شوید
شوید؛ سبزی خوردنی با خواص طبی گوناگون
شوید، گیاهی خوردنی از تیره چتریان با ساقه‌های سبزرنگ، برگ‌های ریز و متناوب، گل‌های چتری زردرنگ و تخم‌های ریز است.[۱] عمر این گیاه، 1 سال و ارتفاعش حدود 0.5 تا 1 متر است. دانه‌های آن نیز به‌شکل بیضوی و مسطح هستند با رنگ قهوه‌ای روشن که برجستگی‌های زردرنگی روی آن قرار دارد. گل‌های شوید، ریز و زردرنگ است که علی‌رغم شیرین نبودن آن‌ها، مورد علاقه‌ی زنبوران عسل است.[۲] شوید یک نوع سبزی خودرو در مناطق آسیا، اروپای جنوبی و آفریقا است،[۳] اما امروزه در نقاط مختلفی این گیاه را به‌صورت پرورشی، کِشت می‌کنند.[۴] این گیاه با نام‌های دیگری مانند شوِد، شِبِت، شِویت، شوِت، شوبید و مهکه نیز معروف است.[۵]
خواص دارویی شوید
شوید، گیاهی پرمصرف است که مردم، از دیرباز، از دانه، برگ و سرشاخه‌های آن در زمینه‌های مختلف دارویی، آرایشی و خوراکی استفاده می‌کنند.[۶] خواص گوناگون این سبزی همواره در بین عوام و خواص مردم ایران و جهان مطرح بوده است. برای مثال، برخی نوشته‌های ثبت شده روی برگ‌های پاپیروس، به‌جا مانده در مصر، به مصرف این گیاه به‌عنوان سبزی خوردن همراه با غذا اشاره دارد. یونانیان قدیم نیز این گیاه را با خواصی اعجاب‌انگیز می‌شناختند. در روم قدیم، مردم شوید را نشانه شادی و سرزندگی می‌دانستند. مردم در مناطق مختلف ایران نیز معتقدند که شوید خواب‌آور است و هرکسی که شوید را زیر دستارش قرار دهد، خواب راحتی خواهد داشت.[۷] درمان بیماری‌های دستگاه گوارش،[۸] بواسیر،[۹] دردهای مفصلی،[۱۰] رفع تشنج، کاهش وزن و چربی‌خون نیز از خواص شوید است. به‌عقیده‌ی مردم خراسان، جوشانده گل گاوزبان و تخم‌شوید به‌همراه کمی نبات، برای تسریع زایمان[۱۱] و ترکیب کاکوتی، بهارنارنج و تخم‌شوید برای رفع دل‌درد[۱۲] مؤثر است. از آن‌جایی که این سبزی سرشار از کلسیم است، مصرف آن برای تقویت دندان و استخوان‌ها مفید است. برگ‌ها و تخم‌های این گیاه نیز به‌دلیل دارا بودن خواص ضدمیکروبی برای خوش‌بو شدن دهان و بهداشت آن سفارش شده است. مواد موسوم به پلی‌استین شوید باعث خواص ضدباکتریایی و ضد‌التهابی آن است.
شوید در سبد غذایی ایرانیان
ایرانیان از شوید در انواع خوراک خود استفاده می‌کنند. به‌خصوص مردم در مناطق شمالی ایران در انواع خوراک‌های محلی خویش از این گیاه بهره می‌برند مانند خوراک «تره» که خوراک ویژه مردم این ناحیه برای شب چهارشنبه‌سوری است.[۱۳] « باقلاقاتوق» گیلانی‌ها،[۱۴] «شوید پلو»،[۱۵] «آش حلیم»،[۱۶] «باقالیپلو»،[۱۷] «آبگوشت بزباش»،[۱۸] «آش هوا» که توسط برزگران پس از برف‌روبی تهیه شده تا سرما از تن آن‌ها خارج شود[۱۹] و«آش اسفندی» کاشانی‌ها،[۲۰] «شوید لوبیا» سروستانی‌ها،[۲۱] «آش برگ» قشقایی‌ها،[۲۲] «کوفته سبزی»، شیرازی‌ها،[۲۳] «دلمه» اراکی‌ها،[۲۴] «آش ماست» و «آش ماشک» کازرونی‌ها،[۲۵] «تخم‌مرغ سبزی» سیرجانی‌ها،[۲۶] و «آش شیربریان» و «قاتوق مِی‌تخم» زردشتی‌ها[۲۷] از دیگر غذاهای ایرانی تهیه‌شده از شوید است.
