اقتصاد مقاومتی
اقتصاد مقاومتی؛ سبک مقاومت اقتصادی در برابر تحریم‌های اقتصادی نظام سلطه.
اقتصاد مقـاومتی، راهبرد مقاومت اقتصادی در برابر تحریم‌های اقتصادی و هضم‌نشدن در اقتصاد جهانی سلطه است که از سوی آیت‌الله خامنه‌ای، رهبر انقلاب اسلامی ایران، با هدف مقابله و مقاومت در برابر بحران‌های اقتصادی و شوک‌های ناشی از آن و همچنین با هدف پیشرفت، استحکام توانمندی‌های درونی اقتصاد ایران، افزایش رفاه و ارتقاي قدرت ملی ایران در عرصه بین‌المللی، ارائه شده است. امروزه بسیاری از اقتصادها در برابر فرایندهای ادغام و جهانی‌شدن اقتصاد و توزیع نابرابر بحران‌های اقتصادی، آسیب‌پذیر هستند.
مفهوم‌شناسی
اقتصاد مقاومتی در جهت تاب‌آوری اقتصاد داخلی بـر دو عنصر درون‌زایـی و خوداتکـایی اقتصادي با استفاده از ظرفیت‌هاي بومی و ملی در کنار تعامل سازندۀ اقتصادي با جهان به‌منظور کارآمدسازی اقتصاد داخلی و رونق تجارت و صادرات فرآورده‌های تولید داخلی، تعریف شده است.[۱] پایه‌های مهم اقتصاد مقاومتی، جهان‌بینی اجتماعی و فرهنگ حاکم، شرایط خاص تاریخی، قوانین، کارکرد و تکامل نهادهاي اقتصادي، سیاسی و اجتماعی است. انعطاف‌پذیری در مواجهه با بحران، حساسیت، کشش‌پذیری، سرعت عمل و قابلیت بازسازی، در مفهوم اقتصاد مقاومتی، نهفته است.[۲]
تاریخچه
درنظریه‌های متداول اقتصادی، الگو و پیشینۀ نظری و عملی مشخص دربارۀ اقتصاد مقاومتی وجود ندارد. تنها نظریۀ شبیه به اقتصاد مقاومتی نظریۀ اقتصاد ملی فریدریک لیست است که در آن بر تقویت بنیۀ تولید ملی، درون‌زایی اقتصاد به‌منظور مقاومت در برابر فشار خارجی بر اقتصاد داخلی، توانمندسازي و استقلال ملی تأکید شده است.[۳]از این جهت اقتصاد مقاومتی در ادبیات اقتصادی مفهوم جدیدی است. این ایده اولین بار توسط آیت‌الله خامنه‌ای، رهبر انقلاب اسلامی ایران، در شهریور 1389ش، در دیدار با کارآفرینان مطرح شد.او در مرداد 1391ش به جامعۀ دانشگاهی توصیه کرد که اقتصاد مقاومتی را به یک مطالبۀ عمومی تبدیل کنند و در طراحی دقیق و تبییین و تشخیص حدود آن بکوشند. از منظر وی، اقتصاد مقاومتی با پیروی از الگوی علمی و بومی برآمده از فرهنگ انقلابی و اسلامی می‌تواند در مواجهه با بحران‌های فزایندۀ جهانی، الهام‌بخش نظام اقتصادی اسلام باشد.[۴]
ظرفیت‌های اقتصاد مقاومتی ایران
جمعیت، نیروی کار جوان و سطح وزین سرمایۀ انسانی، منابع طبیعی گسترده در اشکال منابع معدنی و انرژی نفت و گاز، زیرساخت‌های نرم‌افزاری و سخت‌افزاری اقتصادی، زیرساخت اطلاعاتی، موقعیت جغرافیایی ویژه و همسایگی با 15 کشور که زمینۀ تعاملات اقتصادی و توسعۀ بازار را در مقیاس بسیار گسترده فراهم می‌کند، شاه‌راه‌های ترانزیت کالا و فرآورده‌های تولیدی، بنادر و آب‌راهه‌های بین‌المللی و در نهایت زیربنای فرهنگی، معنوی و باورهای دینی و اسلامی از مهم‌ترین ظرفیت‌های اقتصاد مقاومتی در ایران شمرده شده است.[۵]
شاخص‌های اقتصاد مقاومتی
مهم‌ترین شاخص‌های اقتصاد مقاومتی به‌لحاظ نظری و در عرصۀ عملیاتی و اجرایی عبارتند از:
