اعتدال
اعتدال؛ میانه‌روی در امور دنیوی و معنوی.
اعتدال در تمامی امور فردی، خانوادگی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی حائز اهمّیت است. قرآن ضمن سفارش به اعتدال‌گرایی، آن را الگوی پیشرفت جامعه دانسته است.
مفهوم‌شناسی
اعتدال از ریشۀ عدل، به حالت میانه از نظر کمی و کیفی گفته می‌شود؛ مانند روزها و شب‌های بهار و پاییز که اندازۀ یکسانی دارند.[۱] در تناسبی که لازمۀ آن برقراری مساوات باشد، اعتدال برقرار است.[۲] با توجه به اینکه اعتدال به‌معنای میانه‌روی است، اسراف نقطۀ مقابل آن به‌شمار می‌رود.[۳] در قرآن نیز اعتدال به معانی مختلفی آمده است.[۴]
اعتدال در آموزه‌های اسلامی
قرآن در هر امری اعتدال را پسندیده شمرده و در بسیاری از آموزه‌های خود، انسان را به‌سوی آن راهنمایی کرده است. میانه‌روی در قرآن به‌عنوان راه راست یاد شده است.[۵] دین حضرت ابراهیم در قرآن با عنوان «حنیف»، به‌معنای دین میانه، یاد شده است.[۶] خداوند، پیامبر را به اعتدال در رفتار و گفتار، سفارش کرده است.[۷] امام علی، میانه‌روی در کارها را راه عدالت و روی‌گردانی از آن را ستم دانسته است.[۸] امام صادق، میانه‌روی را از محبوبترین کارها نزد خدا معرفی کرده است.[۹]
اعتدال فردی
اعتدال در امور فردی به‌عنوان یکی از مهم‌ترین سویه‌های میانه‌روی، شامل موارد زیر است:
1. اعتدال در افکار: در آموزه‌های اسلامی به میانه‌روی در اندیشه، سفارش شده و از گرایش به خرافه، کفر، شرک، رهبانیت و جبر، نهی شده است.[۱۰]
2. اعتدال در کردار: انسان‌ها با تعدیل اندیشه به رفتار معتدل دست می‌یابند. امام علی محبوبترین کارها را، میانه‌ترین کارها در حق و گسترده‌ترین آنها در عدالت برشمرده‌اند.[۱۱]
3. اعتدال در خواب و خوراک؛[۱۲]
4.اعتدال در کار و عبادت؛[۱۳]
5.اعتدال در مصرف و هزینه؛[۱۴]
اعتدال اجتماعی
میانه‌روی و دوری از افراط و تفریط در امور فردی، زمینه را برای ایجاد تعادل در اجتماع فراهم می‌کند. در جامعۀ متوازن و متعادل، افراد به‌تناسب مقتضیات زمان و داشتن سرمایۀ مناسب، می‌توانند از مزایای زندگی سالم برخوردار باشند. [۱۵]
اعتدال در سیاست
اعتدال در سیاست به‌معنای آن است که نهادها و نیروهای سیاسی یک کشور از لحاظ منابع قدرت و فرصت‌های سیاسی از وضعیت متعادلی برخوردار باشند و بدین صورت سبب ایجاد هماهنگی و کاهش تنش و خشونت سیاسی بین آنها و دیگران شود.[۱۶]
اعتدال در فرهنگ
ایجاد اعتدال فرهنگی، در گرو ایجاد و گسترش اعتدال در ذهنیت جامعه است. از جمله اقدامات اساسی برای این منظور عبارت‌اند از:
الف) شناسایی افراط‌ها و تفریط‌ها در عرصه‌های مختلف جامعه و تبیین عناصر مطلوب فرهنگی.[۱۷]
ب) ایجاد فهم مشترک با تعامل میان کانون‌های تأثیرگذار فرهنگی و گشودن باب تأمل و تحقیق و گفتگوهای علمی مستقیم.[۱۸]
اعتدال ایرانی
ایرانیان در فرهنگ کهن خود، انسانی را کامل می‌دانستند که دارای شخصیتی معتدل بوده و در امور مادی و معنوی میانه‌رو باشد. برقراری اعتدال با به‌کارگیری عقل، داشتن معرفت درست و دوری از هوا و هوس برای ایرانیان، اهمیّت فراوانی داشت. ایشان میانه‌روی را مرز میان دانایی و حماقت می‌دانستند و دین را جز رعایت اعتدال نمی‌دانستند و ثَبات حکومت را با رعایت اعتدال ممکن می‌دانستند.[۱۹]
اعتدال در ادبیات فارسی
در ادبیات فارسی اعتدال میان شاعران نیز مورد توجه بوده است. ناصر خسرو در دیوان اشعار خود چنین سروده است:[۲۰]
| جانور گردد همی از راستی | چون برآمیزد طبایع به اعتدال |
عنصری نیز در قصاید، این مفهوم را چنین به نظم در آورده است:[۲۱]
| گر نبینندش دیدار بر دیده و بال | اعتدالست التفاتش مر طبایع را نگر | |
| کار ناید زان طبایع کو بماند ز اعتدال | هیچ هندو ننگرد از بیم او در آینه |
اعتدال در دنیای امروز
امروزه اینترنت با توجه به ماهیت، محتوا و ویژگی‌هایی نظیر دسترسی آسان، ناشناس ماندن کاربران، خلوت با نامحرم را ممکن کرده و زمینه را برای انواع انحراف‌های اخلاقی آسان ساخته است، خودکنترلی در فضای مجازی، از مصادیق کارآمد اعتدال به شمار می‌آید.[۲۲]
پانویس
- ↑ حوزی شرتونی، اقرب الموارد، 1403ق، ج۲، ص۷۵۳.
