حق رأی زنان

حق رأی زنان؛ از حقوق شهروندی زنان به منظور مشارکت در امور سیاسی و اجتماعی.

حق رأی زنان از مسائلی است که مشارکت زنان در مسائل سیاسی و اجتماعی را به‌رسمیت می‌شناسد. این حق معمولاً در طول تاریخ و در جوامع مختلف، انکار شده است؛ اما آموزه‌های اسلام، حق رأی زنان را به‌رسمیت شناخته و در عصر پیامبر اکرم، زنان در موارد متعدد با او بیعت کرده‌اند و در پی رخداد‌های مهم تاریخی، آنها نزد پیامبر و پیشوایان دین، عقیدۀ خویش را ابراز کرده‌اند. سابقۀ حق رأی زنان در کشور‌های غربی به دهه‌های اخیر برمی‌گردد. با پیروزی انقلاب اسلامی، زنان ایرانی همانند مردان، از حق رأی برخوردار شده‌اند.

مفهوم‌شناسی

حق رأی، یکی از حقوق شهروندی است که افراد بهره‌مند از آن، دیدگاه مستقل خود را بیان می‌کنند و یا نمایندۀ مورد نظر خود را برمی‌گزینند و از این طریق، در ادارۀ امور سیاسی جامعه مشارکت می‌کنند. بهره‌مندی از این حق سیاسی ـ اجتماعی، نشانۀ بلوغ فکری، سیاسی و شیوه‌ای پذیرفته در مشارکت عمومی و شهروندی زنان است. حق رأی زنان، نوعی نظر‌سنجی از زنان است که از مسائل کلان اجتماعی مانند انتخابات ریاست جمهوری یا انتخابات شورای شهر تا مسائل کوچک‌تر مانند ادارۀ یک مجتمع مسکونی یا امور صنفی، ورزشی و کارگری را در بر می‌گیرد.

تاریخچه

در بسیاری از جوامع بشری، مردم در گزینش فرمانروایان، نقش چندانی نداشتند. در دوران معاصر، برگزیدن حاکمان و متصدیان، امری اجتماعی و مردمی دانسته شد اما مشارکت زنان همچنان با محدودیت‌های بسیار روبرو بود و زنان، فاقد صلاحیت سیاسی انگاشته می‌شدند. با گسترش دموکراسی در چند دهه اخیر، زنان دارای حق رأی شدند. ۲۱ اكتبر سال ۱۹۴۴ میلادی (۲۹ مهرماه ۱۳۲۳ش)، سالروز اعطای حق رأی به زنان در فرانسه است.

حق رأی زنان در نظام سیاسی اسلام

بسیاری از جوامع مدافع حقوق زنان، حق رأی زنان را پدیده‌ای نوظهور دانسته‌اند که در طول تاریخ و در همۀ ادیان و مذاهب، از زنان سلب شده است. آموزه‌های اسلامی، زنان را به‌عنوان نیمی از جمعیت اثرگذار بر تصمیم‌های اجتماعی مورد توجه قرار داده است. بر اساس استنادات تاریخی در نظام سیاسی اسلامی، زنان برای مشارکت در امور سیاسی و اجتماعی نقش به‌سزایی داشته‌اند. بیعت زنان با پیامبر اکرم و دیگر پیشوایان دینی مانند بیعت عقبۀ اول (بیعت النساء)، دوم و همچنین بیعت زنان و مردان در واقعۀ غدیر، نشانۀ حق رأی زنان و مشارکت آنها در مسائل سیاسی و اجتماعی، در اسلام است.

حق رأی زنان در ایران

زنان ایران در دوران حکومت‌های مختلف، از حق‌ مشارکت اجتماعی چندانی بهره‌مند نبودند. در سال 1341‌ش، زنان حق شرکت در انتخابات‌ و همچنین‌ انتخاب‌‌شدن‌ برای‌ مجلس‌ شورای‌ ملی‌ و سنا را به‌‌دست‌ آوردند؛ اما این حق، بیشتر مختص زنان خاص و طبقات بالا بود و مشارکت عمومی زنان را در پی نداشت. پس از پیروزی انقلاب اسلامی، حق رأی زنان و مشارکت آنها در مسائل سیاسی و اجتماعی کشور به رسمیت شناخته شد و امام خمینی از اعطای حق رأی به زنان دفاع کرده است.

حق رأی زنان در جوامع غربی

در جوامع غربی زنان تا همین چند دهۀ گذشته از حق رای برخوردار نبودند. جنبش‌های مبارزاتی زنان در جوامع مختلف غربی به‌منظور کسب حقوق برابر با مردان در عرصۀ مشارکت سیاسی و اجتماعی با اتخاذ حق رأی به زنان، بیش از ۷۰ سال طول کشید. مستندات تاریخی نشان می‌دهد که حق رأی زنان دیرتر از زمانی که تصور می‌شد از سوی دولت‌های غربی به آنها داده شده است. مشارکت زنان در تصمیم‌های سیاسی در پی ظهور و پیشرفت دموکراسی در جوامع غربی به زنان داده شد و از آن به‌عنوان حقوق شهروندی برابر با مردان یاد شده است.

پیامدهای حق رأی زنان

بی‌توجهی تاریخی به حق رأی زنان موجب خانه‌نشینی و سلب آزادی‌های اولیه آنها، شده بود؛ اما دستیابی به این حق شهروندی، پیامدهای مثبتی داشته است که موارد زیر، توجه پژوهشگران را به خود جلب کرده است:

1. ایجاد حس برابری میان زن و مرد در عرصۀ اجتماعی و سیاسی؛
2. نشانۀ بلوغ فکری، سیاسی و اجتماعی زنان؛
3. کاهش تبعیض در حق زنان؛
4. ارزش‌گذاری به نظر زنان و تکریم آنها؛
5. افزایش اعتماد به نفس زنان و تشویق آنها به مشارکت در وقایع سیاسی و اجتماعی؛
6. کاهش سرکوب اجتماعی زنان در صحنه‌های سیاسی و اجتماعی؛
7. اتخاذ نگرشی انسان‌گرایانه و آرمان‌گرایانه‌تر نسبت به زنان.

منابع

• ابن‌هشام، عبدالملک، السیرة النبویة، بیروت، دارالمعرفة، بی‌تا.
• امینی، عبدالحسین، الغدیر، بیروت، دارالکتاب العربی، 1378ش.
• «بررسی دیدگاه امام خمینی دربارۀ حق رأی زنان از تحریم رأی زنان تا تکریم رأی زنان»، وب‌سایت پرتال امام خمینی، تاریخ بازدید: 2 آذر 1401ش.
• «حق رأی برای زنان در جوامع غربی و شرقی»، وب‌سایت مجله ویستا، تاریخ بازدید: 2 آذر 1401ش.
• علویان، مرتضی و همکاران، «حق رأی زنان در نظام سیاسی اسلام (بررسی پیشینه و مبانی)»، شورای فرهنگی اجتماعی زنان و خانواده، شماره 78، 1396ش.
• قاضی، سید ابوالفضل، بایسته‌های حقوق اساسی، تهران، میزان، 1384ش.
• «نگاهی به حق رأی و کنش سیاسی‌ زنان در عصر پهلوی»، وب‌سایت مرکز اسناد انقلاب اسلامی، تاریخ بازدید: 2 آذر 1401ش.