الف) مشارکت جهادی
مشارکت جهادی مردم و تلاش گسترده و مستمر آنها در عرصۀ فعالیت‌های اقتصادی، خودکفایی، پیشرفت و استقلال اقتصادی را تضمین می‌کند. قدرت نظام اسلامی در حل مشکلات اقتصادی در ارائه تبیین درست از امور مربوط به زندگی و برانگیختن روحیۀ مشارکت همدلانه و مسئولانۀ مردم است.[۶]
ب)درون‌زایی
امروزه قدرت و اعتبار کشورها با میزان درون‌زایی، خوداتکایی و توانمندی در عرصۀ تولید و استحکام درونی سنجش می‌شود.[۷] رشد اقتصادی و پیشرفت، زمانی پایدار و استوار است که درون‌زا و متکی بر استعداد درونی یک جامعه و مشارکت فعال آنان باشد. بسیاری از اقتصادها از طریق خام‌فروشی و فروش منابع به تحصیل ثروت دست می‌یازند که در درازمدت این امر به تخلیۀ منابع منجر می‌شود، اما در اقتصاد مقاومتی خلق ثروت از طریق فعال‌سازی ظرفیت‌های داخلی صورت می‌پذیرد و در برابر عوامل تهدیدزا توانایی مقاومت را دارد.[۸] هر نوع حرکت، جهش و رشد ناشی از ظرفیت‌های درونی، به یک کشور، اعتبار، ارزش و ابهت می‌بخشد. اقتصاد مقاومتی به توسعۀ ظرفیت‌هاي کشور و امکانات مردم براي استقلال اقتصادی و نجات از وابستگی شدید به اقتصادهای سلطه و قرار گرفتن بر مدار رشد و توسعۀ پایدار، توجه دارد.[۹]
ج)برون‌گرایی
امروزه روندها و فرایندهای جهانی‌شدن و تعاملات بین‌المللی اقتصاد، اجتناب‌ناپذیر است. اقتصاد مقاومتی در عین درون‌زایی، برون‌گرا است و با تولید علم و فن‌آوری و تقویت بنیان تولید داخلی، در مناسبات و تحولات جهانی اقتصاد، حضور قدرتمند و رقابت‌مندانه دارد و با اقتصادهاي جهان از موضع برابر و با شاخص قدرت و افزایش کیفی تولید رقابت و تعامل می‌کند.[۱۰]
د)مردم‌محوری
اقتصاد مقاومتی مردم‌محور و متکی بر فعالیت، مشارکت اقتصادي و ظرفیت‌های مردمی است و با اراده، سرمایه و حضور مسئولانۀ مردم در فعالیت‌های اقتصادی تحقق پیدا می‌کند.[۱۱] وظیفۀ دولت در این اقتصاد، هدایت‌گری، برنامه‌ریزی، زمینه‌سازی و ظرفیت‌سازی است.[۱۲] بدون برنامه‌ریزي و نظارت دولت، تعاملات اقتصادی به نحو مطلوب انجام نخواهد گرفت.[۱۳]
ه)تاب‌آوری
اقتصاد مقاومتی، جامعه را در عبور از بحران‌های جهانی تدبیر کرده و در تأمین نیازهاي اولیه توانمند و مستقل می‌سازد. تعاملات بین‌المللی زمانی به بهبود رشد و امنیت اقتصادي یک کشور کمک می‌کند که کشور از خودکفایی، استحکام داخلی و مقاومت درونی برخوردار باشد و بتواند در برابر ناتعادلی و بحران‌های اقتصادی جهانی مقاومت کند و برای این منظور بایداز زیرساخت‌هاي علمی، فناوری، فیزیکی، اطلاعاتی، ارتباطی، اکولوژیک و زیست‌محیطی قوی برخوردار باشد.[۱۴]اقتصاد مقاومتی ایران،از زیرساخت‌های قوی اقتصادی و به‌خصوص اجتماعی برخوردار بوده و در برابر شوک‌ها، بحران‌های برانداز خارجی و دشواری‌های داخلی مقاوم و انعطاف‌پذیر است.[۱۵]
و)اصلاح الگوی مصرف
اصلاح الگوی مصرف به مجموعه اقدامات در جهت الگوسازی مصرف اطلاق می‌شود و یکی دیگر ازارکان اقتصاد مقاومتی بوده که با دو روش قابل اجرااست.