- ↑ راغب اصفهانی، المفردات فی غریب القرآن، 1430ق، ص۵۲۵
- ↑ جرجانی، التعریفات، 1370ش، ص۱۰.
- ↑ سوره فرقان، آیه 67؛ سوره بقره، آیه 143؛ سوره لقمان، آیه 19، سوره قصص، آیه 22، سوره آل‌عمران، آیه 67.
- ↑ سوره قصص، آیه 22.
- ↑ سوره آل‌عمران، آیه 67.
- ↑ سوره طه، آیه 3-2.
- ↑ تمیمی آمدی، غررالحکم و دررالکلم، 1410ق، ص۴۴۴.
- ↑ حر عاملی، تفصیل وسایل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة، 1414ق، ج۲۱، ص۵۵۲.
- ↑ مجلسی، بحار الأنوار، 1315ق، ج۴، ص۱۹۷.
- ↑ نهج البلاغه، نامه ۳۵، ص۶۹.
- ↑ سوره اعراف، آیه 31.
- ↑ حرانی، تحف العقول، 1382ش، ص۴۱۰.
- ↑ سوره اسراء، آیه 29.
- ↑ کافی و شعاع هاشمی، «میانه‌روی مسیری برای تعادل سبک زندگی اسلامی»، 1397ش، ص91.
- ↑ دلاوری، «اعتدال‌گرایی و تعادل سیاسی بایسته‌های سیاست اعتدال در سپهر سیاسی کنونی ایران»، 1394ش، شماره75»، نشریه راهبرد، در وب‌سایت جامع علوم انسانی.
- ↑ سوره اسراء، آیه 9.
- ↑ ذوعلم، فرهنگ معیار از منظر قرآن کریم، 1392ش، ص25.
- ↑ صالحی، «اعتدال شاخص وزین فرهنگ ایران باستان (با استناد به منابع کهن عربی)»، 1394ش.
- ↑ ناصرخسرو، دیوان اشعار، قصاید، قصیده شماره 136، وب‌سایت گنجور.
- ↑ عنصری، قصاید، شماره 42، وب‌سایت گنجور.
- ↑ حمیدیان، اعتیاد به اینترنت و موبایل،1390ش، ص137.
منابع
- قرآن
- نهج البلاغه
- پاینده، ابوالقاسم، نهج الفصاحة، قم، انصاریان، 1383ش.
- تمیمی آمدی، عبدالواحد بن محمد، غررالحکم و دررالکلم، قم، دارالکتاب الإسلامی، 1410ق.
- جرجانی، علی بن محمد، التعریفات، قاهره، دارالکتاب المصری، 1370ش.
- حر عاملی، محمد بن حسن، تفصیل وسایل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة، قم، مؤسسة آل‌البیت، 1414ق.
- حرانی، حسن بن شعبه، تحف العقول عن آل‌الرسول، قم، جامعه مدرسین، 1382ش.
- حمیدیان، فرود، اعتیاد به اینترنت و موبایل: بررسى عوارض وابستگى به اینترنت، موبایل و بازىهاى کامپیوترى، تهران، قطره، 1390ش.
- حوزی شرتونی، سعید، اقرب الموارد، قم، کتابخانه عمومی آیت‌الله مرعشی نجفی، ۱۴۰۳ق.
- دلاوری، ابوالفضل، «اعتدال‌گرایی و تعادل سیاسی بایسته‌های سیاست اعتدال در سپهر سیاسی کنونی ایران»، نشریه راهبرد، سال 24، شماره 75، تابستان 1394ش.
- ذوعلم، علی، فرهنگ معیار از منظر قرآن کریم، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، چ دوم، 1392ش.
- راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، بیروت، دارالقلم، 1430ق.
- صالحی، پیمان، «اعتدال شاخص وزین فرهنگ ایران باستان (با استناد به منابع کهن عربی)»، همایش ملی گفتمان اعتدال، در پایگاه اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی، 1394ش.
- عنصری بلخی، حسن بن احمد، دیوان اشعار، وب‌سایت گنجور، تاریخ بازدید: 12 دی 1401ش.
- کافی، مجید و شعاع هاشمی، سیده مرضیه، «میانه‌روی مسیری برای تعادل سبک زندگی اسلامی»، فصلنامه اسلام و علوم اجتماعی، سال10، شماره 19، بهار و تابستان 1397ش.
- مجلسی، محمدباقر، بحار الأنوار، تهران، دار الکتب الاسلامیة، 1315ق.
- ناصرخسرو، دیوان اشعار، قصاید، وب‌سایت گنجور، تاریخ بازدید: 12 دی 1401ش.