شوید در ادبیات فارسی
گیاه شوید، همانند سایر خوراک‌ها که مورد استفاده اکثریت مردم ایران قرار دارد، وارد زبان عامه‌مردم نیز شده است و مَثَل‌ها و کنایاتی در این‌باره ساخته‌اند، مانند: «شوید را جلو خر هم بپاشی، سبز میشود» اشاره به خودرو بودن شوید و کنایه از بی‌مصرفی برخی چیزها و بی‌عاری برخی افراد است.[۲۸]
پانویس
- ↑ معین، فرهنگ فارسی معین، ذیل واژه شوید.
- ↑ خوش‌بین، گیاهان معجزهگر، ۱۳۸۹ش، ص۲۸۲.
- ↑ دهخدا، لغت‌نامه دهخدا، ذیل واژه شوید.
- ↑ میرحیدر، معارف گیاهی، ج1، ۱۳۷۴ش، ص156.
- ↑ عمید، فرهنگ فارسی عمید، ذیل واژه شوید؛ ابراهیمی، فرهنگ مردم بیضا، ۱۳۸۴ش، ص۲۲۸؛ صفری، واژهنامۀ راجی، ۱۳۷۳ش، ص۲۰۱؛ آذرلی، غلام‌رضا، فرهنگ واژگان گویش‌های ایران، تهران، کتاب‌فروشی بلخ، هزار کرمان، ۱۳۸۷ش، ص۳۷۰.
- ↑ عماد، شناسایی گیاهان دارویی و صنعتی جنگلی و مرتعی و موارد مصرف آن‌ها، ج2، ۱۳۷۸ش، ص101.
- ↑ قزوینی، عجایب‌المخلوقات، به‌تحقیق نصرالله سبوحی، ۱۳۶۱ش، ص۲۶۴.
- ↑ شهری، طهران قدیم، ج5، ۱۳۸۳ش، ص351-353.
- ↑ صفیزاده، طب سنتی در میان کردان، ۱۳۶۱ش، ص۱۸۱.
- ↑ صفیزاده، طب سنتی در میان کردان، ۱۳۶۱ش، ص۱77.
- ↑ شکورزاده، عقاید و رسوم عامۀ مردم خراسان، ۱۳۴۶ش، ص۱۰۵.
- ↑ شکورزاده، عقاید و رسوم عامۀ مردم خراسان، ۱۳۴۶ش، ص216.
- ↑ پورهادی، فرهنگ خوراک مردم گیلان، ۱۳۸۹ش، ص۴۱.
- ↑ پورهادی، فرهنگ خوراک مردم گیلان، ۱۳۸۹ش، ص58 و 59.
- ↑ برومبرژه، «آشپزی در گیلان»، ۱۳۸۶ش، ص۱۱۷؛ آشپزباشی، سفرۀ اطعمه، ۱۳۵۳ش، ص۱۱؛ دریانورد، سیمای بندر گناوه، ۱۳۷۷ش، ص۱۹۸.
- ↑ نورالله، «مادة الحیاة»، ۱۳۶۰ش، ص۲۴۶.
- ↑ بسحاق اطعمه، کلیات، ۱۳۸۲ش، ص۲۱۲.
- ↑ آشپزباشی، سفرۀ اطعمه، ۱۳۵۳ش، ص۴۵.
- ↑ انجوی شیرازی، جشن‌ها و آداب و معتقدات زمستان، ج1، ۱۳۵۲ش، ص2.
- ↑ انجوی شیرازی، جشن‌ها و آداب و معتقدات زمستان، ج1، ۱۳۵۲ش، ص100.
- ↑ همایونی، فرهنگ مردم سروستان، ۱۳۷۱ش، ص۱۵۹.
- ↑ رحمانینژاد، سفرۀ ایل قشقایی، ۱۳۸۸ش، ص۹۱.
- ↑ خدیش، فرهنگ مردم شیراز، ۱۳۸۵ش، ص۳۰۶.
- ↑ حجازی، غذاهای محلی و سنتی استان مرکزی، ۱۳۸۳ش، ص۸۵.
- ↑ مظلومزاده، آشپزی در فرهنگ مردم کازرون، ۱۳۸۳ش، ص130 و 140.
- ↑ مؤیدمحسنی، فرهنگ عامیانۀ سیرجان، ۱۳۸۶ش، ص۴۱۷.