- ایجاد محدودیت و یا پرهیز از مصرف کالاهای خارجی؛ این امر نیازمند ترغیب و اقناع مصرف‌کنندگان به مصرف کالاهاي داخلی، برنامه‌ریزی برای ارتقاء کیفیت و رقابت‌پذیری در تولید، افزایش تولیدات کمی و کیفی داخلی و اهتمام به ترویج فرهنگ بهره‌برداري از منابع داخلی با ارائۀ طرح و تشویق الگوهاي موفق در این زمینه است.[۱۶]
- مصرف معتدل و پرهیز از اسراف و تبذیر؛ مصرف‌گرایی آثار سیاسی، اقتصادی و فرهنگی زیانباری دارد و یکی از برنامه‌های اقتصاد سلطه در جهت وابسته‌سازی اقتصاد کشورهای پیرامون است.[۱۷] فرهنگ‌سازی برای مصرف بهینه با پیش‌گامی سازمان‌های دولتی و نهادهاي عمومی تحقق می‌یابد.[۱۸]
ز)اقتصاد عدالت‌محور
اقتصاد مقاومتی، تنها به شاخص‌هاي اقتصاد سرمایه‌داري مثل رشد کمی و افزایش تولید ناخالص داخلی اکتفا نمی‌کند، بلکه به افزایش نقش طبقات کم‌درآمد و متوسط در فرآیندهای اقتصادی و اجتماعی و به توزیع منابع، درآمد، کالاها و خدمات میان شهروندان و به‌ویژه طبقات محروم جامعه نیز توجه دارد.[۱۹]افزایش تولید ناخالص داخلی در اقتصاد متعارف از شاخص‌های رشد و توسعۀ اقتصادی به شمار می‌آید اما بسیاری از اندیشمندان اقتصادی بر این باور هستند که ممکن است این شاخص در بسیاری از کشورها به گونه‌ای افزایش پیدا کند که بسیاری از شهروندان از مزایای آن محروم باشند.[۲۰] بنابراین، شاخص عدالت اقتصادي و اجتماعی و شیوۀ توزیع عادلانۀ امکانات و فرصت‌های اقتصادی در جامعه، توسعۀ رفاه و برخورداری از کالاها، خدمات و درآمد میان مردم از شاخص¬هاي مهم در اقتصاد مقاومتی شناخته شده است.[۲۱]
ح)دانشبنیان و بهره‌ور
امروزه خلق ثروت از طریق نوآوری‌های علمی، پیشرفت واقعی دانسته می‌شود که با تقویت شرکت‌های دانشبنیان، تحقق‌پذیر است. اقتصاد دانشبنیان، کاربرد دانش را در همه صنایع در فرایند تولید و توزیع لازم و ضروری دانسته و از این منظر، دانش عامل اصلی رشد اقتصادی، تولید ثروت و اشتغال شناخته می‌شود. اقتصاد دانش‌بنیاد نه تنها عامل پیشرفت اقتصادی بلکه دارای اثرات جانبی در عرصه‌های سیاسی، اجتماعی و فرهنگی نیز بوده و عامل اصلی خودکفایی، استقلال و اقتدار یک کشور است.[۲۲]
ط)بهبود فضای کسب و کار
بهبود فضای کسب و کار از طریق شاخص‌های مشخص مانند تضمین حقوق مالکیت، تسهیل و تقلیل بروکراسی، اجرای قراردادها، بهبود محیط فعالیت‌های اقتصادی، کاهش مالیات‌ها، توسعه زیرساخت‌ها، افزایش تجارت خارجی، ثبات و افزایش اطمینان در بازارهای مالی و کالا و خدمات شناخته می‌شود.[۲۳]
ی)استقلال و خودکفایی
به نظر کارشناسان، اقتصاد در مسائل اساسی باید خودکفا و مستقل باشد و بتواند با فعال‌سازی ظرفیت‌ها و به‌کارگیری امکانات، ساماندهی منابع مالی، سرمایه‌های انسانی و علمی نیازهای اصلی خودش را فراهم کند. استقلال به معنی قطع روابط با دنیا نیست؛ بلکه پیوندهای راهبردی، تعاملات و گسترش همکاری اقتصادی با کشورهای منطقه و جهان به‌ویژه همسایگان توسعۀ یافته و در معادلات اقتصادی جهان و مبادلات جهانی، از جایگاهی برخوردار باشد که به آسانی تضعیف و محاصره نشده و به آسانی کنار گذارده نشود.[۲۴]
پانویس
- ↑ «ابلاغ سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی»، وب‌سایت دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌الله خامنه‌ای.
