باغ ارم
باغ ارم؛ باغ تاریخی گیاه‌شناسی در شهر شیراز.
باغ ارم، باغ ایرانی در شهر شیراز و دارای چند بنای تاریخی است.[۱] این باغ، بزرگ‌ترین باغ گیاه‌شناسی ایران به‌شمار می‌رود که در خیابان ارم و در نزدیکی دانشگاه شیراز قرار دارد.[۲] باغ ارم در سال 1335ش به‌عنوان اثر تاریخی گردشگری ثبت ملی شده است. همچنین در سال 1390ش، باغ ارم در فهرست میراث جهانی ثبت شد.[۳]
پیشینه
بر‌اساس مستندات تاریخی، باغ ارم از دوره سلجوقيان و در تمام دوره آل اينجو، آل مظفر و گوركانيان وجود داشته است. برخی معتقدند این باغ به دستور اتابک قراچه كه از طرف سنجر سلجوقي به حكومت فارس منصوب شده بود، احداث شده است.[۴] همچنین برخی نوشته‌ها از دوران صفوی وجود دارد که به شکوه و آبادی باغ ارم در آن زمان اشاره دارد. این باغ در زمان کریم‌خان زند مورد بازسازی و مرمت قرار‌گرفت.[۵] از اواخر دوران زندیه حدود ۷۵ سال باغ ارم در اختیار سران ایل قشقایی بود و آنها عمارتی در این باغ بنا کردند.[۶] در دوره پهلوی دوم این باغ به دانشگاه شیراز واگذار شد.[۷]
ویژگی
باغ ارم اثری تاریخی با گونه‌های مختلف گیاهی است که تلفیقی از معماری ایرانی و طبیعتی بی‌نظیر را به نمایش می‌گذارد.[۸] از منظر کارشناسان و باستان‌شناسان، برای طراحی اولیه باغ ارم برخی از اصول باغ‌سازی ایرانی مانند: نظام مشخص ترکیبات ساده و موزون، خطوط مستقیم و عمود رعایت شده است.[۹] این باغ علاوه بر بازنمایی معماری و هنر ایرانی، با تنوع گونه‌های گل و گیاه، فضای مناسبی را برای پژوهشگران و گردشگران فراهم می‌آورد.[۱۰]
معماری باغ ارم
باغ ارم، به مساحت 110 هزار متر‌مربع شامل: محوطة باغ پوشیده از درختان و پوشش گیاهی متنوع، عمارت اصلی، استخر بزرگ به مساحت ۳۳۵ متر، موزه سنگ و گوهر دریای نور، اندرون، گذرگاه باغ ارم و کتیبهها است.[۱۱]
- عمارت اصلی؛ ساختمان سه طبقه‌ای با پشت‌بام شیروانی در بخش غربی باغ است. بنای داخلی و نمای بیرونی عمارت اصلی از گچ‌بری، نقاشی، پنجره‌های مشبک آهنی، حجاری، منبت‌کاری و کاشی‌کاری‌های ویژه‌ای بهره می‌برد.[۱۲] این عمارت، بلندترین سازه باغ ارم است [۱۳] و در قسمت مرکزی باغ قرار دارد؛ اما در حال‌حاضر بازدید از داخل آن ممنوع است.[۱۴] طبقه هم‌کف عمارت به‌عنوان تالار حوض‌خانه شناخته میشود که دارای آب‌نمایی بزرگ و زیبا است. سقف و دیوار‌های این بخش با کاشی‌های معرق و هفت‌رنگ پوشانده‌شده است.[۱۵] در طبقه دوم عمارت بخش‌های مختلفی مانند: ایوان، سالن و راهرو قرار‌دارد. همچنین در دو طرف ایوان اصلی، دو ایوان کوچک‌تر قرار گرفته است.[۱۶] طبقه سوم این عمارت اصلی از سه اتاق و یک سالن بزرگ تشکیل‌شده است. [۱۷] دو سالن این طبقه دارای سقفی با تیر‌های چوبی است و با نقاشی‌های زیبا و نفیسی از طرح‌های اسلیمی، گل و بوته، شکارگاه‌ها و چهره زنان تزیین شده است.[۱۸]
