سقط درمانی
سقط‌درمانی؛پایان عمدی بارداری به دلایل پزشکی و با اجازۀ رسمی مقامات قضایی.
به ختم حاملگی قبل از قابلیت حیات جنین و به‌منظور حفظ جان یا سلامتی مادر یا به‌دلیل بیماری‌های جنین، سقط‌درمانی گفته می‌شود. همچنین، درصورت احراز عقب‌ماندگی یا ناقص‌الخلقه بودن جنین پس از تولد، به گونه‌ای که موجب حرج برای والدین یا طفل شود، سقط‌درمانی صورت می‌گیرد. در بعضی از نظام‌های حقوقی، در صورتی كه بارداری در اثر تجاوز یا زنای به‌عنف باشد، برای حفظ آبروی زن، سقط‌درمانی مجاز شمرده می‌شود.[۱]
ضرورت‌های سقط‌درمانی جنین
- حفظ جان مادر؛
- حفظ سلامتی جسمی و روانی مادر؛
- ناهنجاری‌های جنینی؛
- مسائل اقتصادی؛
- علل اجتماعی؛
- فقه حکومتی؛
- زنای ناخواسته به عنف؛
- قابلیت حیات نداشتن نوزاد؛
- سقط انتخابی در موارد چند قلویی.[۲]
انواع سقط جنین
پژوهشگران حوزۀ «سقط جنین»، این پدیده را دارای انواعی دانسته‌اند که شایع‌ترین آنها، از قرار زیر است:
1. سقط جنین طبیعی یا غیرارادی؛ این سقط بیشتر بر اثر عوامل ژنتیکی، محیطی، عاطفی و یا علل نامعلوم رخ می‌دهد. به‌دلیل غیرارادی بودن این نوع سقط، مسئولیت کیفری متوجه شخصی نمی‌شود. از آنجا كه این سقط، بدون استفاده از روش‌های دارویی یا مكانیكی برای تخلیۀرحم صورت می‌گیرد، به آن سقط خود‌به‌خودی نیز می‌گویند.
2. سقط جنین جنایی؛ به اخراج عمدی جنین پیش از موعد طبیعی، سقط جنین جنایی گویند. این نوع سقط به دلایل گوناگونی صورت می‌گیرد:
توسط مادر از طریق:
- دستكاری رحم؛
- خوردن دارو؛
- ضربۀ عمدی؛
توسط پزشك یا اشخاص دیگر از طریق:
- ترغیب مادر به سقط جنین؛
- ایراد صدمه به جنین؛
- ضرب و شتم؛
- خطرات ناشی از قصور پزشكی؛
- بی‌احتیاطی، بی‌مبالاتی و عدم مهارت کادر پزشکی؛
- عدم رعایت نظامات دولتی.
3. سقط جنین درمانی؛ به ختم حاملگی قبل از قابلیت حیات جنین، برای حفظ سلامت مادر یا به‌دلیل بیماری‌های جنین، اطلاق می‌شود. همچنین، در صورت احراز عقب‌ماندگی یا ناقص‌الخلقه بودن جنین پس از تولد، به‌گونه‌ای که حرجی متوجه والدین یا طفل شود، سقط درمانی صورت می‌گیرد. در بعضی دیگر از نظام‌های حقوقی، در صورتی كه بارداری در اثر تجاوز یا زنای به‌عنف باشد، برای حفظ آبروی زن، سقط درمانی مجاز شمرده شده است.[۳]
سقط درمانی در قانوان مجازات اسلامی
تحقیقات صورت گرفته در مورد سقط جنین نشان می‌دهد كه رابطۀ مستقیمی بین قانونی بودن سقط جنین و كاهش آمار مرگ زنان ناشی از سقط‌های جنایی وجود دارد.[۴] در مورد جواز سقط جنین پیش از ایجاد روح به‌علت بیماری‌های خاص، سرانجام در سال 1384ش، سقطِ‌درمانی قانونی شد. این قانون برای جلوگیری از سقط‌های غیرقانونی و کاهش عوارض ناشی از سقط‌های غیر‌علمی و غیر‌بهداشتی و بر اساس فتاوای مراجع فقهی شیعه، به‌ویژه آیت‌الله خامنه‌ای انجام شد. [۵]
قانون سقط درمانی مصوب 1384ش مقرر می‌دارد: «سقط درمانی با تشخیص قطعی سه پزشک متخصص و تأیید پزشکی قانونی مبنی بر بیماری جنین که به علت عقب‌افتادگی یا ناقص‌الخلقه بودن موجب حرج مادر است و یا بیماری مادر که با تهدید جانی مادر توأم باشد، پیش از ایجاد روح (چهار ماه) با رضایت زن مجاز است و مجازات و مسئولیتی متوجه پزشک مباشر نخواهد بود. متخلفین از اجرای مفاد این قانون به مجازات‌های مقرر در قانون مجازات اسلامی محکوم خواهند شد». [۶]
سقط درمانی در کشورهای مختلف
بررسی سقط درمانی در کشورهای دیگر تابع بحث جواز یا عدم جواز سقط جنین است. در برخی کشورها سقط جنین به‌طور کلی تجویز شده و طرفداران آزادی فردی، به مادر حق اتمام حاملگی و تصمیم‌گیری در مورد جسم خویش را می‌دهند. در مقابل گروه دیگری آزادی اراده را تا جایی مورد حمایت قرار می‌دهد که منجر به کشتن فرد دیگری نشود؛ لذا این کشورها سقط جنین را جایز نمی‌دانند.