- ↑ سمیعی‌نسب و همکاران، «جستارهایی در اقتصاد مقاومتی (مقاوم‌سازي اقتصادي در ادبیات متعارف؛ مبادي علمی و نظري) تابآوري و آسیب‌پذیري»، 1395ش، ص30.
- ↑ جوادي ارجمند و علی‌زاده «تحلیل اقتصاد سیاسی مقاومتی در چارچوب نظریه اقتصاد ملی فردریک لیست»، 1400ش، ص694.
- ↑ اسفندیاری صفا و دهقان، «مؤلفه‌های اقتصاد مقاومتی از دیدگاه مقام معظم رهبری»، 1395ش، ص61.
- ↑ کوشک‌باغی، «ظرفیت‌های کشور برای تحقق اقتصاد مقاومتی چیست؟»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.
- ↑ سمیعی‌نسب و همکاران، «جستارهایی در اقتصاد مقاومتی (مقاوم‌سازي اقتصادي در ادبیات متعارف؛ مبادي علمی و نظري) تابآوري و آسیب‌پذیري»، 1395ش، ص30.
- ↑ سمیعی‌نسب و همکاران، «جستارهایی در اقتصاد مقاومتی (مقاوم‌سازي اقتصادي در ادبیات متعارف؛ مبادي علمی و نظري) تابآوري و آسیب‌پذیري»، 1395ش، ص30.
- ↑ «بیانیۀ گام دوم انقلاب خطاب به ملت ایران»،وب‌سایت دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌الله خامنه‌ای.
- ↑ جوادي ارجمند و علی‌زاده «تحلیل اقتصاد سیاسی مقاومتی در چارچوب نظریه اقتصاد ملی فردریک لیست»، 1400ش، ص694.
- ↑ میلانی، «اقتصاد مقاومتی و خودباوری ملی، فرصت‌ها و چالش‌های تحقق آن»، وب‌سایت مجلۀ اقتصادی.
- ↑ «پاسخ رهبر انقلاب به ۱۰ پرسش دربارۀ اقتصاد مقاومتی»، وب‌سایت دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت‌الله خامنه‌ای.
- ↑ یوسفی، نظام اقتصاد مقاومتی، ماهیت، مبانی، اهداف، ساختار، اصول راهبردی و مدل‌های اجرایی، 1395ش، ص51.
- ↑ یوسفی، نظام اقتصاد مقاومتی، ماهیت، مبانی، اهداف، ساختار، اصول راهبردی و مدل‌های اجرایی، 1395ش، ص52.
- ↑ سمیعی‌نسب و همکاران، «جستارهایی در اقتصاد مقاومتی (مقاوم‌سازي اقتصادي در ادبیات متعارف؛ مبادي علمی و نظري) تابآوري و آسیب‌پذیري»، 1395ش، ص96.
- ↑ یوسفی، نظام اقتصاد مقاومتی، ماهیت، مبانی، اهداف، ساختار، اصول راهبردی و مدل‌های اجرایی، 1395ش، ص53.
- ↑ یوسفی، «بررسی فقهی، اقتصادی حمایت از کالاهای ایرانی و پرهیز از مصرف کالاهای خارجی»، 1400ش، ص6.
- ↑ «مصرف‌گرایی چیست؟» وب‌سایت پایگاه خبری و تحلیلی انصاف.
- ↑ «اینفوگرافی، الزامات اقتصاد مقاومتی از منظر رهبر معظم انقلاب»، وب‌سایت دانشگاۀ فردوسی مشهد.
- ↑ «بیانیۀ گام دوم انقلاب خطاب به ملت ایران»،وب‌سایت دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌الله خامنه‌ای.
