قشم

قشم؛ بزرگ‌ترین جزیرهٔ ایران.

جزیرهٔ قشم، بزرگ‌ترین جزیرهٔ خلیج‌فارس و از توابع استان هرمزگان است. وسعت این جزیره از ۲۲ کشور جهان بزرگ‌تر است. جزیرهٔ قشم، دو بخش منطقهٔ آزاد و منطقهٔ ویژهٔ اقتصادی دارد. شهر قشم مرکز این شهرستان بوده و به‌دلیل موقعیت مهم راهبردی و پایگاه اصلی توسعهٔ منطقهٔ آزاد تجاری – صنعتی، اهمیت زیادی دارد.

نام‌گذاری

نام قدیمی این خطه «اَبَرکاوان» و «لافت» بوده است. از دوران صفویه به بعد این جزیره «کِشم» یا «قشم» نامیده شد.

تاریخچه

بر اساس منابع تاریخی، قشم تمدن چهارصد هزار ساله دارد. مادها در دوران حکومت خود تصرفات زیادی در حوالی دریای عمان و خلیج‌فارس داشتند و جزیرهٔ قشم به‌دلیل موقعیت جغرافیایی خاص خود مورد توجه آنها بود. در عهد هخامنشیان، ایران قدرت برتر دریایی عصر خود شد و قشم، بزرگ‌ترین مرکز فعالیت‌های دریایی ایران بود. در عصر ساسانیان، قشم در مسیر آبی ابریشم قرار داشت و از اصلی‌ترین مراکز کنترل آن بود. در اواخر دوران اموی، قشم تبدیل به پناهگاه خارجیان شد و شکوه پیشین خود را از دست داد. در زمان حملهٔ مغول‌ها به ایران، این جزیره توسط آنها غارت شد؛ اما اتابکان فارس آن را در اختیار گرفتند. سپس پرتغالی‌ها به‌دلیل اهمیت استراتژیک جزیرهٔ قشم به آن حمله کرده و با تصرف جزایر هرمز و قشم بر کشتیرانی خلیج‌فارس نظارت می‌کردند. موقعیت راهبردی این خطه به آنها کمک می‌کرد تا در برابر حملات عثمانی مقاومت کرده و فرمانروای مطلق خلیج‌فارس باشند. در زمان شاه عباس صفوی، دولت ایران قشم را محاصره و پرتغالی‌ها را تسلیم خود کرد. در دوران قاجاریه، انگلیسی‌ها این خطه را به تصرف خود درآوردند؛ اما در نهایت اختیار این جزیره به ایران بازگشت.

جمعیت‌شناسی

آمار جمعیتی؛ جمعیت شهرستان قشم بر اساس سرشماری عمومی سال ۱۳۹۵ش، ۱۴۸۹۹۳ نفر و جمعیت شهر قشم ۴۰۶۷۸ نفر بوده است. جزیرهٔ قشم، جمعیت غیربومی و مهاجر زیادی نیز دارد.

اقوام و زبان‌ها؛ زبان مردم این منطقه فارسی با گویش بندری است. این زبان، آمیخته‌ای از زبان‌های عربی، فارسی، هندی و انگلیسی است.

دین و مذهب؛ بیش‌تر مردم جزیره از اهل تسنن بوده و مذهب شافعی دارند.

جغرافیا

موقعیت جغرافیایی؛ مساحت جزیرهٔ قشم در حدود ۱۴۹۱ کیلومتر مربع است. قشم از شمال به شهر بندرعباس، از مرکز به بخش خمیـر و قسمتی از شهرستان بندرلنگه، از شمال‌شرقی به جزیرهٔ هرمز، از شرق به جزیرهٔ لارک، از جنوب به جزیرهٔ هنگام و از جنوب‌غربی به جزایر تنب بزرگ و کوچـک و ابوموسـی دسترسی دارد.

جزایر پیرامون قشم؛ سه جزیرهٔ هنگام، هرمز و لارک پیرامون جزیرهٔ قشم قرار دارند. چند جزیرهٔ کوچک با نام «جزایر ناز» نیز در اطراف قشم دیده می‌شوند. در جزایر پیرامون قشم، عمده فعالیت اقتصادی مردم صیادی است؛ اما امروزه صنعت گردشگری نیز در این مناطق رونق یافته است.

