جایگاه دختر در خانواده افغانستانی

جایگاه دختر در خانواده افغانستانی؛ نقش، جایگاه و منزلت دختر در خانوادۀ افغانستانی.

دختر در خانوادۀ افغانستانی موجود پرعاطفه اما ضعیفی است که هویت او همواره ذیل مردان و به‌عنوان «مال مردم» تعریف شده است. دختر هویت مستقلی نداشته، احترام و دوست‌داشتن او بیشتر جنبه عاطفی دارد.

دختر در جامعۀ افغانستان

در فرهنگ جامعۀ افغانستانی، پایه‌های منزلت اجتماعی مانند حق مالکیت، حق کار و حق تحصیل برای دختران به‌رسمیت شناخته نشده و منزلت اجتماعی و انسانی هم‌شأن مردان، برای آنها در نظر گرفته نشده است.

دختر در جامعۀ قبیله‌سالار افغانستانی موجودی آسیب‌پذیر و نیازمند به ‌مراقبت شناخته شده است که در روابط پرتنش جامعه، هزینه‌هایی را بر دوش جامعه و خانواده تحمیل می‌کند.

دختر در فرهنگ مردسالار افغانستانی هم‌چون مال، مورد معامله واقع شده و در دعواهای قبیله‌ای و حتی برای ادای قرض و بدهکاری، مورد استفادۀ ابزاری قرار می‌گیرد. بخش عمده‌ای از زنان نیز نگاه خاص و مردسالارانه به زنان و دختران داشته و شخصیت و حقوق مستقلی برای خود قائل نیستند.

نگاه خانواده به دختر

خانوادۀ افغانستانی خانواده‌ای مردسالار و سنتی است که مرد به‌صورت طبیعی و دایمی به‌عنوان رییس خانواده و همواره در موقعیت فرادست قرار داشته و زنان و دختران همواره در جایگاه فرمان‌بران و فرودستان شناخته شده‌اند. احترام و کرامت انسانی دختر تنها از زاویه عاطفی و فرزندی قابل مشاهده است. به همین دلیل دختران در خانوادۀ افغانستانی موجودی ضعیف و قابل ترحم پنداشته شده‌اند که همیشه باید از آنها مراقبت شود. این تفکر در ذهنیت دختران و زنان افغانستانی نیز ریشه دوانیده و آنها بروز و ظهور ضعیفی در جامعه داشته‌اند.

خانواده‌های افغانستانی هزینه‌کردن جهت آموزش دختران، تعلیم مهارت‌های‌ کاری و توانمندی دختران را هزینه‌ای بی‌جهت شمرده و دختر را به‌عنوان «مال مردم» مورد بی‌مهری حقوقی و حتی عاطفی قرار داده‌اند. این جایگاه در ترانۀ هزاره‌گی ذیل به روشنی نشان داده شده است:

گل بولو گل بولویه دختر		دوسال خانه پدر میمویه(مهمانه) دختر
دوسال خانه پدر میمو چه باشد		آخر کار سنگ پلخویه(پلخمان) دختر

نقش دختر در خانواده

دختر در خانوادۀ افغانستانی هرچند موجود فرودست و به‌تعبیر افغانستانی‌ها «مال مردم» و نیازمند مراقبت، است ولی نیروی موثر جهت سامان‌دهی امور خانواده و مراقبت از اعضای کم‌توان خانواده بوده و جانشین مادر در خانواده افغانستانی شناخته شده است. مراقبت از فرزندان خانواده و مراقبت از غذا، لباس‌، سلامت و بیماری سایر اعضای خانواده از رسالت‌های دختر محسوب شده و رسیدگی به امور منزل وظیفه ذاتی آنان دانسته شده است.

زنان و دختران دوشادوش مردان خانواده در روستاها و شهرها کار می‌کنند و خود را مسئول تدارک نان، لباس و سایر لوازم زندگی می‌دانند. دختران روستایی در کارهای کشاورزی مانند درو، خرمن‌کوبی، تهیۀ علوفه برای حیوانات و کارهای دیگر، با مردان همکاری می‌کنند. دختران شهری نیز با تولید صنایع دستی در رشد و تقویت اقتصاد و درآمد خانواده کمک می‌کنند.

دختر در ذهنیت خود دختر

ذهنیت منفی دربارۀ دختران، از خانواده و جامعۀ افغانستانی به دختران نیز منتقل شده و آنها معمولا دیدگاه مثبتی در مورد خود ندارند. دختر هنگامی که به رشد عقلی نزدیک‌تر می‌شود، ذهنیت مسافربودن او بیشتر در ضمیر او برجسته می‌شود. او می‌بیند که به دنیا آوردن پسر در خانوادۀ افغانستانی امتیاز است و به دنیا آوردن دختر ناراحتی و عصبانیت خانواده را در پی دارد. این دیدگاه دربارۀ جنسیت دختر از خانواده‌ها آغاز شده و در جامعۀ افغانی به فرهنگ تبدیل شده و ذهنیت دختران را نیز شکل داده است. این وضعیت باعث شده است تا زنان افغانستانی در بسیاری از مواقع فاقد حقوق اجتماعی، فرهنگی، و اقصادی شناخته شده و فرصت‌های رشد و به‌کارگیری توانایی‌های خود را از دست بدهند.

تغییرات اجتماعی

تغییراتی که بر اثر توسعۀ آموزش و مهاجرت در جامعه و خانواده‌های افغانستانی رخ داده است تا حدودی به توسعۀ جایگاه حقوقی و اجتماعی دختران منجر شده است. دختران خانواده با برخورداری از موقعیت آموزشی و تربیتی و فراهم‌شدن زمینه‌های کاری، آمادگی برای تغییرات ذهنی را بیش از پیش در خود احساس کرده‌اند. بر همین اساس توانایی فکری و جسارت فرهنگی به چالش کشیدن قدرت و سلطۀ سنتی مردان را به‌دست آورده‌اند. این دستاوردها با حاکمیت دوبارۀ امارت طالبان، رو به نابودی می‌رود.

منابع

• باقری، اسماعیل، «نگاهی جامعه‌شناختی به جایگاه زنان در جامعۀ افغانستان در حکومت دوم طالبان»، دیپلماسی ایرانی، تاریخ درج مطلب: ۲ بهمن ۱۴۰۱ش.
• بخشی، نبیله، «آیا وضعیت کنونی زن در افغانستان ریشه دینی دارد؟»، خبرگزاری جمهور، تاریخ درج مطلب: ۱۸ حوت ۱۳۹۴ش.
• «جايگاه زنان در افغانستان؛ زنان افغان با چالش‌هاي فراواني روبرو هستند»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ درج مطلب: 4 تیر 1392ش.
• علی‌زادۀ مالستانی، عزیزالله، نامۀ اعمال: زندگی‌نامۀ خود نوشت، کابل، بنیاد اندیشه، 1400ش.
• قربانی، مهرنوش، «کشف ابعاد پنهان زندگی زنان افغانستان از دریچۀ کتاب‌ها»، وب‌سایت دیجی کالا، تاریخ درج مطلب: 10 شهریور 1400ش.
• کاوه، علی‌‌احمد، زنان هرات؛ جایگاه و توانمندی زنان در خانواده و حوزۀ عمومی، انستیتوت مطالعات استراتژیک افغانستان، 1399ش.