- موزة سنگ و گوهر دریای نور: از‌جمله جاذبه‌های دیدنی باغ ارم، موزة سنگ و گوهر دریای نور است که در عمارت اصلی باغ ارم قرار دارد. در این موزه بیش از ۱۴۰ نوع سنگ تزئینی و گوهر قیمتی از ایران و نقاط مختلف جهان به‌نمایش گذاشته شده است.[۱۹]
- اندرون: عمارت اندرون در پشت عمارت اصلی و در رب باغ قرار دارد. عمارت و محوطه اندرون از پنج اتاق و دو سالن تشکیل شده است. تزیینات عمارت اندرون نیز مانند عمارت اصلی از کاشی‌کاری و نقوش زیبایی تشکیل شده که مربوط به دوران قاجار است.[۲۰]
- گذرگاه باغ ارم: در وسط باغ ارم گذر‌گاهی وجود دارد که از جذاب‌ترین بخش‌های این مجموعه به‌شمار می‌رود. دو طرف این گذرگاه با درختان سرو احاطه شده است و فضای زیبا و دلنشینی را برای گردشگران و بازدید‌کنندگان فراهم آورده است.[۲۱]
- کتیبهها: ساختار کنونی باغ ارم مربوط به دوران ناصر‌الدین‌شاه قاجار است. عمارت اصلی به دستور نصیر‌الملک ساخته‌شده، به‌همین منظور تعدادی کتیبة سنگی در بخش‌های مختلف باغ از نصیر‌الملک به‌جا مانده است.[۲۲] هر کدام از کتیبه‌های موجود در باغ ارم مربوط به دوره‌های خاصی از تاریخ است. بر روی هر کدام از این کتیبهها جملاتی نوشته شده است که نشان از دورة تاریخی مربوط به آن کتیبه دارد مانند: کتیبه‌ای از جنس سنگ مرمر که مربوط به دوره قاجار است و روی آن نوشته شده، «از وزیر شه نصیر‌الملک راد، دائمش باغ ارم آباد باد»، همچنین ۶ کتیبه‌ی سنگی هم در نمای شرقی ساختمان باغ و چندین کتیبه‌ی دیگر در بخش‌های مختلف باغ ارم وجود دارد که بر روی هر کدام از آنها آیاتی از قرآن‌کریم و برخی اشعار هنرمندان معروف ایرانی مانند: حافظ و سعدی یا جملاتی مربوط به دوره‌های مرمت بنا، نوشته شده است.[۲۳]
عنصر آب در باغ ارم
باغ ارم مانند سایر باغهای ایرانی، دارای جوی آبی است که از وسط بنا عبور می‌کند، همچنین در مقابل عمارت اصلی نیز یک استخر بزرگ قرار دارد. این استخر بزرگ به مساحت ۳۳۵ متر و عمق نیم متر با ۱۸ قطعه سنگ بزرگ پوشیده شده است. انعکاس تصویر عمارت باغ ارم در آب استخر بر جذابیت این باغ زیبا افزوده است. آب این حوض از نهری تامین میشود که از سرداب کوشک می‌‌آید.[۲۴]
پوشش گیاهی
تعدد گونه‌های گیاهی و گل‌های زینتی در باغ ارم آن را به نمایشگاه بزرگ گل و گیاه تبدیل کرده است.[۲۵] امروزه به‌دلیل تنوع گونه‌های گیاهی در این باغ و به‌منظور گسترش آموزش و پژوهش علوم گیاهی، از باغ ارم به‌عنوان باغ گیاه‌شناسی دانشگاه شیراز استفاده میشود.[۲۶] تنوع برخی گل‌های زینتی در این باغ بسیار زیاد است، برای نمونه تنوع و تعدد گل‌های رز در این باغ به ۲۰۰ گونه می‌رسد. [۲۷] همچنین سنبل‌درختی، یاس‌زرد، میمون، آهار، اطلسی، بنفشه، طاووسی، ژاله، نسترن، شب‌بو، آلاله، نیلوفر، گل‌ساعت، شاه‌پسند، میخک، شیپوری و داوودی از دیگر گونه‌های گل زینتی در این مجموعة زیبا است که زیبایی و طراوت خاصی را به مجموعه باغ ارم بخشیده است.[۲۸] از‌جمله درختان متنوعی که در باغ ارم دیده میشود، درختان گردو، سیب، بادام، نارنج، خرمالو، انار، گلابی و ازگیل[۲۹] اکالیپتوس، کاج، افرا، زبان‌گنجشک، ارغوان، سروناز، سپیدار، بید‌مشک و بید‌مجنون نیز زیبایی و طراوت باغ ارم را چند برابر کرده است.[۳۰]
