار انسان، به اصل اخلاقی ترحم تکیه می‌کنند و انسان را مکلف به کاهش درد هم‌نوعان می‌دانند. همچنین طرفداران نظریه اصالت سود، صرف هزینه برای بیمار مرگ مغزی را موجه ندانسته و او را سربار جامعه می‌دانند. برخی دیگر، انتخاب مرگ برای رهایی از درد و رنج بیماری لاعلاج را عزتمندانه می‌انگارند. روان‌شناسان متعقدند که بیشتر بیماران به‌دلیل پافشاری بستگان به مرگ خودخواسته رضایت می¬دهند. این در حالی است که امروزه با پیشرفت دانش پزشکی در درمان¬های تسکینی، بسیای از بیماران با درد و رنج کمتری می‌توانند به زندگی ادامه دهند. از سوی دیگر، مرگ خودخواسته، هرگز با انگیزۀ پایدار همراه نیست و هر لحظه ممکن است بیمار از این خواستۀ خود، پشیمان شود؛ از این‌رو، مخالفان اتانازی توصیه می‌کنند که به‌جای تسهیل و تسریع مرگ یک انسان، بهینه‌سازی کیفیت زندگی سالمندان و بیماران مورد توجه قرار گیرد. زندگی در همه فرهنگ‌ها، مقدس شمرده می‌شود و در فرهنگ‌های برآمده از ادیان آسمانی، زندگی به‌عنوان نعمتی الهی چنان ارزشمند است که حتی درد و رنج بیماری‌های علاج‌ناپذیر و طاقت‌فرسا نیز نمی‌تواند بهانه‌ای برای از دست دادن آن باشد.

اتانازی ازدیدگاه ادیان

1- اسلام

بر اساس آموزه‌های اسلام، جان انسان جز در مواردی که خداوند اجازه داده، قابل گرفتن نیست. قتل نفس حتی با رضایت خود شخص، حرام است و این حرمت حتی در صورت ابتلا به درد و رنج و بیماری، برقرار است و رضایت بیمار به‌دلیل شرایط نامناسب برای تصمیم‌گیری، مؤثر نیست.

2- مسیحیت

از نظر آیین مسیحیت، زندگی مقدس است و اتانازی، دخالت در آفرینش خداوند و هتک حرمت انسان به‌مثابه جلوۀ خدا دانسته می¬شود. از این منظر، حتی اگر یک فرد در حالت حیات نباتی قرار داشته باشد کسی حق ندارد زندگی وی را بی‌ارزش انگاشته و او را مستحق کشته‌شدن بداند.

3- یهودیت

آیین یهودیت، پیش انداختن مرگ را در هر حالت ممنوع می¬داند و حتی اگر کسی چشم انسان محتضری را بیرون بکشد، قاتل شمرده می¬شود؛ زیرا مرگ حتمی وی را پیش انداخته است. از این منظر، انسان مسئول حفظ جان خود است و حق ندارد به آن صدمه بزند. زندگی فارغ از کیفیت آن دارای ارزش بی-پایان است و حفظ آن تحت هر شرایطی بر هر امری مقدم است.

اتانازی در قوانین کشورهای اسلامی

اتانازی یا مرگ شیرین در قانون و متون حقوقی ایران، مورد پذیرش نیست. این نوع قتل، بسته به انواع آن گاهی خودکشی و گاهی قتل از روی عمد شمرده شده و مجازات قاتل را به دنبال دارد. در قوانین سایر کشورهای اسلامی نیز اتانازی، جرم دانسته می‌شود.

منابع

• «اتانازی چیست و چه جایگاهی در قانون کشورها دارد؟» وب¬سایت چطور، تاریخ درج مطلب: فروردین 1402ش.
• خسروی، کاظم و دیگران، «واکاوی مادۀ 365 قانون مجازات اسلامی مصوب139ش، اتانازی از منظر فقه اسلامی، آموزه¬های حقوق کیفری دانشگاه علوم اسلامی رضوی»، شمارۀ 15، 1397ش.
• شیخ¬الاسلامی، عباس و دیگران «موضع¬گیری ادیان مختلف نسبت به اتانازی یا قتل از روی ترحم و چالش¬های اخلاقی و مأموریتی نیروهای انتظامی»، فصلنامۀ طب انتظامی، دورۀ 8، شماره4، 1398ش.
• صادقی، محمدهادی، «بررسی فقهی و حقوقی اتانازی، مجله مطالعات حقوقی دانشگاه شیراز»، دوره هفتم، شمارۀ دوم، 1394ش.
• قانون مجازات اسلامی ایران، مصوب 1392ش.
• موسوی بجنوردی، سیدمحمد و رضوی‌نیا، مریم، «اتانازی در فقه و حقوق اسلامی با محوریت آرای امام خمینی»، پژوهشنامۀ متین، شمارۀ 63، 1393ش.
• میرمحمدصادقی، حسین، «جرایم علیه اشخاص»، تهران، میزان، 1392ش.
• «نگاهی فقهی حقوقی به موضوع اتانازی (مرگ خودخواسته)»، وب¬سایت پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، تاریخ درج مطلب: 26 فروردین 1402ش.