مؤسسه فرهنگی در دری
مؤسسۀ فرهنگی در دری؛ اولین مؤسسۀ ادبی مهاجرین افغانستانی در مشهد.
مؤسسۀ فرهنگی دُرِّ دَرِی؛ اولین مؤسسۀ ادبی مهاجرین افغانستانی در مشهد است که نقش مهمی در انتشار آثار ادبی، نقد و آموزش ادبیات داشته و در پرورش نسل‌های جدید ادبی مهاجرین، گسترش فعالیت‌های مطبوعاتی و تأسیس مراکز جدید فرهنگی و ادبی تأثیرگذار بوده است.
پیشینه
پیشینۀ فعالیت‌های ادبی مهاجرین افغانستانی در مشهد به اوایل دهۀ 1360 شمسی برمی‌گردد. اولین‌بار در 1363ش، برخی از شاعران مقیم هرات که به مشهد مهاجر شده بودند در گلشهر یک مجمع فرهنگی ایجاد کردند. در آن روزگار، گاهی شب‌های شعر و برنامه‌های مختلط سیاسی و ادبی توسط احزاب و مراکز مختلف همانند حزب‌الله هرات در مشهد اجرا می‌شد. به‌تدریج برخی جوانان مهاجر که بیش‌تر در کسوت طبلگی مشغول تحصیل بودند، به شعر و ادبیات روی آوردند و آثار پراکندۀ آنها اولین‌بار در مجموعۀ «ضریح آفتاب» و سپس در مجموعۀ «هوای حرم»، «نافلۀ باران» و «فصل فراق» منتشر شد.[۱] چاپ این آثار موجب تشویق نسل جدید مهاجرین به ادبیات شد و جلسه‌های نقد شعر و داستان میان آنها گسترش یافت. توجه به شعر و داستان، رونق نقد ادبی و حضور ادیبان مهاجر در جلسه‌های ادبی حوزۀ هنری مشهد، منجر به پدید آمدن دفتر ادبیات افغانستان در حوزۀ هنری مشهد در 1371ش شد.[۲] تنوع فعالیت‌های ادبی مهاجرین در مشهد، در نهایت موجب پدید آمدن مجلۀ ادبی دُرّ دری در 1376ش شد. انتشار موفق این مجله در طی پنج سال باعث شد تا در 1380ش «مؤسسۀ فرهنگی دُرّ دری» در مشهد تأسیس شود.[۳]
اهداف
در اساسنامه موسسۀ در دری اهداف آن چنین ذکر شده است: احیای هویت ملی؛ دفاع از آزادی بیان؛ دفاع از کرامت انسانی؛ نوسازی فرهنگی؛ ایجاد و تقویت اندیشه ورزی و حمایت و ترویج مطبوعات آزاد، تخصصی و حرفه‌ای.[۴]
گستره
محل فعالیت و استقرار در دری از ابتدای تأسیس در مشهد بوده است، اما فعالیت آن شامل تمام مناطقی بود که نویسندگان و ادیبان مهاجر حضور داشتند. در دهۀ هشتاد و نود شمسی شعبه‌های این مؤسسه در کابل و استرالیا نیز به فعالیت‌های ادبی، هنری و مطبوعاتی اشتغال داشتند.[۵]
ویژگی‌ها
در دری تنها موسسۀ ادبی و فرهنگی مهاجرین است که فراتر از دغدغه‌های حزبی، قومی، نژادی، زبانی و منطقه‌ای فعالیت کرده است. در این موسسه و به خصوص در بخش نشریات آن افراد مختلفی با افکار گوناگون و سلایق مختلف حضور یافته و فعالیت کرده‌اند. این موسسه محل تضارب آراء و دیدگاه‌های گوناگون و متضاد جامعه به مفهوم واقعی آن بوده است.[۶]
فعالیت‌ها
نشریات
دُرّ دری