گردشگری
باغ ارم به‌عنوان میراثی تاریخی دارای جایگاه ارزشمندی در حوزه گردشگری است.[۳۱] معماری خاص عمارت اصلی، اندرون و ساختار کلی باغ جلوه‌ای از هنر معماران ایرانی در دوره‌های مختلف را نشان می‌دهد.[۳۲] باغ ارم با تلفیق محیط سر‌سبز و سازه‌های تاریخی، شرایط مناسبی را برای بازدید علاقه‌مندان به طبیعت و آثار تاریخی فراهم می‌کند. دسترسی راحت به این باغ تاریخی و گیاه‌شناسی، بر جذابیت آن نزد علاقه‌مندان و گردشگران افزوده است. از منظر کارشناسان، حفظ و نگهداری بهینه از این مجموعه تاریخی و گسترش تنوع گونه‌های گیاهی، موجب بازدید بیشتر گردشگران خواهد شد.[۳۳]
پانویس
- ↑ . «باغ ارم شیراز، قدرت گرفته از بهشت»، وب‌سایت سفرزون مگ، تاریخ بازدید: 16 تیر 1401ش.
- ↑ . نخستین، «بررسی باغهای ایرانی نمونه موردی باغ ارم شیراز»، 1393ش، ص4.
- ↑ . آریانپور، پژوهشی در شناخت باغهای ایران و باغهای تاریخی شیراز، 1365ش، ص32.
- ↑ . «باغ ارم»، وب‌سایت مگیران، تاریخ بازدید: 16 تیر 1401ش.
- ↑ . نخستین، «بررسی باغهای ایرانی نمونه موردی باغ ارم شیراز»، 1393ش، ص2.
- ↑ . آریانپور، پژوهشی در شناخت باغهای ایران و باغهای تاریخی شیراز، 1365ش، ص37.
- ↑ . یاری و هورشناس، «معماری ایرانی و نگرش به رمز‌اندیشی در طراحی باغهای ایرانی: نمونه موردی «باغ ارم شیراز»، 1396ش، ص3.
- ↑ . آریانپور، پژوهشی در شناخت باغهای ایران و باغهای تاریخی شیراز، 1365ش، ص41.
- ↑ . نخستین، «بررسی باغهای ایرانی نمونه موردی باغ ارم شیراز»، 1393ش، ص4.
- ↑ . یاری و هورشناس، «معماری ایرانی و نگرش به رمز‌اندیشی در طراحی باغهای ایرانی: نمونه موردی «باغ ارم شیراز»، 1396ش، ص4.
- ↑ . «معماری باغ ارم»، وب‌سایت تاریخ ما، تاریخ بازدید: 16 تیر 1401ش.
- ↑ . «باغ ارم شیراز، قدرت گرفته از بهشت»، وب‌سایت سفرزون مگ، تاریخ بازدید: 16 تیر 1401ش.
- ↑ . آریانپور، پژوهشی در شناخت باغهای ایران و باغهای تاریخی شیراز، 1365ش، ص43.
- ↑ . نخستین، «بررسی باغهای ایرانی نمونه موردی باغ ارم شیراز»، 1393ش، ص5.
- ↑ . یاری و هورشناس، «معماری ایرانی و نگرش به رمز‌اندیشی در طراحی باغهای ایرانی: نمونه موردی «باغ ارم شیراز»، 1396ش، ص7.
- ↑ . «معماری باغ ارم»، وب‌سایت تاریخ ما، تاریخ بازدید: 16 تیر 1401ش.
- ↑ .«بررسی و تحلیل ساختار کالبدی باغ ارم شیراز»، وب‌سایت نو‌اندیشان، تاریخ بازدید: 16 تیر 1401ش.
