سراج‌الاطفال
سراج‌الاطفال؛ اولین نشریۀ کودکان در افغانستان.
سراج‌الاطفال، نشریه‌ای است که در سال آخر سلطنت امیر حبیب‌الله‌خان و به سردبیری محمود طرزی در کابل، آغاز به کار کرد. هدف از چاپ این نشریه، ارتقاء سطح فکری کودکان افغانستان با بیان مطالب علمی و تربیتی به زبان ساده بود.
تاریخچه
با گذشت 45 سال از آغاز نخستین نشریۀ افغانستان تا سال 1297ش، هیچ نشریه‌ای برای نوجوانان و جوانان وجود نداشت.[۱] این در حالی است که 7 سال پیش از انتشار سراج‌الاطفال، محمود طرزی در 16 شهریور 1290ش اولین شمارۀ نشریۀ «سراج‌الاخبار» را منتشر کرده بود.[۲] محمود طرزی از آغاز انتشار سراج‌الاخبار به خوانندگان خود وعده داد که بعد از پایان هر سال کاری، یک هدیه به خوانندگان و مشترکان خود خواهد داد. او کتاب‌های مختلفی تا سال ششم انتشار نشریه به مشترکان هدیه داد اما در سال 1297ش که سال هشتم انتشار سراج‌الاخبار در پیش بود، محمود طرزی به خوانندگان خود وعده داد که در این سال نشریۀ مخصوص کودکان افغانستان را منتشر خواهد کرد. در 15 مهر 1297ش اولین شمارۀ سراج‌الاطفال که با سراج‌الاخبار ضمیمه بود در 4 صفحه در کابل منتشر شد.[۳] در زمان انتشار نخستین شمارۀ سراج الاطفال، از عمر آموزش و پرورش افغانستان به‌شکل مدرن، چند سالی می‌گذشت.[۴] شش شماره از سراج‌الاطفال در دورۀ حبیب‌الله و ده شماره در دوران امان‌الله خان منتشر شد.[۵] سراج‌الاطفال دارای دو دورۀ انتشار است. نخست به‌عنوان ضمیمۀ سراج‌الاخبار افغانیه از 15 مهر تا 27 آذر 1297ش در 5 شماره انتشار یافت.[۶] هرچند انتشار سراج‌الاخبار به‌صورت جداگانه هم انجام می‌شد.[۷] در دورۀ دوم نیز این نشریه به‌همراه روزنامۀ امان‌افغان توزیع شد.[۸]
موضوع
سراج‌الاطفال، مطالب و معلومات دینی، اخلاقی[۹] و دانش و پیشرفت‌های روز جهان[۱۰] و اخبار دگرگونی‌های جهان صنعت و زراعت[۱۱] را به زبان ساده و روان عرضه کرده و بدین‌ترتیب در پرورش ذهن و تربیت اطفال نقش پررنگی داشت.[۱۲]
در سرمقالۀ اولین شماره، محمود طرزی نوشت که سراج‌الاطفال، خوانندگان را از علوم و فنون نو و تربیت و آداب عقل‌پسند آگاه می‌کند، دماغ‌ها را به نکته‌های درس‌آموز و حکایات فایده‌اندوز، روشن می‌کند و در مکتب با کلمات ساده و شیرین دری ساعت خوشی را پدید می‌آورد.[۱۳]
هدف
سراج‌الاطفال با هدف آگاهی جوانان و تعلیم مسائل تربیتی، تعلیمی، سرگرمی و دین‌داری منتشر شد. این نشریه، مطابق با اخبار مکاتب عالی در کشورهای پیشرفته، برای مطالعه و پرورش ذهن شاگردان آن زمان تأسیس شد.[۱۴]
قالب
سراج‌الاطفال در قالب شعر و داستان[۱۵] منتشر می‌شد. در این نشریه اشعاری به زبان کودکانه، بازی‌های فنی و برخی مسائل علمی به زبان ساده برای کودکان مطرح شده است.[۱۶] بخشی از شعر چاپ شده در شمارۀ ششم سال 1337ش در نشریه سراج الاطفال به شرح زیر است:[۱۷]
| بچه‌ها ای غنچه‌های آرزوی والدین | ای برای ملک و ملت سور قلب و نور عین | |
| باغ امید وطن را آبیاری از شما | کارهای ملک را امیدواری از شما | |
| چشم‌ها در انتظار سعی استقبالتان | باد شاه ما به امید از مال حال‌تان | |
| فیض باش دولت هوش موطن افغان شوید | بچه‌ها افغان شوید، افغان شوید، افغان شوید |
شکل
از نظر صفحه‌آرایی، سراج‌الاطفال شبیه سراج‌الاخبار بود و در وسط این نشریه، لوگوی آن به خط ثلث نوشته شده و در سمت راست آن نیز دربارۀ اشتراک نشریه مطالبی آمده بود. همچنین، در سمت چپ نام محمود طرزی به‌عنوان مدیر مسئول نشریه دیده می‌شد. در قسمت پایین سمت چپ این عبارت جلب توجه می‌کرد که «ضمیمه سراج‌الاخبار افغانیه با هم یک‌جا منتشر می‌شود و به‌غیر از سیاست از همه چیز بحث می‌کند و مسلک (رویکرد) آن روشن‌سازی افکار اطفال مکاتب دولت افغانستان است».[۱۸] تعداد صفحات سراج‌الاطفال، چهارصفحه در اندازۀ 31 در 21 سانتی‌متر بود که در مطبعۀ دارالسلطنه کابل هر پانزده روز یک‌بار به نشر می‌رسید.[۱۹]
قیمت
سراج‌الاخبار با قیمت اشتراک سالانه کابل و نواحی 5 روپیه، در شهرهای دیگر 7 روپیه و در خارج به قیمت 11 روپیه به فروش می‌رسید.[۲۰]
پایان
سراج‌الاطفال در زمانی‌که طرزی مسئولیت وزارت خارجه را برعهده گرفت، از شمارۀ هشتم، سال هشتم به بعد همراه با سراج‌الاخبار از نشر بازماند و بعد از او به عبدالهادی داوی انتقال یافت.[۲۱] عبدالهادی داوی به‌عنوان مدیرمسئول این نشریه پیشنهاد کرد شمارۀ شانزدهم با ارتقا سطح علمیِ مقالات، منتشر شود زیرا در آن زمان بیشترین خوانندگان سراج‌الاطفال بزرگسالان بودند.[۲۲] این دوره از سراج‌الاطفال نیز بعد از 16 شماره دیگر منتشر نشد.[۲۳]
پانویس
- ↑ جعفری خانقاه، مطبوعات افغانستان در گذر تاریخ، 1388ش، ص9.