در دری اولین فصل‌نامۀ ادبی مهاجرین در ایران بود که از 1376 تا 1380ش به مدت 5 سال فقط 13 شماره از آن در مشهد منتشر شد. صاحب امتیاز این جریده مرکز فرهنگی نویسندگان افغانستان بود. در این جریده مطالب مختلف ادبی چون شعر و داستان، مقاله، گفتگو، نقد، گزارش، معرفی و خاطره به چاپ می‌رسید. در دری متنوع‌ترین جریدۀ افغانستان از جهت ساختار و محتوا و دارای صفحه‌آرایی، طراحی، ویراستاری، شکل و ساختار حرفه‌ای بود. نویسندگان، هنرمندان، فرهنگیان و ادیبان افغانستانی سراسر جهان در تولید محتوای آن سهم داشتند. آثار ادیبان، شاعران و نویسندگان ایرانی و برخی از کشورهای دیگر نیز در آن نشریه به چاپ می‌رسید.[۷]
خط سوم
اولین شمارۀ فصل‌نامه خط سوم در پاییز سال 1381ش در مشهد و آخرین شماره آن (شمارۀ سیزدهم) در 1390ش منتشر شد. خط سوم از نظر محتوا علاوه بر توجه ویژه به ادب و هنر به مسایل فرهنگی و اجتماعی نیز گرایش داشت و در این ارتباط مقالات زیادی در آن به چاپ رسید. از دیگر ویژگی‌های این فصل‌نامه تنوع و گسترش آن در حوزه‌های فرهنگی، ادبی، هنری و اجتماعی و همکاران آن بود که شامل طیف وسیعی از فرهنگیان، هنرمندان، نویسندگان، شاعران، داستان‌نویسان، صاحب‌نظران و فرهیختگان افغانستانی، ایرانی، تاجیک و برخی از کشورهای دیگر می‌شد.[۸]
دُرّ دَری 2
بعد از تعطیلی فصل‌نامه خط سوم، در 1393ش موسسۀ در دری تصمیم به احیاء فصل‌نامه در دری گرفت و اولین شماره از سری دوم آن فصل‌نامه (شمارۀ مسلسل 14) را در بهار 1393ش در مشهد و در 184 صفحه منتشر کرد. این شماره از در دری عبور از خط سوم و بازگشت به مجلۀ در دری سابق بود و محتوای آن بیش‌تر به هنر و ادبیات اختصاص داشت.[۹]
دُرّ دری کابل
در پی بازگشایی دفتر نمایندگی در دری در کابل، اعضای آن نمایندگی ماهنامۀ ادبی «در دری» را با صاحب امتیازی موسسۀ در دری، از ماه ثور (اردیبهشت) 1393ش در چند شماره در کابل منتشر کردند.[۱۰]
پژوهش
بسیاری از پژوهش‌های انجام شده توسط اعضای در دری در فصل‌نامه‌های آن و به‌خصوص در فصل‌نامه خط سوم به چاپ رسیده است. این پژوهش‌ها در حوزه‌های مختلف ادبی، فرهنگی و اجتماعی انجام شده است. از دیگر فعالیت‌های پژوهشی موسسه در دری، آثار جواد خاوری با عناوین «امثال و حِکَم مردم هزاره»، «دوبیتی‌های عامیانه هزارگی»، «قصه‌های هزاره‌های افغانستان» و «شگفتی‌های بامیان» است.[۱۱]
انتشارات
بخشی از فعالیت‌های موسسه در دری در سالیان گذشته به انتشار کتاب‌های ادبی اختصاص داشت. انتشارات در دری حدود ده مجموعه شعر و داستان منتشر کرده است که برخی از آنها عبارتند از:
- عطر کینوها (مجموعه شعر) فاطمه روشن، 1391ش؛
- پلنگ در پرانتز (مجموعه شعر) زهرا حسین‌زاده، 1390ش؛
- از طنین رنگ، بشیر رحیمی، 1391ش؛
- زخم زیبایی، ابراهیم امینی، 1390ش؛
- روایت تاریک غزل، حمید مبشر، 1391ش.[۱۲]
نشست‌ها
عصرهای شعر و داستان مهم‌ترین نشست‌های در دری است که از سال 1376ش تا امروز به‌صورت مستمر ادامه داشته است. در طول 26 سال گذشته بیش از هزار جلسۀ نقد داستان و هزار جلسۀ نقد شعر در در دری برگزار شده است. جدا از این جلسات، بخشی از نشست‌های در دری نیز به دیدارها، معرفی، کارگاه، نقد کتاب و موارد مشابه اختصاص دارد.[۱۳]
ویژه‌برنامه‌ها