- ↑ . «معماری باغ ارم»، وب‌سایت تاریخ ما، تاریخ بازدید: 16 تیر 1401ش.
- ↑ . باغ ارم شیراز شاهکار معماری ایرانی»، وب‌سایت ایرانگردی، تاریخ بازدید: 16 تیر 1401ش.
- ↑ . آریانپور، پژوهشی در شناخت باغهای ایران و باغهای تاریخی شیراز، 1365ش، ص47.
- ↑ . «باغ ارم»، وب‌سایت مگیران، تاریخ بازدید: 16 تیر 1401ش.
- ↑ . یاری و هورشناس، «معماری ایرانی و نگرش به رمز‌اندیشی در طراحی باغهای ایرانی: نمونه موردی «باغ ارم شیراز»، 1396ش، ص6.
- ↑ . آریانپور، پژوهشی در شناخت باغهای ایران و باغهای تاریخی شیراز، 1365ش، ص57.
- ↑ . نخستین، «بررسی باغهای ایرانی نمونه موردی باغ ارم شیراز»، 1393ش، ص5.
- ↑ . «باغ ارم شیراز، قدرت گرفته از بهشت»، وب‌سایت سفرزون مگ، تاریخ بازدید: 16 تیر 1401ش.
- ↑ .«بررسی و تحلیل ساختار کالبدی باغ ارم شیراز»، وب‌سایت نو‌اندیشان، تاریخ بازدید: 16 تیر 1401ش.
- ↑ . آریانپور، پژوهشی در شناخت باغهای ایران و باغهای تاریخی شیراز، 1365ش، ص47.
- ↑ . «باغ ارم شیراز»، وب‌سایت ایرانیان، تاریخ بازدید: 16 تیر 1401ش.
- ↑ «تحلیل باغ ارم»، وب‌سایت نوین‌شهر، تاریخ بازدید: 16 تیر 1401ش.
- ↑ . آریانپور، پژوهشی در شناخت باغهای ایران و باغهای تاریخی شیراز، 1365ش، ص53.
- ↑ . نخستین، «بررسی باغهای ایرانی نمونه موردی باغ ارم شیراز»، 1393ش، ص6.
- ↑ . یاری و هورشناس، «معماری ایرانی و نگرش به رمز‌اندیشی در طراحی باغهای ایرانی: نمونه موردی «باغ ارم شیراز»، 1396ش، ص7.
- ↑ . آریانپور، پژوهشی در شناخت باغهای ایران و باغهای تاریخی شیراز، 1365ش، ص61.
منابع
- آریانپور، پژوهشی در شناخت باغهای ایران و باغهای تاریخی شیراز، تهران، یساولی، 1365ش.
- «باغ ارم»، وب‌سایت مگیران، تاریخ بازدید: 16 تیر 1401ش.
- «باغ ارم شیراز»، وب‌سایت ایرانیان، تاریخ بازدید: 16 تیر 1401ش.
- «باغ ارم شیراز شاهکار معماری ایرانی»، وب‌سایت ایرانگردی، تاریخ بازدید: 16 تیر 1401ش.
- «باغ ارم شیراز، قدرت گرفته از بهشت»، وب‌سایت سفرزون مگ، تاریخ بازدید: 16 تیر 1401ش.
- «بررسی و تحلیل ساختار کالبدی باغ ارم شیراز»، وب‌سایت نو‌اندیشان، تاریخ بازدید: 16 تیر 1401ش.
- «تحلیل باغ ارم»، وب‌سایت نوین‌شهر، تاریخ بازدید: 16 تیر 1401ش.
- «معماری باغ ارم»، وب‌سایت تاریخ ما، تاریخ بازدید:16 تیر 1401ش.
- نخستین، حسین، «بررسی باغهای ایرانی نمونه موردی باغ ارم شیراز»، اولین همایش ملی معماری، عمران و محیط زیست شهری، 1393ش.
- یاری، فهیمه و هورشناس، راضیه، «معماری ایرانی و نگرش به رمز‌اندیشی در طراحی باغهای ایرانی: نمونه موردی«باغ ارم شیراز»، مهندسی ساختمان و علوم مسکن، شماره 4، 1396ش.