آب‌‌وهوا؛ قشم در منطقه‌ای با آب‌وهوای گرم و خشک قرار دارد؛ رطوبت نسبی هوا در آن بالا است و اختلاف درجهٔ حرارت فصلی نیز در این خطه زیاد است.

حیات‌وحش؛ خفاش میوه‌خوار، خارپشت، خرگوش، مارمولک، مار، روباه، نمسی، غزال ایرانی، شاهین کبود، حواصیل سبز، مرغ سقای پا خاکستری و باکلان از جانورانی هستند که در این خطه زیست می‌کنند.وال آبی (بزرگ‌ترین پستاندار جهان) و حشره‌خوار کوتوله (کوچک‌ترین پستاندار جهان) هر دو در قشم وجود دارند.

پوشش گیاهی؛ مهم‌ترین پوشش گیاهی این منطقه در جنگل‌های حرا قرار دارند. بیش‌تر گیاهان، درختچه‌های نیم‌بیابانی کوتاه‌قد هستند. گونه‌ای از مانگروها، عمده پوشش گیاهی جزیره را تشکیل می‌دهند. درختان کهور، چَت، کَرت، کُنار و بوته‌های جَر از دیگر پوشش گیاهی این منطقه به شمار می‌روند.

اقتصاد

صیادی از منابع اصلی درآمد اهالی قشم است. در سال‌های اخیر بسیاری از مردم جزیره به صنعت گردشگری روی آورده‌اند. وجود معادن نمک، خاک سرخ و گاز سنگ آهن نیز موجب اشتغال‌زایی برای برخی از مردم این ناحیه شده است.همچنین بازار واردات کالا به بندرهای تجاری جزیرهٔ قشم پررونق است. آب‌وهوای این منطقه برای کشاورزی مناسب نیست و تعداد کمی از مردم به کشاورزی می‌پردازند.

فرهنگ و هنر

آداب‌ورسوم؛ اهالی قشم در اواخر تیر‌ماه جشن «نوروز صیاد» برگزار می‌کنند. در این جشن، مردم برای شکرگزاری از خداوند در پایان سال صیادی به جشن و پایکوبی می‌پردازند؛ اما صید نمی‌کنند و غذای دریایی نمی‌خورند. جشن میگو نیز در ۲۴ و ۲۵ آبان و جشن نخل خرما در اواخر شهریور برگزار می‌شود.

موزه‌ها؛ موزهٔ ژئوپارک قشم از کامل‌ترین و بزرگ‌ترین موزه‌های طبیعی ایران به شمار می‌رود.

غذای محلی؛ بانوان قشمی به پخت انواع غذاهای محلی مانند نان تُمُشی، خورش قلیه‌ماهی، هَوآری ماهی، هَوآری مرغ، هَوآری گوشت، زیبُن هَوور، زیبُن میگ، زیبُن، حَلا ماهی، حلیم گندم، مُفَلک، چِنگال، ماهی سور، کُلمبا، ماهی برشته، نان رِخته و نان بآدی می‌پردازند.

سوغات و صنایع‌دستی؛ انواع ماهی، میگو و خرما از بهترین سوغات قشم هستند. نان‌های قشم، ادویه‌های محلی، کیک هلر (نوعی کیک اسفنجی) و شیرینی مسقطی قشم از دیگر سوغات این خطه محسوب می‌شوند. دوخت لباس‌های محلی، تهیهٔ انواع زیورآلات و حصیربافی از صنایع‌دستی این منطقه به شمار می‌روند.

پوشش محلی؛ زنان قشم از لباس سنتی بلندی با نام «کندور»، شلوارهای سوزن‌کاری‌شده، روسری‌هایی رنگارنگ با نام «لِیسو» و ماسک سنتی با نام «برقع» استفاده می‌کنند. مردان نیز لباس بلند و سفیدی با نام «دشداشه» و بر روی آن لباسی از جنس پشم نازک با نام «خاچیه» بر تن می‌کنند. آنها بر روی سر «چفیه» یا کوفیه قرار می‌دهند و برای نگهداری آن از «عقال» استفاده می‌کنند.