موسسۀ در دری در طی 26 سال فعالیت مداوم خود ویژه‌برنامه‌های بسیاری برگزار کرده است. جلسات ویژۀ نقد، نقد کتاب، نشست با بزرگان ادبیات و هنر، تجلیل، یادبود، جلسات دید و بازدید، معارفه، سخنرانی و موارد مشابه در این موسسه سابقۀ طولانی دارد. آخرین نمونه‌ها از این جلسات به مباحث روان‌شناسی، افغانستان‌شناسی، مسایل اجتماعی و مباحث فکری اختصاص داشته است. برخی از ویژه‌برنامه‌های در دری عبارت است از:
- تجلیل از رفیع جنید، 1396ش؛
- نشست همدلانه با رهنورد زریاب، 1394ش؛
- زخم بنفشه‌ها، رونمایی از شش اثر ادبی، 1402ش؛
- نقد رمان طلسمات جواد خاوری، 1395ش؛
- نقد کتاب پهلوانان اثر دین‌محمد جاوید، 1402ش؛
- نقد کتاب نامۀ اعمال، خاطرات علی‌زاده مالستانی، 1402ش؛
- تجلیل از سید نادر احمدی، 1394ش.[۱۴]
آموزش
بحش بزرگی از فعالیت‌های موسسۀ در دری را آموزش ادبی و هنری تشکیل می‌دهد. در این موسسه از ابتدای تأسیس تا امروز دوره‌های مختلف ادبی و هنری چون آموزش شعر و داستان، ویراستاری، گرافیگ، طراحی، نقاشی و فیلم در محل موسسه برگزار شده است. در سال‌های اخیر فعالیت‌های آموزشی در این موسسه گسترش یافته و در بخش‌های مختلف چون نقاشی، گویندگی، موسیقی، زبان و طراحی پیگیری شده است.[۱۵]
شعبه‌ها
کابل
دفتر نمایندگی در دری در 21 عقرب (آبان) 1388ش با حضور مسئولین آن موسسه در کابل افتتاح شد. شعبۀ کابل طی چندین سال فعالیت علاوه بر چاپ و نشر مجلۀ در دری کابل، ده‌ها جلسۀ نقد، معرفی، تجلیل، یادبود و جلسه‌های مختلف آموزشی برگزار کرد.[۱۶]
استرالیا
در 2007م نمایندگی موسسه در دری، در آدلاید تأسیس شد. این شعبه در طول چهار سال فعالیت خود نشست‌های هفتگی نقد و بررسی شعر و داستان و شب‌های فرهنگ آدلاید را با حضور فرهنگیان و ادیبان مقیم در آن کشور برگزار کرد.[۱۷]
تقدیرها و رتبه‌ها
اعضای موسسه در دری در سال‌های فعالیت خود از سوی مراکز مختلف تقدیر شده و رتبه‌های مختلف ادبی و فرهنگی را در جشنواره‌های مختلف کسب کرده‌اند، از جمله:
- کتاب «سماع محشر»، شریف سعیدی، برگزیدۀ جشنواره فجر، 1400ش؛
- کتاب «خواب عمودی»، شریف سعیدی، برگزیده بنیاد نویسندگان سوئد، 2013م؛
- تقدیر از شریف سعیدی در شب‌های کابل، از سوی خانه ادبیات افغانستان، 1391ش؛
- بزرگداشت کاظم کاظمی توسط فرهنگستان ادب فارسی، 1392ش؛
- برگزیدۀ جشنواره شعر فجر، کاظمی، 1385ش؛
- تقدیر سازمان هنری اوج از کاظم کاظمی، 1397ش؛
- تقدیر سازمان هنری اوج از مظفری، 1397ش؛
- تقدیر جشنوارۀ قند پارسی از مظفری، 1384ش؛
- گرامیداشت کارنامۀ ادبی مظفری، از سوی حلقۀ پردیس، کابل، 1392ش؛
- ویژه‌نامه مظفری، فصل‌نامه ادبیات معاصر، 1396ش؛
- تقدیر جشنوارۀ قند پارسی از جواد خاوری، 1382ش؛
- ویژه‌نامه خاوری، فصل‌نامه ادبیات معاصر، 1395ش.[۱۸]
جشنواره‌ها
موسسۀ در دری در سال‌ها فعالیت خود در برپایی برخی از مهم‌ترین جشنواره‌های ادبی و هنری مشارکت و همکاری داشته است که برای نمونه به چند مورد اشاره می‌شود:
