روستای لیقوان

روستای لیقوان؛ روستایی تاریخی - پلکانی در دامنۀ کوه‌های سهند در تبریز.

روستای لیقوان روستایی در استان آذربایجان شرقی است که در ۳۶ کیلومتری شهر تبریز قرار دارد. این روستای تاریخی دارای معماری پلکانی است. لیقوان در دره‌ای باصفا و در دامنۀ کوه‌ سهند جای گرفته و دارای اقلیم سرد‌سیری است. این روستا محل زندگی ایلات و عشایر بوده و شغل اهالی این روستا اغلب دامداری و کشاورزی است. پنیر لیقوان یکی از معروف‌ترین محصولات دامی این روستا است که شهرت زیادی دارد.

نام‌گذاری

در گذشته نام این روستا «وان» بوده که با گذر زمان به «لوان» و بعدها به لیقوان تغییر پیدا کرده است. نام این روستا در زبان محلی ساکنان این منطقه به «لوان» یا «لیوان» معروف است. برخی معتقدند لیقوان؛ به‌معنای آب‌های گرمی است که از د‌‌‌‌امنۀ کوه سهند‌‌‌‌ و از بقایای آتشفشانی جاری می‌شوند.

پیشینه

بر اساس شواهد‌‌‌‌ تاریخی، سکونت د‌‌‌‌ر روستای لیقوان قد‌‌‌‌متی د‌‌‌‌یرینه د‌‌‌‌ارد.‌‌‌‌ این روستا از مجموعه د‌‌‌‌ره‌های سهند‌‌‌‌ شکل گرفته است. بر اساس گزارش‌های تاریخی، این روستا متعلق به احتشام‌الدوله لیقوانی بوده است. همچنین وجود خانه اربابی و قبرستان کهن لیقوانی در این روستا، قدمت آن را به قرن هفتم هجری نسبت داده است.

جمعیت‌شناسی

بر اساس آمار سرشماری سال 1390ش روستای لیقوان دارای 5524 جمعیت بوده که از این تعداد 2764 نفر مرد و 2760 نفر دیگر زن بوده‌اند.

جغرافیا

1. موقعیت جغرافیایی: روستای لیقوان از روستا‌های بخش مرکزی شهر تبریز است. این روستا در فاصلۀ 36 کیلومتری شهر تبریز و 20 کیلومتری شهر باسمنج قرار دارد. لیقوان از شمال با «بیروق»، از جنوب غربی با روستای «سفیده خوان»، از شرق به «متنق ایرنق» و از جنوب به رشته‌کوه‌های سهند و روستای «سهند اوا» محدود می‌شود.
2. آب‌و‌هوا: روستای لیقوان در یک منطقه کوهستانی قرار گرفته و دارای اقلیم خیلی سرد است. آب‌وهوای این منطقه در زمستان‌ها بسیار سرد و در تابستان‌ها معتدل و مطبوع است.
3. منابع آبی: از جمله منابع آبی روستای لیقوان «رودخانۀ لیقوان» و «مهران‌‎رود» است. رودخانۀ لیقوان در شرق این روستا قرار گرفته است. این رودخانه از ارتفاعات سهند شمالی سرچشمه می‌گیرد. همچنین رودخانۀ مهران‌رود از کوه‌های جنوبی لیقوان و شمالی سهند سرچشمه گرفته است.
4. پوشش‌گیاهی: تنوع پوشش‌گیاهی در روستای لیقوان زیاد است. به‌دلیل شرایط اقلیمی و آب‌و‌هوای این منطقه، در اطراف این روستا مراتع، چمنزار‌ها و گلزار‌های زیبا وجود دارد. نواحی‌ صخره‌ای این روستا محل رویش گیاهان کوتاه‌قدی مانند گَوَن است. همچنین این روستا محل رویش گیاهان دارویی خاصی از جمله پونه، بابونه و قارچ است.
5. حیات‌وحش: از جمله حیوانات موجود در روستای لیقوان گله‌های گوسفند و گاو است. همچنین این روستا زیستگاه حیوانات دیگری مانند «قوچ»، «میش»، «خرگوش»، «گرگ» و «روباه» است. رودخانه لیقوان زیستگاه آبزیانی مانند «ماهی قزل‌آلای خال‌قرمز» است.
6. دشت‌ها: اطراف روستای لیقوان را دشت‌های دامنه‌ای با شیب بسیار ملایم احاطه کرده است. خاک این دشت‌ها حاصل از مواد سخت و نرم کوه‌های اطراف این روستا است.
7. خطرات طبیعی: از جمله خطرات طبیعی که روستای لیقوان را تهدید می‌کند، قرار گرفتن این روستا در منطقه آذربایجان و بر روی پهنه و نوار زلزله‌ای است که از غرب ایران می‌گذرد.

