خانواده گرایی

خانواده گرایی؛ ارزشی فرهنگی با تأکید بر اولویت خانواده بر خود.

خانواده‌ گرایی، از ارزش‌هایی است که تأثیری مستقیم در سازگاری زوجین و تحکیم و ثبات خانواده دارد. این مفهوم، ارزش‌های خانواده را بر ارزش‌های تک‌تک اعضای آن، در اولویت قرار می‌دهد. به افرادی که خانواده را بر خود ترجیح می‌دهند «خانواده‌گرا» می‌گویند.

مفهوم‌شناسی

خانواده، از حضور مادر، پدر و فرزندان در یک مکان و فضای اجتماعی و فرهنگی مشترک تشکیل می‌شود. کانون خانواده، دارای ارزش‌هایی است که تداوم آن را تضمین می‌کنند. یکی از این ارزش‌ها مفهوم «خانواده‌گرایی» است. جامعه‌شناسان، خانواده‌گرایی را از مهم‌ترین ارزش‌های وابسته به هر فرهنگی می‌دانند که بر نگرش‌های وفاداری، اعتماد و همکاری در بین اعضای خانواده تأکید می‌کند.

هرچند این ارزش فرهنگی، نقشی مثبت در سازگاری زوجین و تحکیم و ثبات خانواده‌ها دارد، اما در فرهنگ‌های مختلف، در حال تغییر است. امروزه، بشر دوران جدیدی را تجربه می‌کند و بسیاری از منش‌های او بر اساس فردگرایی شکل می‌گیرد. در حقیقت، افراد، دست به گزینش زده و سبک زندگی خاصی را در راستای رضایت شخصی و مطابق با داشته‌های فرهنگی خود، انتخاب می‌کنند. بنابراین، در صورتی‌که خانواده نتواند خود را با شرایط جدید منطبق کند، به شیوۀ صحیح با سایر نهادهای اجتماعی ارتباط برقرار کند و توانایی پاسخ به نیازهای اعضای خود را نداشته باشد، دچار بحران شده و از هم می‌پاشد.

ابعاد

خانواده‌گرایی دارای 3 بعد اصلی است:

بعد ساختاری

این بعد از خانواده‌گرایی به حضور یا عدم حضور ازدواج، خانوادۀ گسترده و تعداد افراد خانواده که در خانوار زندگی می‌کنند، اشاره دارد.

بعد نگرشی

از دیدگاه روان‌شناختی، خانواده‌گرایی به دسته‌ای از نگرش‌ها اطلاق می‌شود که روابط خانواده را برای زندگی شخصی و اجتماعی و رشد احساس وظیفه در بین اعضای گروه خانواده را مورد تأکید قرار می‌دهد. این نگرش، همچنین، بر این عقیده است که بچه داشتن، لازمه‌ای برای تحقق اجتماعی و فردی است. در این نگرش، خانواده‌گرایی به‌عنوان یک ارزش فرهنگی تعریف می‌شود که شامل هویت فردی، دلبستگی قوی بین افراد خانواده و داشتن احساس‌های قوی وفاداری، تقابل و همبستگی در میان اعضای خانواده است. برخی، خانواده ‌رایی نگرشی را دارای چهار مؤلفه می‌دانند:

1. ارجحیت خانواده نسبت به فرد: یعنی فرد، در هر زمانی‌که تشخیص دهد ،خواسته‌ها و نیازهای خود را فدای خانواده می‌کند.
2. هم‌پیوندی خانوادگی: افراد بالغ که در بسیاری از جنبه‌های زندگی خود مستقل شده‌اند باید همچنان پیوند عاطفی و فیزیکی قوی را با خانوادۀ خود حفظ کنند.
3. حمایت خانوادگی: افراد باید هنگام بروز مشکلات، هر نوع حمایتی را برای خانوادۀ خود فراهم کرده و از آنها نیز همین انتظار را داشته باشند.
4. افتخار و شرافت خانوادگی: افراد وظیفه دارند نام و شهرت خانوادگی و همچنین آبرو و شرافت آن را حفظ کرده و از آن حمایت کنند.

بعد رفتاری

این بعد، به موضوع چگونگی کمک و حمایت متقابل ابزاری و عاطفی بین اعضای خانواده اشاره داشته و به ملاقات‌هایی که اعضای خانواده و نزدیکان آنها، به‌منظور تداوم حمایت و حفظ رابطۀ خویشاوندی انجام می‌دهند، تأکید می‌کند.

ویژگی‌ها

روان‌شناسان بر این باورند که مشخصۀ خانواده‌هایی که خانواده‌گرایی بالایی در آنها وجود دارد، شامل «روابط بین فردی مثبت خانوادگی»، «اتحاد خانوادگی بالا»، «حمایت اجتماعی»، «داشتن وابستگی متقابل در انجام فعالیت‌های خانوادگی» و «مجاورت زیاد با اعضای خانواده گسترده» است.

فرد خانواده‌گرا

خانواده‌گرا، فردی است که خانواده و عزیزان خود را در مرکز اولویت‌های خود قرار می‌دهد. این افراد، بر ارزش‌های خانوادگی تمرکز کرده و در فرآیندهای تصمیم‌گیری نیز به خانوادۀ خود تکیه می‌کنند. فرد خانواده‌گرا، از خانواده انرژی گرفته و نیازهای خانواده را بر نیازهای خود مقدم می‌دارد.

منابع

• آزاد ارمکی، تقی، جامعه‌شناسی خانواده ایران، تهران، سمت، 1390ش.
• امامی، پری رخ، «بررسی رابطۀ سرمایۀ فرهنگی و خانواده‌گرایی در بین ساکنین شهر اصفهان»، فصلنامۀ علمی- پژوهشی علوم اجتماعی دانشگاه آزاد اسلامی واحد شوشتر، س 11، شماره 2، پیاپی 37، 1396ش.
• «خانواده‌گرایی در روانشناسی به چه معناست؟»، وب‌سایت lwvworc.org، تاریخ بازدید: 22 آذر 1401ش.
• رجبی، غلامرضا و عباس‌پور، ذبیح‌الله، «بررسی پایایی و روایی نسخۀ فارسی مقیاس خانواده‌گرایی»، فصلنامۀ اندازه‌گیری تربیتی، شمارۀ 14، س4، 1392ش.