- کنگرۀ‌های شعر و قصۀ طلاب حوزه‌های علمیه (دوازده دورۀ پیاپی)؛
- مجمع شعر انقلاب اسلامی افغانستان (دوازده دورۀ متوالی)؛
- جشنوارۀ ادبی نوروز، مشهد، 1394ش؛
- جشنواره‌های قند پارسی، تهران، دوره‌های مختلف.[۱۹]
ارتباطات
موسسۀ در دری با توجه به نگاه فراقومی، فرازبانی و فراجناحی خود به هنر و ادبیات، توانسته است در بین فارسی‌زبانان جایگاه ویژه‌ای داشته باشد و ارتباط خوبی با بسیاری از شخصیت‌های بزرگ ادبی و هنری در حوزۀ ایران، افغانستان و تاجیکستان ایجاد کند.[۲۰]
تأثیرات
موسسۀ در دری از جمله تاثیرگذار‌ترین موسسات ادبی مهاجرین است. این موسسه با تربیت ده‌ها داستان‌نویس، شاعر، هنرمند، نویسنده و روزنامه‌نگار در برپایی بسیاری از مؤسسات ادبی و هنری و جراید فرهنگی و ادبی در کشور سهم داشته است. فصل‌نامه ادبیات معاصر و مجلۀ در دری کابل، دو نمونه از جراید مهم ادبی در دهۀ نود شمسی است که هر دو تحت تأثیر مستقیم موسسۀ در دری قرار داشت. جلسه‌های ادبی در کابل، استرالیا، سوئد و برخی از مناطق دیگر نیز با حضور تربیت‌یافتگان در دری تشکیل و در تربیت نسل‌های جدید ادیبان مهاجرت کارساز بود.[۲۱]
پانویس
- ↑ حجتی، «ادبیات مقاومت افغانستان»، دانشنامۀ ادب فارسی، 1381ش، ج3، ص64-65.
- ↑ «پنجرۀ آفتابی»، فصل‌نامۀ پیامبر، شمارۀ 1، 1377ش، ص18؛ خاوری، سنگ ملامت، 1376ش، ص5؛ شجاعی، سید اسحاق، مهاجران فصل دلتنگی، 1375ش، ص4.
- ↑ کاظمی، کارنامۀ شعر هجرت در ایران اسلامی، مجلۀ شعر، 1373ش، ص14؛ کاظمی، «شعر مقاومت در افغانستان»، مجلۀ سوره، 1384ش، ص121؛ مظفری، سالنامۀ در دری، 1387ش، ص78؛ سعیدی، «همۀ سنگ‌ها را به سوی من پرتاب کنید!»، گلبانگ، 1376ش، ص3.
- ↑ مظفری، سالنامۀ در دری، 1387ش، ص78.
- ↑ مظفری، سالنامۀ در دری، 1387ش، ص7.
- ↑ مظفری، سالنامۀ در دری، 1387ش، ص8.
- ↑ خاوری، «شرح پریشانی ما»، در دری، 1380ش، ص25.
- ↑ مظفری، «بار دیگر ما به قصه آمدیم»، در دری، شماره 14، بهار 1393ش، ص6.
- ↑ مظفری، «بار دیگر ما به قصه آمدیم»، در دری، شماره 14، بهار 1393ش، ص6.
- ↑ مظفری، «بار دیگر ما به قصه آمدیم»، در دری، شماره 14، بهار 1393ش، ص6.
- ↑ مظفری، سالنامۀ در دری، 1387ش، ص78.
- ↑ مظفری، سالنامۀ در دری، 1387ش، ص78.
- ↑ مظفری، سالنامۀ در دری، 1387ش، ص78.
- ↑ شش اثر داستان و شعر به قلم نویسندگان افغانستانی در مشهد رونمایی شد، خبرگزاری ایبنا،|شش اثر داستان و شعر به قلم نویسندگان افغانستانی در مشهد رونمایی شد، خبرگزاری ایبنا. حسین‌زاده، انجمن «در دری» خانه مودت شاعران افغانستانی و ایرانی، وب‌سایت مشهد چهره.
- ↑ مظفری، سالنامۀ در دری، 1387ش، ص78.
- ↑ شش اثر داستان و شعر به قلم نویسندگان افغانستانی در مشهد رونمایی شد، خبرگزاری ایبنا. حسین‌زاده، انجمن «در دری» خانه مودت شاعران افغانستانی و ایرانی، وب‌سایت مشهد چهره.