- ↑ «سراج الاطفال نخستین نشریه کودکان افغانستان در یک قرن پیش»، خبرگزاری فارس.
- ↑ «سراج الاطفال» نخستین نشریه کودکان افغانستان در یک قرن پیش»، خبرگزاری اطلس.
- ↑ «سراج الاطفال نخستین نشریه کودکان افغانستان در یک قرن پیش»، خبرگزاری فارس.
- ↑ یاوراکبری، «مدیریت و مالکیت مطبوعات در افغانستان»، 1386ش، ص2.
- ↑ پروین، «تاریخ مطبوعات: یکصدمین سال انتشار سراج‌الاخبار / روزنامه پیشتاز افغانستان»، 1390ش، ص550.
- ↑ یاوراکبری، «مدیریت و مالکیت مطبوعات در افغانستان»، 1386ش، ص2.
- ↑ پروین، «تاریخ مطبوعات: یکصدمین سال انتشار سراج‌الاخبار / روزنامه پیشتاز افغانستان»، 1390ش، ص550.
- ↑ آهنگ، سیر ژورنالیزم در افغانستان، 1349ش، ص66.
- ↑ جعغری خانقاه، دو قرن با مطبوعات فارسی زبان خارج از کشور در قاره آسیا (1780-1999م)، 1383ش، ص140.
- ↑ تنویر، تاریخ و روزنامه‌نگاری افغانستان، 1378ش، ص61.
- ↑ آهنگ، سیر ژورنالیزم در افغانستان، 1349ش، ص66.
- ↑ «سراج الاطفال نخستین نشریه کودکان افغانستان در یک قرن پیش»، خبرگزاری اطلس.
- ↑ آهنگ، سیر ژورنالیزم در افغانستان، 1349ش، ص67.
- ↑ نیک‌طلب، «سیر تحول ادبیات کودک و نوجوان در افغانستان»، 1392ش، ص2.
- ↑ «سراج الاطفال نخستین نشریه کودکان افغانستان در یک قرن پیش»، خبرگزاری فارس.
- ↑ نیک‌طلب، «سیر تحول ادبیات کودک و نوجوان در افغانستان»، 1392ش، ص2.
- ↑ «سراج الاطفال نخستین نشریه کودکان افغانستان در یک قرن پیش»، خبرگزاری فارس.
- ↑ تنویر، تاریخ و روزنامه‌نگاری افغانستان، 1378ش، ص61.
- ↑ جعغری خانقاه، دو قرن با مطبوعات فارسی زبان خارج از کشور در قاره آسیا (1780-1999م)، 1383ش، ص140.
- ↑ آهنگ، سیر ژورنالیزم در افغانستان، 1349ش، ص67.
- ↑ تنویر، تاریخ و روزنامه‌نگاری افغانستان، 1378ش، ص61.
- ↑ آهنگ، سیر ژورنالیزم در افغانستان، 1349ش، ص66.
منابع
- آهنگ، محمدکاظم، سیر ژورنالیزم در افغانستان، کابل، انجمن تاریخ و ادب افغانستان اکادیمی، 1349ش.
- پروین، ناصرالدین، «تاریخ مطبوعات: یکصدمین سال انتشار سراج الأخبار / روزنامه پیشتاز افغانستان»، تهران، مجلۀ بخارا،1390ش.
- تنویر، محمدحلیم، تاریخ و روزنامه‌نگاری افغانستان، پاکستان، انستیتوت تحقیقات و بازسازی افغانستان در هلند، 1378ش.
- جعفری خانقاه، مهدی، دو قرن مطبوعات فارسی زبان خارج از کشور در قاره آسیا (1780-1999م)، تهران، سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران با همکاری مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه‌ها، 1383ش.
- جعفری خانقاه، مهدی، مطبوعات افغانستان در گذر تاریخ، تهران، کتابخانۀ حوزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، 1388ش.
- «سراج الاطفال نخستین نشریه کودکان افغانستان در یک قرن پیش»، خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب: 28 دی 1395ش.
- «سراج الاطفال، نخستین نشریه کودکان افغانستان در یک قرن پیش»، خبرگزاری اطلس، تاریخ درج مطلب: 20 مهر 1396ش.
- نیک‌طلب، پوپک، «سیر تحول ادبیات کودک و نوجوان در افغانستان» تهران، کتاب ماه کودک و نوجوان، 1392ش.
- یاوراکبری، علی، «مدیریت و مالکیت مطبوعات در افغانستان»، تهران، فصلنامۀ مطالعاتی و تحقیقاتی وسایل ارتباط جمعی رسانه، 1386ش.