در این میان، بیشتر کشورها راه میانه‌ای را برگزیده‌اند؛ آنها در مورد بارداری ناخواستۀ ناشی از تجاوز به عنف، خطر جانی مادر و معلولیت جنین، قائل به جواز سقط جنین پیش از ولوج روح شده‌اند. ایران نیز از این نظریه سوم تبعیت کرده و قانون سقط درمانی را در سال 1384ش تصویب کرده است. اعلامیه اسلو نیز که به‌وسیلۀ مجمع عمومی انجمن جهانی پزشکان در 1970م صادر شد، سقط جنین را فقط به‌عنوان درمان مجاز دانست، آن هم در وضعیتی که منافع حیاتی مادر با منافع حیاتی جنین تعارض داشته باشد. [۷]
مبانی فقهی سقط درمانی
فقهایی که سقط درمانی را جایز دانسته‌اند به قواعد فقهی زیر، استناد کرده‌اند:
- عسر و حرج؛ اگر بقای جنین یا عدم سقط آن، موجب عسر شدید والدین و یا خطر جانی مادر باشد، ضمن بقای عمومیت حكم حرمت سقط جنین، حكم به جواز سقط جنین داده می‌شود.[۸]
- قاعده لاضرر؛ در مواردی كه بقای جنین موجب ضرر جانی قابل توجه برای سلامت مادر بوده و تحمل آن از نظر عقلا جایز نباشد، به خاطر دفع ضرری كه تشریعاً از جانب شارع مقدس منتفی اعلام گردیده، می‌توان حكم به جواز سقط جنین کرد.
- دفاع مشروع؛ مشروعیت، دفاع برای حفظ جان با استفاده از آیه 195 سوره بقره است و از پشتوانۀ روایی و فقهی نیز برخوردار است و كسی تا‌كنون در وجوب حفظ نفس تردید نکرده است. مادر نیز در مقام دفاع از جان خویش می‌تواند، سقط جنین کند. [۹]
- قاعده اضطرار؛ این قاعده، یکی از مهم‌ترین دلایل برای توجیه سقط درمانی بوده و نشان‌دهندۀ روا بودن سقط جنین در صورت وجود خطر جانی برای مادر است؛ زیرا فقط امكان حفظ جان یك نفر وجود دارد و مادر، ناگزیر با سقط جنین، جان خود را حفظ می‌كند. [۱۰]
- تزاحم؛ با توجه به اینکه سقط جنین در حکم قتل نفس بوده و حرام است و از طرفی حفظ حیات مادر واجب است؛ لذا تزاحم صورت می‌گیرد؛ بنابراین، مادر باردار بین حفظ نفس خود با سقط جنین و پرداخت دیۀ آن و بین خوددارى از سقط و پذیرش مرگ خویش مخیر است. [۱۱]
- ترجیح اهم بر مهم؛ اگر پیش از دمیده شدن روح در جنین، مادر بترسد كه ادامۀ بارداری به مرگ او می‌انجامد، بین واجب بودن حفظ جان مادر و ناروایی سقط جنین تعارض ایجاد می‌شود و با وجود اهمیت حفظ جان مادر نسبت به سقط جنین، حیات مادر بر جنین ترجیح داده می‌شود و سقط جایز است. [۱۲]
پانویس
- ↑ نبوی‌زاده، «نقدی بر ماده واحده قانون سقط درمانی»، 1396ش، ص2؛ آبروش، «سقط جنين در بارداري ناشي از جرايم جنسي در پرتو قانون سقط درماني»، 1390ش، ص142؛ عباسی، «مبانی سقط درمانی و بررسی آن از منظر حقوق جزای پزشکی»، 1391ش، ص121-115.