- ↑ [[شش اثر داستان و شعر به قلم نویسندگان افغانستانی در مشهد رونمایی شد، خبرگزاری ایبنا. حسین‌زاده، انجمن «در دری» خانه مودت شاعران افغانستانی و |شش اثر داستان و شعر به قلم نویسندگان افغانستانی در مشهد رونمایی شد، خبرگزاری ایبنا. حسین‌زاده، انجمن «در دری» خانه مودت شاعران افغانستانی و ایرانی، وب‌سایت مشهد چهره.]]
- ↑ مظفری، ابوطالب، کتاب سال مهاجرین، 1394ش، ص18 و 170؛ شش اثر داستان و شعر به قلم نویسندگان افغانستانی در مشهد رونمایی شد، خبرگزاری ایبنا. حسین‌زاده، انجمن «در دری» خانه مودت شاعران افغانستانی و ایرانی، وب‌سایت مشهد چهره.
- ↑ مظفری، ابوطالب، کتاب سال مهاجرین، 1394ش، ص18 و 170؛ شش اثر داستان و شعر به قلم نویسندگان افغانستانی در مشهد رونمایی شد، خبرگزاری ایبنا. حسین‌زاده، انجمن «در دری» خانه مودت شاعران افغانستانی و ایرانی، وب‌سایت مشهد چهره.
- ↑ مظفری، ابوطالب، کتاب سال مهاجرین، 1394ش، ص18 و 170؛ شش اثر داستان و شعر به قلم نویسندگان افغانستانی در مشهد رونمایی شد، خبرگزاری ایبنا. حسین‌زاده، انجمن «در دری» خانه مودت شاعران افغانستانی و ایرانی، وب‌سایت مشهد چهره.
- ↑ حیدربیگی، «شعر پسامقاومت افغانستان»، فصل‌نامه ادبیات معاصر، 1395ش، ص212؛ حسین‌زاده، انجمن «در دری» خانه مودت شاعران افغانستانی و ایرانی، وب‌سایت مشهد چهره.
منابع
- حجتی، حمیده، «ادبیات مقاومت افغانستان»، دانشنامۀ ادب فارسی ویژه افغانستان، تهران، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1381ش.
- حسین‌زاده، آزیتا، انجمن «در دری» خانه مودت شاعران افغانستانی و ایرانی، وب‌سایت مشهد چهره، تاریخ درج مطلب: 27 شهریور 1401ش.
- حیدربیگی، حسین، «شعر پسامقاومت افغانستان»، فصل‌نامه ادبیات معاصر، کابل، 1395ش.
- خاوری، جواد، علی، پیام، سنگ ملامت، تهران، حوزه هنری، 1376.
- خاوری، جواد، شرح پریشانی ما، در دری، شماره 13، پاییز 1380ش.
- در گفتگويي با محمدكاظم كاظمي؛ شعر مهاجرت و موسسه در دري، وب‌سایت روزنامه 8 صبح کابل، تاریخ درج مطلب: 11 قوس (آذرماه) 1388ش.
- سعیدی، محمد‌شریف، «همۀ سنگ‌ها را به سوی من پرتاب کنید!»، گلبانگ، شمارۀ 24، 4 جدی (دی‌ماه) 1376ش.
- شجاعی، سید اسحاق، مهاجران فصل دلتنگی، تهران، حوزۀ هنری، 1375ش.
- شش اثر داستان و شعر به قلم نویسندگان افغانستانی در مشهد رونمایی شد، خبرگزاری ایبنا، تاریخ درج مطلب: 5 مهرماه 1402ش.
- فیاض، محمد‌حسین، «ادبیات مقاومت»، دانشنامۀ هزاره، کابل، امیری، 1397ش.
- کاظمی، محمد‌کاظم، «شعر مقاومت در افغانستان»، مجلۀ سوره، 1384ش.
- کاظمی، محمد‌کاظم، کارنامۀ شعر هجرت در ایران اسلامی، مجلۀ شعر، 1373ش.
- کاظمی، محمد‌کاظم، موسسه دُر دری افغانستان ده ساله شد، وب‌سایت بی‌بی‌سی فارسی، تاریخ درج مطلب: 17 تیر 1387ش.
- مظفری، سید ابوطالب، «بار دیگر ما به قصه آمدیم»، در دری، شماره 14، بهار 1393ش.
- مظفری، ابوطالب و رهیاب، سیدحسین، کتاب سال مهاجرین، مشهد، شورای فرهنگی افغانستانی‌های مقیم ایران، 1394ش.
- مظفری، سید ابوطالب و دیگران، تقویم در دری 1387ش، مشهد، مؤسسۀ در دری، 1387ش.