- ↑ رضی، جشن‌های گاهنبار و فرودگ، ۱۳۸۹ش، ص270 و 281.
- ↑ مودودی، گزیدهای از ادبیات شفاهی تایباد، ۱۳۸۴ش، ص۲۰۳.
منابع
- آذرلی، غلام‌رضا، فرهنگ واژگان گویش‌های ایران، تهران، کتاب‌فروشی بلخ، هزار کرمان، ۱۳۸۷ش.
- آشپزباشی، علی اکبر، سفرۀ اطعمه، تهران، بنیاد فرهنگ ایران، ۱۳۵۳ش.
- ابراهیمی، قربانعلی، فرهنگ مردم بیضا، تهران، نیک‌خرد، ۱۳۸۴ش.
- انجوی شیرازی، ابوالقاسم، جشن‌ها و آداب و معتقدات زمستان، تهران، امیرکبیر، ۱۳۵۲ش.
- بسحاق اطعمه، احمد، کلیات، به‌تحقیق منصور رستگار فسایی، تهران، بنیاد فارس‌شناسی، مؤسسه نشر میراث مکتوب، ۱۳۸۲ش.
- برومبرژه، کریستیان، «آشپزی در گیلان»، ترجمۀ آزیتا همپارتیان، خوراک و فرهنگ، به‌تحقیق علی‌رضا حسنزاده، تهران، ۱۳۸۶ش.
- پورهادی، مسعود، فرهنگ خوراک مردم گیلان، رشت، فرهنگ ایلیا، ۱۳۸۹ش.
- حجازی، شبنم و یاراحمدی، علی‌رضا، غذاهای محلی و سنتی استان مرکزی، تهران، سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، ۱۳۸۳ش.
- خدیش، حسین، فرهنگ مردم شیراز، شیراز، نوید شیراز، ۱۳۸۵ش.
- خوش‌بین، سهراب، گیاهان معجزهگر، تهران، نشر ثالث، ۱۳۸۹ش.
- دریانورد، غلامحسین، سیمای بندر گناوه، تهران، هیرمند، ۱۳۷۷ش.
- دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه دهخدا، ذیل واژه شوید، سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 15 مهر 1400ش.
- رحمانینژاد، زیور، سفرۀ ایل قشقایی، تهران، نقش بیان، ۱۳۸۸ش.
- رضی، هاشم، جشن‌های گاهنبار و فرودگ، تهران، بهجت، ۱۳۸۹ش.
- شکورزاده، ابراهیم، عقاید و رسوم عامۀ مردم خراسان، تهران، سروش، ۱۳۴۶ش.
- شهری، جعفر، طهران قدیم، تهران، معین، ۱۳۸۳ش.
- صفری، حسین، واژهنامۀ راجی، تهران، نشر بلخ، ۱۳۷۳ش.
- صفیزاده، صدیق، طب سنتی در میان کردان، تهران، عطائی، ۱۳۶۱ش.
- عمید، حسن، فرهنگ فارسی عمید، ذیل واژه شوید، سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 15 مهر 1400ش.
- عماد، مهدی، شناسایی گیاهان دارویی و صنعتی جنگلی و مرتعی و موارد مصرف آن‌ها، تهران، مؤسسه توسعه روستایی ایران، ۱۳۷۸ش.
- قزوینی، زکریا، عجایب‌المخلوقات، به‌تحقیق نصرالله سبوحی، تهران، کتابخانه مرکزی، ۱۳۶۱ش.
- مظلومزاده، محمدمهدی، آشپزی در فرهنگ مردم کازرون، تهران، کازرونیه، ۱۳۸۳ش.
- معین، محمد، فرهنگ فارسی معین، ذیل واژه شوید، سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 15 مهر 1400ش.
- مؤیدمحسنی، مهری، فرهنگ عامیانۀ سیرجان، کرمان، مرکز کرمان‌شناسی، ۱۳۸۶ش.
- مودودی، محمدناصر و تیموری، زهرا (فریبا)، گزیدهای از ادبیات شفاهی تایباد، مشهد، ماه‌جان، ۱۳۸۴ش.
- میرحیدر، حسین، معارف گیاهی، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، ۱۳۷۴ش.
- نورالله، «مادة الحیاة»، کارنامه و مادة الحیاة (متن دو رساله در آشپزی از دورۀ صفوی)، به‌تحقیق ایرج افشار، تهران، سروش، ۱۳۶۰ش.
- همایونی، صادق، فرهنگ مردم سروستان، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۳۷۱ش.