- ↑ حاجی‌علی، «سقط درماني و آسيب شناسي اجتماعي آن»، 1383ش، ص90-80؛ عباسی، «مبانی سقط درمانی و بررسی آن از منظر حقوق جزای پزشکی»، 1391ش، ص122.
- ↑ نبوی‌زاده، «نقدی بر ماده واحده قانون سقط درمانی»، 1396ش، ص4؛ عباسی، «مبانی سقط درمانی و بررسی آن از منظر حقوق جزای پزشکی»، 1391ش، ص120؛ اکرمی، «پرهیز از خطای پزشکی در سقط درمانی؛ چقدر باید مراقب باشیم؟»، 1389ش، ص29
- ↑ آبروش، «سقط جنين در بارداري ناشي از جرايم جنسي در پرتو قانون سقط درماني»، 1390ش، ص142.
- ↑ آبروش، «سقط جنين در بارداري ناشي از جرايم جنسي در پرتو قانون سقط درماني»، 1390ش، ص159؛ عباسی، «مبانی سقط درمانی و بررسی آن از منظر حقوق جزای پزشکی»، 1391ش، ص122.
- ↑ افشار قوچانی، «نقد و بررسی ماده واحده قانون سقط درمانی مصوب 1384»، 1393ش، ص128.
- ↑ افشار قوچانی، «نقد و بررسی ماده واحده قانون سقط درمانی مصوب 1384»، 1393ش، ص127.
- ↑ افشار قوچانی، «بررسي امكان تحميل سقط درماني بر مادر از جانب ولي جنين»، 1392ش، ص116.
- ↑ افشار قوچانی، «بررسي امكان تحميل سقط درماني بر مادر از جانب ولي جنين»، 1392ش، ص117.
- ↑ افشار قوچانی، «بررسي امكان تحميل سقط درماني بر مادر از جانب ولي جنين»، 1392ش، ص118.
- ↑ افشار قوچانی، «بررسي امكان تحميل سقط درماني بر مادر از جانب ولي جنين»، 1392ش، ص119.
- ↑ افشار قوچانی، «بررسي امكان تحميل سقط درماني بر مادر از جانب ولي جنين»، 1392ش، ص120.
منابع
- آبروش، هیرو، «سقط جنین در بارداری ناشی از جرایم جنسی در پرتو قانون سقط درمانی»، فصلنامه حقوق پزشکی، سال 5، تابستان 1390ش.
- افشار قوچانی، زهره، «بررسی امكان تحمیل سقط درمانی بر مادر از جانب ولی جنین»، دوفصلنامه فقه و حقوق خانواده، سال 18، بهار و تابستان 1392ش.
- افشار قوچانی، زهره، «نقد و بررسی ماده واحده قانون سقط درمانی مصوب 1384»، دوفصلنامه فقه و حقوق خانواده ، سال 19، بهار و تابستان 1393ش.
- اکرمی، محمد و همکاران، «پرهیز از خطای پزشكی در سقط درمانی؛ چقدر باید مراقب باشیم؟»، ماهنامه اخلاق و تاریخ پزشکی، سال 3، شماره 4، پائیز 1389ش.
- حاجی‌علی، فریبا، «سقط درمانی و آسیب‌شناسی اجتماعی آن»، مطالعات اجتماعی روان‌شناختی زنان، سال2، شماره 6، زمستان 1383ش.
- حکمت، فریبا و همکاران، «بررسی حکم سقط جنین در مورد تجاوز به عنف بر اساس قاعده نفی حرج»، مطالعات اسلامی زنان و خانواده، سال 8، شماره 15، پائیز و زمستان 1400ش.
- ستوده، حمید و مقیمی حاجی، ابوالقاسم، «سقط درمانی؛ تأملات فقهی و سیاست‌گذاری تقنینی»، مطالعات راهبردی زنان، تابستان 1399ش.
- عباسی، محمود و همکاران، «مبانی سقط درمانی و بررسی آن از منظر حقوق جزای پزشکی»، حقوق پزشکی، سال 6، بهار 1391ش.
- قیاسی، جلال‌الدین و حبیبی، زهرا، «قاعده تزاحم در سقط جنین درمانی»، فصلنامه پژوهش‌های فقه و حقوق اسلامی، سال11، شماره 4، پائیز 1394ش.
- نبوی‌زاده، لیلا و همکاران، «نقدی بر ماده واحده قانون سقط درمانی»، فصلنامه تعالی بالینی، شماره 3، 1396ش.