جشن پیرشالیار
جشن پیرشالیار؛ آیین سنتی و صوفیانه کُردزبانان در اورامان.
جشن عروسی پیر شالیار با شهرت جهانی، جزء آداب‌ورسوم محبوب و پایدار خطۀ کردستان است، علی‌رغم اطلاق نام عروسی بر آن، آیینی سنتی و صوفیانه بوده و در آن به ذکر و نیایش با پروردگار می‌پردازند.
نام‌گذاری
نام این مراسم برگرفته از شخصی مقدس و اسطوره‌ای در میان کردزبانان اورامی به نام پیرشالیار یا پیرشهریار است؛[۱] پیر در زبان کردی به بزرگان دینی گفته می‌شود.[۲] داستان‌های بسیاری دربارۀ پیرشالیار وجود دارد؛ برخی او را پیرشالیار سیاوه پسر جاماسب (150ق) می‌دانند که از زرتشتیان بوده و سپس اسلام آورده و کتابی به نام «معرفت پیرشالیار» نوشته است؛[۳] برخی دیگر پیرشالیار را سیدمصطفی ابن خداداد ( 479-561ق) و مردی فاضل و عارف از سادات حسینی می‌دانند که نسب وی با ده نسل به امام جعفر صادق می‌رسد.[۴] او در کودکی پس از یادگیری قرآن، جهت آموزش علوم دینی راهیِ عراق شده و پس از پایان تحصیل، در حضور عبدالقادر گیلانی (470-560ق) در بغداد به تهذیب نفس پرداخت و پس از کسب اجازۀ ارشاد، لقب «پیش‌الله‌یار» به او داده شد و جهت تبلیغ به زادگاه خود بازگشت؛[۵] وی کتاب معرفت پیرشالیار را مطابق آموزه‌های اسلامی تغییر داد[۶] و تا پایان عمر به زهد و عبادت و آموزش پرداخته و 99 نفر را در این زمینه پروراند که امروزه مقبرۀ آنها در اطراف اورامان است. [۷]
تاریخچۀ مراسم
مراسم سالگرد عروسی پیرشالیار، قدمتی تاریخی دارد و برخی مورخان برگزاری آن را به هزار سال قبل نسبت می‌دهند.[۸] داستان این عروسی به این صورت است که شاه بخارا، دختری داشت که قادر بر حرف زدن و شنیدن نبود و هیچ طبیبی نتوانسته بود او را مداوا کند. پادشاه که از کرامات پیرشالیار آگاه بوده او را فرا می‌خواند و با حضور پیرشالیار، دختر پادشاه شفا می‌یابد؛ پادشاه نیز دخترش را به عقد او درمی‌آورد و جشن عروسی بزرگی برای آن دو برپا می‌کند.[۹]
مکان و زمان مراسم
مراسم پیرشالیار هر ساله بین ۱۱ تا ۱۵ بهمن ماه شروع شده و مراسم اصلی آن که عروسی پیرشالیار است،[۱۰] در سه روز چهارشنبه، پنج شنبه و جمعه برگزار می‌شود؛ کل مراسم دو هفته به طول می‌انجامد، مکان برگزاری جشن، اورامانات در استان کردستان است.[۱۱]
آداب‌ورسوم
نخستین مراسم پیرشالیار مراسم «خبر» است که كودكان و نوجوانان گردوهای درختان باغ پیرشالیار را در عصر پنج‌شنبه به درب خانه‌ها برده و توزیع می‌کنند و رسیدن مراسم عروسی پیرشالیار را در چهارشنبۀ هفتۀ بعد مژده می‌دهند؛ یكی از رسومی که در طول این هفته برگزار می‌شود، هدیه دادن برادران (گردو و شیرینی) به خواهران خود است.[۱۲] جشن اصلی از روز چهارشنبه آغاز می‌شود و تا جمعه ادامه دارد و علاوه بر شهرها و روستاهای اطراف، بسیاری از کردهای عراق، ترکیه و سوریه نیز خود را به این جشن باشکوه می‌رسانند.[۱۳]
کِلاوروچینه؛ این مراسم در روز اول قبل از طلوع آفتاب برگزار می‌شود و در آن کودکان و نوجوانان با شادی مردم را از این مراسم باشکوه آگاه کرده و شیرینی دریافت می‌کنند.[۱۴]
ذبح حیوانات؛ مردم روستا جهت رفع مشکلات و برآورده‌شدن حاجت‌های خود گوسفند یا گاوی را نذرِ مراسم می‌کنند و در روز جشن به متولی خانۀ پیرشالیار تحویل می‌دهند و در مقابلِ خانۀ پیرشالیار ذبح صورت می‌گیرد.[۱۵] مقداری از گوشت را جهت تبرک برداشته و مابقی آن در طبخ غذای جشن استفاده می‌شود.[۱۶]