آموزش و پژوهش

موسسهٔ آموزش عالی قشم، پردیس دانشگاهی قشم دانشگاه هرمزگان، دانشگاه علوم پزشکی هرمزگان واحد بین‌الملل، دانشگاه آزاد، دانشگاه پیام‌نور و واحد بین‌الملل دانشگاه شیراز از دانشگاه‌های قشم محسوب می‌شوند.

مدرسهٔ علمیهٔ امام جعفر صادق برای آقایان و مدرسهٔ علمیهٔ ریحانة‌الرسول نیز برای بانوان فعالیت دارند.

تقسیمات کشوری

شهرستان قشم به مرکزیت شهر قشم از سه بخش مرکزی، حرا و شهاب، پنج شهر قشم، درگهان، سوزا، لافت و رمکان و هفت دهستان تشکیل شده است. شهرستان قشم ۶۹ شهر و روستا دارد.

گردشگری

ژئوپارک قشم؛ ژئوپارک قشم، نخستین ژئوپارک خاورمیانه است که از سال ۱۳۸۵ش به عضویت شبکهٔ جهانی ژئوپارک‌های تحت حمایت یونسکو درآمده است. این ژئوپارک شامل ۲۵ ژئوسایت درهٔ ستاره‌ها، کورکورا کوه، بام قشم، درهٔ تندیس‌ها، درهٔ شور، تنگهٔ چاهکوه، موزه ژئوپارک، پهنه‌های گِلی، ساحل کِرَق، درهٔ قاضی، تنگهٔ اولی، بصیرا، چاکویر، جزایر ناز، ژئو لینک، باسعیدو، خلیج دیرستان، جنگل حرا، ساحل تخم‌گذاری لاکپشت‌ها، صخرهٔ خرچنگ‌ها، روستای لافت، غار خُربَس و تالاب پرندگان دو کوهک است.

غار نمکدان؛ غار نمکدان یا غار سه مرد برهنه، طولانی‌ترین غار نمکی جهان است. سن برخی از نمک‌های این غار بیش از ۵۷۰ سال است.

قلعهٔ پرتغالی‌ها؛ قلعهٔ پرتغالی‌ها در سال ۱۵۰۷م به دستور آلفونسو آلبرکرک، دریانورد پرتغالی، ساخته شد.

مقبرهٔ بی‌بی مریم؛ این مقبره در روستای تم‌سنیتی واقع شده است و قدمت آن به سدهٔ هشت قمری باز می‌گردد.

روستای لافت؛ قدمت روستای بندری لافت به هزارهٔ اول قبل از میلاد باز می‌گردد. جاذبه‌های تاریخی و طبیعی آن مانند اکو موزه، اسکلهٔ باستانی، چاه‌های تلا، ساحل، معماری بی‌نظیر روستا و امکان بازدید از جنگل‌های حرا باعث جذب گردشگران بسیاری به این خطه شده است.

از دیگر جاذبه‌های گردشگری جزیرهٔ قشم می‌توان به جزیرهٔ هنگام، بازار درگهان، ساحل نقره‌ای، درخت لور، کارگاه لنج‌سازی، پارک کروکودیل، روستای شیب‌دراز، چاه تلا، چشمهٔ کارگاه و چشمهٔ گوری اشاره کرد.

مشکلات زیست‌محیطی

پسماندهای ویژهٔ لنج‌سازی‌ها به‌دلیل سمی ‌بودن و آلایندگی بالا باعث آلودگی‌ زیست‌محیطی جزیره شده است.

زیرساخت

امکان سفر هوایی به قشم وجود دارد. برای سفر زمینی باید حدود ۳۰ کیلومتر مسیر دریایی از بندرعباس تا قشم طی شود. سرانهٔ فضای سبز شهر قشم در سال ۱۴۰۰ش ۵/۱۵ متر بوده است.

امکانات رفاهی

در قشم انواع امکانات رفاهی برای گردشگران فراهم است. هتل‌های لوکس، هتل‌های میان‌رده، هتل‌های اقتصادی و اقامتگاه‌های بوم‌گردی از جمله امکانات این منطقه به شمار می‌روند.