معماری

روستای لیقوان در ارتفاع 2150 متری از سطح دریا قرار گرفته است. این روستای تاریخی دارای معماری پلکانی است. معماری پلکانی و ساخته شدن خانه‌های این روستا بر روی صخره‌های پوشیده از گدازه‌های آتشفشانی، به‌دلیل اهمیت زمین‌های کشاورزی این منطقه است.

اقتصاد

شغل اهالی این روستا دامداری و کشاورزی است. کشاورزان این منطقه اغلب به کشت محصولاتی مانند «سیب»، «گردو»، «گلابي»، «سيب‌زمينی»، «نخود»، «جو» و گندم می‌پردازند. همچنین از جمله مهم‌ترین و معروف‌ترین محصول دامی این منطقه پنیر است. با توجه به شهرت پنیر لیقوان، حدود 10 کارگاه پنیرسازی نیز در این منطقه وجود دارد. همچنین از دیگر منابع درآمدی اهالی این روستا چیدن و خشک‌کردن گیاهان دارویی و فروش آنها در بازار محلی است.

فرهنگ و هنر

1. صنایع‌دستی و سوغات: از جمله صنایع‌دستی حاصل از هنر دست زنان و مردان روستای لیقوان می‌توان به لباس‌های پشمی و نمدی اشاره کرد. همچنین ظروف سفالین معروف به «لیقوان قابی»، لباس‌های نمدی مردانه یا «شال پالتار»، لباس‌های چین‌دار و مخمل زنانه یا «یل تومان»، لباس‌های محلی زنانه یا «کوینح»، «جوراب‌های رنگارنگ پشمی»، «جلیقه»، «شال»، «چاروق»، «کلاه»، «قالیچه»، «جاجیم» و «تابلوفرش»‌ نیز از دیگر صنایع‌دستی اهالی روستای لیقوان است.
2. غذا‌های محلی: از جمله غذا‌های محلی روستای لیقوان شامل دیزی مخصوص لیقوان«پیتی»،«یارما شورباسی»، «اوماج آشی» و «قورما» است.

جاذبه‌های گردشگری

از جمله جاذبه‌های دیدنی روستای لیقوان، معماری پلکانی این روستا است. همچنین وجود د‌‌‌‌ره‌ای سبز با آب و هوای کوهستانی و خنک و چشمه‌های آب گرم از جاذبه‌های گردشگری روستای لیقوان است. از دیگر دیدنی‌های روستای لیقوان می‌توان به «خانۀ اربابی احتشام یا داش عمارت»، «پل حاج سالار لیقوان (حاج سالار کورپوسی)»، «قبرستان تاریخی لیقوان»، «رودخانه لیقوان»، «چشمه‌های معدنی» و «زاغه‌های طبیعی موجود در سردخانه بزرگ لیقوان» اشاره کرد. همچنین «کله قندی» و «کیرانی‌نغیم‌لر»، «زیارتگاه سنگی ایشته کمر»، «علم‌های چوبی»، «منبر چوبی مسجد اعظم محمد حنیفه لیقوان»، «قیز قلعه سی» و «حمام تاریخی» نیز از دیگر جاذبه‌های دیدنی روستای لیقوان است.

1. امکانات رفاهی: از جمله امکانات تفریحی روستای لیقوان می‌توان به امکانات بازی‌های زمستانی، ماهی‌گیری و کوهنوردی اشاره کرد.
2. مسیر دسترسی: برای سفر به روستای لیقوان لازم است در استان آذربایجان شرقی از شهر تبریز با طی‌کردن ۳۶ کیلومتر مسافت و عبور از روستای هروی و بیرق به روستای لیقوان رسید.

مشکلات زیست محیطی

تعیین مکان مناسب برای دفن زباله‌ها یکی از دغدغه‌های زیست محیطی این منطقه است. از دیدگاه کارشناسان مکان مناسب جهت دفن زباله‌ها باید دور از جمعیت روستا، آب‌های سطحی و جاده دسترسی روستا باشد. همچنین در سال‌های اخیر صید زیاد ماهی در این روستا سبب کاهش جمعیت ماهی‌های خال قرمز رودخانۀ لیقوان شده و به‌همین منظور این رودخانه را به‌عنوان منطقه حفاظت‌شده و شکار ممنوع اعلام کرده‌اند.

منابع

• حجازی، اسداله و همتی، فریبا، «مکان‌یابی بهینه دفن زباله روستای لیقوان با استفاده از مدل فرآیند تحلیل شبکه(ANP)»، جغرافیا و برنامه‌ریزی، شماره 56، 1393ش.
• «روستای لیقوان در تبریز، تولیدکننده مشهورترین پنیر ایران»، وب‌سایت الی گشت، تاریخ بازدید: 5 مهر 1401ش.
• «روستای لیقوان تبریز پایتخت پنیر ایران»، وب‌سایت ره‌بال آسمان، تاریخ بازدید: 5 مهر 1401ش.
• «روستای ییلاقی لیقوان تبریز؛ پایتخت پنیر ایران»، وب‌سایت کجارو، تاریخ بازدید: 5 مهر 1401ش.