آیین سماع و صرف غذا؛ هم‌زمان با شروع مراسم، آش محلی به نام «وُلوشین» پخته شده و توزیع می‌شود.[۱۷] مراسم سماع و ذکر، مراسمی همراه با دف، ترانه‌خوانی، کف‌زنی، پایکوبی و رقص‌های کردی است و ذکر «هو الله» در هنگام پایکوبی گفته می‌شود.[۱۸] این مراسم تا غروب چهارشنبه ادامه می‌یابد و روز پنج‌شنبه نیز این آیین تا غروب تکرار می‌شود.[۱۹]
شب نیشت؛ مراسم شب‌نشینی، پنج‌شنبه‌شب در دو نوبت جداگانه؛ برای مردان از ساعت 6 تا 9 شب و برای زنان 9 تا 11:30 شب در خانۀ پیرشالیار برگزار می‌شود؛ در این مراسم روحانیان، افراد تحصیل‌کرده، اهل‌قلم و شاعران گرد هم می‌آیند و در طی شب‌نشینی به سخنرانی، شعرخوانی و بیان رسوم پیرشالیار می‌پردازند و در پایان آن دف‌زنان، با خواندن اشعاری از بزرگان دینی خود به نیکی یاد می‌کنند.[۲۰]
روز جمعه؛ مراسم سالگرد عروسی پیرشالیار در صبح روز جمعه با رفتن دسته‌جمعی به زیارتگاه پیرشالیار و رازونیاز ادامه یافته و سپس با اقامۀ نمازجمعه در مسجد پایان می‌یابد.[۲۱]
تِربی؛ در سومین جمعه از ماه بهمن، زنان روستا با پخت نان محلی موسوم به «گیته مَژِگی»[یادداشت ۱] در این مراسم مشارکت دارند و مردان «الله الله» گویان و دف‌زنان بر سر مزار سه تن از پیران اورامان به نام‌های «پیرشالیار»، «پیرخالو» و «پیرسیاوه» می‌روند[۲۲] و با خواندن دعا و نیایش عهد خود را با آنان تجدید می‌کنند.[۲۳]
نمادشناسی و کارکرد
این مراسم نمادی از همکاری فعالانۀ مردم در مناسبت‌های مختلف اجتماعی و فرهنگی است؛[۲۴] نمادها و آیین‌های مراسم برای دل‌کندن از دلبستگی‌ها و قرار گرفتن در مسیر پاکسازی درونی و رستگاری هستند.[۲۵] این آیین را علاوه‌بر تقویت رفتار جمعی و ایجاد احساس مشترک در میان مردم،[۲۶] عامل ارتباط با خداوند نیز دانسته‌اند.[۲۷]
در آثار دیگران
فیلمی مستند با عنوان «عروسی مقدس» و به کارگردانی فرهاد ورهرام (1327ش- تاکنون) در سال 1374ش ساخته شده است. این فیلم با حمایت مرکز تحقیقات فیلم‌های مستند علمی اتریش و دربارۀ پیرشالیار و مراسمِ سالگرد عروسی او در منطقۀ اورامان تولید شده است.[۲۸]
وضعیت کنونی
امروزه نیز مردم روستای اورامان به‌صورت موروثی این مراسم را برگزار می‌کنند[۲۹] و این جشن همچون گذشته، بیشتر مردانه بوده ولی زنان نیز حضور گسترده‌تری نسبت به گذشته در آن یافته‌اند.[۳۰]
یادداشت‌ها
- ↑ نوعی نان محلی که بین نان هنگام پخت از خرده مغز گرده استفاده می شود.
پانویس
- ↑ محمدپور، «کردستان، هورامان، پیرشالیار»، 1386ش، ص153.
- ↑ خشنود و طهماسبی، «بررسی ویژگی الگوهای فرهنگی و مراسم‌های مذهبی (پیرشالیار) در اورامان تخت»، 1397ش، ص6.
- ↑ محمدپور، «کردستان، هورامان، پیرشالیار»، 1386ش، ص153.
- ↑ «مراسم پیرشالیار اورامان؛ آیین سنتی و عرفانی کردها»، وب‌سایت کجارو.
- ↑ خشنود و طهماسبی، «بررسی ویژگی الگوهای فرهنگی و مراسم‌های مذهبی (پیرشالیار) در اورامان تخت»، 1397ش، ص5.
- ↑ محمدپور، «جشن پیرشالیار در آینۀ فرهنگ مردمان هورامان»، ص146.
- ↑ خشنود و طهماسبی، «بررسی ویژگی الگوهای فرهنگی و مراسم‌های مذهبی (پیرشالیار) در اورامان تخت»، 1397ش، ص5.
- ↑ «مراسم پیرشالیار اورامان؛ آیین سنتی و عرفانی کردها»، وب‌سایت کجارو.
- ↑ «مراسم پیر شالیار/ آیینی به قدمت تاریخ»، وب‌سایت هومسا.