منابع

• بهزادی منش، مینا، «راهنمای سفر به قشم»، وب‌سایت کجارو، تاریخ بازدید: ۲۶ آبان ۱۴۰۱ش.
• «پوشش محلی قشم»، وب‌سایت آویناهتل، تاریخ بازدید: ۲۶ آبان ۱۴۰۱ش.
• «تاریخچه جزیره قشم (در نه دوره تاریخی)»، وب‌سایت فولتن، تاریخ بازدید: ۲۶ آبان ۱۴۰۱ش.
• توکلی، نگین، «روستای لافت»، وب‌سایت کجارو، تاریخ بازدید: ۲۶ آبان ۱۴۰۱ش.
• «جدول تقسیمات کشوری استان به تفکیک عناصر تقسیماتی»،‌ معاونت توسعه روستایی و مناطق محروم کشور، تاریخ بازدید: ۲۶ آبان ۱۴۰۱ش.
• «جزیره قشم»، وب‌سایت سیری در ایران، تاریخ درج مطلب: ۱۱ فروردین ۱۳۹۷ش.
• «دانشگاه‌های قشم»، وب‌سایت تور۶۲۴، تاریخ بازدید: ۲۶ آبان ۱۴۰۱ش.
• «دیدنی‌های قشم»، وب‌سایت کجارو، تاریخ بازدید: ۲۶ آبان ۱۴۰۱ش.
• «راهنمای جامع سفر به قشم»، وب‌سایت قشم‌گردی، تاریخ درج مطلب: ۱۷ نوامبر ۲۰۱۸م.
• «رحیمی سرپرست مدرسه علمیه امام صادق قشم شد»، خبرگزاری رسمی حوزه، تاریخ درج مطلب: ۴ شهریور ۱۳۹۹ش.
• رستمی، محبوبه و همایونی، پریسا، «قلعه پرتغالی‌های قشم»، وب‌سایت کجارو، تاریخ بازدید: ۲۶ آبان ۱۴۰۱ش.
• «رعایت‌نکردن ضوابط زیست‌محیطی تا افزایش ظرفیت تولید آب‌شیرین‌کن‌ها در قشم»، خبرگزاری ایرنا آنلاین، تاریخ درج مطلب: ۲۷ فروردین ۱۴۰۱ش.
• «سرانه پارک‌های شهری در قشم به ۲/۹ متر رسید»، خبرگزاری ایرنا آنلاین، تاریخ درج مطلب: ۲۴ فروردین ۱۴۰۰ش.
• سرور، رحیم و خلیجی اسکویی، محمدعلی، «جایگاه قشم در توسعه اقتصادی منطقه‌ای»، فصلنامه اقتصاد و مدیریت شهری، شماره ۵، ۱۳۹۲ش.
• میرزاپور، سعید، «غار نمکدان قشم»، وب‌سایت کجارو، تاریخ بازدید: ۲۶ آبان ۱۴۰۱ش.
• «مرکز پژوهشی حوزه‌های علمیه خواهران در قشم به بهره‌برداری رسید»، خبرگزاری ایرنا آنلاین، تاریخ درج مطلب: ۱۵ خرداد ۱۳۹۸ش.
• «مقبره بی‌بی مریم»، وب‌سایت کجارو، تاریخ بازدید: ۲۶ آبان ۱۴۰۱ش.
• «معرفی شهر قشم»، وب‌سایت چهارگوشه ایران زیبا، تاریخ بازدید: ۲۶ آبان ۱۴۰۱ش.
• معین، شیوا، «موزه ژئوپارک قشم»، وب‌سایت تورگاردن، تاریخ درج مطلب: ۲۳ اسفند ۱۳۹۹ش.
• ناطقی، سعیده و بیات، مینا، «قشم دروازه ژئوتوریسم ایران»، نشریه طبیعت ایران، شماره ۶، ۱۳۹۹ش.
• «نتایج سرشماری جمعیت به تفکیک تقسیمات کشوری سال ۱۳۹۵»، درگاه ملی آمار، تاریخ بازدید: ۲۶ آبان ۱۴۰۱ش.