- ↑ «مولفۀ عدالت محوری در اقتصاد مقاومتی»، وب‌سایت وسائل.
- ↑ ، یوسفی، مبانی و مدل‌هاي مشارکت مردمی در اقتصاد مقاومتی، 1395ش، ص30.
- ↑ «اقتصاد دانش بنیان چیست؟»، وب‌سایت جهاد کشاورزی.
- ↑ «درس‌های گزارش بانک جهانی درباره فضای کسب‌وکار»، وب‌سایت روزنامه فرهیختگان.
- ↑ «بیانیۀ گام دوم انقلاب خطاب به ملت ایران»،وب‌سایت دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌الله خامنه‌ای.
منابع
- «ابلاغ سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی»، وب‌سایت دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌الله خامنه‌ای، تاریخ درج مطالب: 29 بهمن 1392ش.
- اسفندیاری صفا، خسرو و حبیب‌الله دهقان، «مؤلفه‌های اقتصاد مقاومتی از دیدگاه مقام معظم رهبری»، فصل‌نامۀ مدیریت نظامی، سال شانزدهم، بهار 1395ش.
- «اقتصاد دانش بنیان چیست؟»، وب‌سایت جهاد کشاورزی، تاریخ درج مطلب: 15 اسفند 1402ش.
- «اینفوگرافی، الزامات اقتصاد مقاومتی از منظر رهبر معظم انقلاب»، وب‌سایت دانشگاه فردوسی مشهد، تاریخ درج مطلب: 3 شهریور 1391ش.
- «بیانیۀ گام دوم انقلاب خطاب به ملت ایران»،وب‌سایت دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌الله خامنه‌ای، تاریخ درج مطلب:22 بهمن 1397ش.
- «پاسخ رهبر انقلاب به ۱۰ پرسش درباره اقتصاد مقاومتی»، وب‌سایت دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌الله خامنه‌ای، تاریخ درج مطلب: 6 فروردین 1393ش.
- جوادي ارجمند، محمدجعفر و علی‌زاده، علی، «تحلیل اقتصاد سیاسی مقاومتی در چارچوب نظریۀ اقتصاد ملی فردریک لیست»، فصل‌نامۀ سیاست، دورۀ 51، شمارۀ 3، پاییز 1400ش.
- «درس‌های گزارش بانک جهانی درباره فضای کسب و کار»، وب‌سایت روزنامۀ فرهیختگان، تاریخ درج مطلب: 9 آذر 1398ش.
- سمیعی‌نسب، مصطفی و همکاران، جستارهایی در اقتصاد مقاومتی (مقاوم¬سازي اقتصادي در ادبیات متعارف؛ مبادي علمی و نظري) تابآوري و آسیب‌پذیری
- «ظرفیت‌های کشور برای تحقق اقتصاد مقاومتی چیست؟»، وب‌سایت خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ درج مطلب: 30 خرداد 1395ش.
- «مصرف‌گرایی چیست؟» وب‌سایت پایگاه خبری و تحلیلی انصاف، تاریخ درج مطلب: 9 مرداد 1402ش.
- میلانی، جمیل، « اقتصاد مقاومتی و خودباوری ملی، فرصت‌ها و چالش‌های تحقق آن»، مجلۀ اقتصادی، تاریخ درج مطلب: مهر و آبان 1394ش.
- «مولفۀ عدالت‌محوری در اقتصاد مقاومتی»، وب‌سایت وسائل، تاریخ درج مطلب: 7 بهمن 1396ش.
- یوسفی، احمدعلی «بررسی فقهی، اقتصادی حمایت از کالاهای ایرانی و پرهیز از مصرف کالاهای خارجی»، فصل‌نامۀ علمی اقتصاد اسلامی، سال بیست یکم، شمارۀ 82، تابستان 1400ش.
- یوسفی، احمدعلی، مبانی و مدل¬هاي مشارکت مردمی در اقتصاد مقاومتی، شهرکرد، مقاومت، 1395ش.
- یوسفی، احمدعلی، نظام اقتصاد مقاومتی، ماهیت، مبانی، اهداف، ساختار، اصول راهبردی و مدل‌های اجرایی، قم، نگاه فارسی، 1395ش.