- ↑ خشنود و طهماسبی، «بررسی ویژگی الگوهای فرهنگی و مراسم‌های مذهبی (پیرشالیار) در اورامان تخت»، 1397ش، ص6.
- ↑ «مراسم پیر شالیار/ آیینی به قدمت تاریخ»، وب‌سایت هومسا.
- ↑ «عروسی پیرشالیار مراسمی به قدمت هزار سال»، خبرگزاری ایرنا.
- ↑ «مراسم پیرشالیار کردستان»، وب‌سایت الی گشت.
- ↑ محمدپور، «جشن پیرشالیار در آینۀ فرهنگ مردمان هورامان»، ص146.
- ↑ «پیرشالیار، فیلم»، مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ محمدپور، «جشن پیرشالیار در آینۀ فرهنگ مردمان هورامان»، ص146.
- ↑ «عروسی پیرشالیار مراسمی به قدمت هزار سال»، خبرگزاری ایرنا.
- ↑ خشنود و طهماسبی، «بررسی ویژگی الگوهای فرهنگی و مراسم‌های مذهبی (پیرشالیار) در اورامان تخت»، 1397ش، ص6.
- ↑ محمدپور، «جشن پیرشالیار در آینۀ فرهنگ مردمان هورامان»، ص146.
- ↑ خشنود و طهماسبی، «بررسی ویژگی الگوهای فرهنگی و مراسم‌های مذهبی (پیرشالیار) در اورامان تخت»، 1397ش، ص7.
- ↑ «عروسی پیرشالیار مراسمی به قدمت هزار سال»، خبرگزاری ایرنا.
- ↑ خشنود و طهماسبی، «بررسی ویژگی الگوهای فرهنگی و مراسم‌های مذهبی (پیرشالیار) در اورامان تخت»، 1397ش، ص7.
- ↑ محمدپور، «جشن پیرشالیار در آینۀ فرهنگ مردمان هورامان»، ص146.
- ↑ حسنی‌فرد، «مراسم سنتی پیر شالیار، نماد قدیمی از مشارکت اجتماعی و آئینی»، وب‌سایت ویستا.
- ↑ «مراسم پیرشالیار اورامان؛ آیین سنتی و عرفانی کردها»، وب‌سایت کجارو.
- ↑ حسنی‌فرد، «مراسم سنتی پیر شالیار، نماد قدیمی از مشارکت اجتماعی و آئینی»، وب‌سایت ویستا.
- ↑ «مراسم پیرشالیار اورامان؛ آیین سنتی و عرفانی کردها»، وب‌سایت کجارو.
- ↑ «پیرشالیار، فیلم»، مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ صمدی، «گزارشی از مراسم باستانی عروسی پیرشالیار؛ «پیرشالیار» بر بلندای «هورامان تخت» همچنان جاری و برقرار است»، وب‌سایت کُردنور.
- ↑ «مراسم پیرشالیار اورامان؛ آیین سنتی و عرفانی کردها»، وب‌سایت کجارو.
منابع
- «پیرشالیار، فیلم»، مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی، تاریخ درج مطلب: 16 دی 1398ش.
- «عروسی پیرشالیار مراسمی به قدمت هزار سال»، خبرگزاری ایرنا، تاریح درج مطلب: 9 بهمن 1396ش.
- «مراسم پیر شالیار/ آیینی به قدمت تاریخ»، وب‌سایت هومسا، تاریخ بازدید: 27 مهر 1401ش.
- «مراسم پیرشالیار کردستان»، وب‌سایت الی گشت، تاریخ بازدید: 28 مهر 1401ش.
- «مراسم پیرشالیار اورامان؛ آیین سنتی و عرفانی کردها»، وب‌سایت کجارو، تاریخ درج مطلب: 1 اردیبهشت 1400ش.
- حسنی‌فرد، شیلان، «مراسم سنتی پیر شالیار، نماد قدیمی از مشارکت اجتماعی و آئینی»، وب‌سایت ویستا، تاریخ بازدید: 28 مهر 1401ش.
- خشنود، نشاط و طهماسبی، ارسلان، «بررسی ویژگی الگوهای فرهنگی و مراسم‌های مذهبی (پیرشالیار) در اورامان تخت»، کنفرانس بین‌المللی عمران، معماری و مدیریت شهری در ایران، 1397ش.
- صمدی، یحیی، «گزارشی از مراسم باستانی عروسی پیرشالیار؛ «پیرشالیار» بر بلندای «هورامان تخت» همچنان جاری و برقرار است»، وب‌سایت کُردنور، تاریخ درج مطلب: 10 بهمن 1392ش.
- محمدپور، عادل، «کردستان، هورامان، پیرشالیار»، نشریۀ زریبار، شمارۀ 64، 1386ش.
- محمدپور، عادل، «جشن پیرشالیار در آینۀ فرهنگ مردمان هورامان»، نشریۀ فرهنگ مردم ایران، شمارۀ 15، 1387ش.