متاورس

عینک واقعیت مجازی، دالان ورود به متاورس

متاورس، محیط مجازی سه‌بعدی، پایدار و غیرمتمرکز در نسل جدید و تکامل‌یافته اینترنت.

مِتاوِرس، یک فضای مشترک مجازی است که از ترکیب واقعیت فیزیکی، بازی‌های آنلاین، واقعیت افزوده، واقعیت مجازی و ارزهای دیجیتال به‌دست می‌آید و امکان تعامل مجازی کاربران را فراهم می‌سازد. بر این اساس، هر برنامه، خدمت و سرویس یا بستری که اجازه تعامل پایدار و پیشرفته با انسان‌های دیگر یا شخصیت‌های دیجیتالی را در یک دنیای مجازی فراهم کند، گونه یا بخشی از متاورس را تشکیل می‌دهد.

مفهوم متاورس

متاورس «Metaverse» از ترکیب خلاقانه «Meta» به‌معنای «فرا» یا «برتر» و «Universe» به‌معنای «جهان» یا «گیتی» به‌وجود آمده است. معنای لغوی این ترکیب، «فراجهان» و «دنیای برتر» است. این ترکیب، نخستین بار (1992م) در یک رمان علمی ـ تخیلی با نام «Snow Crash» به‌معنای سقوط برفی به‌کار رفت و نویسنده این اصطلاح را برای توصیف نوآوری‌هایی به‌کار برد که بر آفرینش یک واقعیت مجازی پایدارتر، متمرکز می‌شوند و به زندگی واقعی انسان‌ها نفوذ می‌کنند. این ایده، در فیلم‌های سینمایی مانند ماتریکس (Matrix) در سال 1999م و آواتار (Avatar) در سال 2009م نیز بازتاب یافت. مفهوم این اصطلاح در سال‌های پسینی رشد چشمگیری داشته و امروزه ناظر به یک قلمرو دیجیتالی است که امکان تعامل انسان‌ها با یکدیگر یا با شخصیت‌های مجازی را در قالب آواتار فراهم می‌کند و از این رهگذر، انواع ارتباط و معاشرت، همکاری، بازی و رسیدگی به امور کاری و تجاری به‌صورت مجازی شکل می‌گیرد. در متاورس، همه چیز و حتی حضور کاربر به‌صورت یک دنیای موازی، شبیه‌سازی می‌شود.

پیشینه متاورس

گوشی هوشمند تلفن همراه، رایانش ابری، هوش مصنوعی، یادگیری ماشین و بلاک‌چین مهم‌ترین مصادیق از انقلاب دیجیتال در سال‌های اخیر است که با جلب توجه دنیای فناوری، زمینه‌ی مناسبی را برای روی‌آوری شرکت‌ها و کمپانی‌های بزرگ فناوری به عینیت‌بخشیِ مفهوم متاورس فراهم کرده‌اند.

ویژگی‌های متاورس

کنشگری فعال انسان، سرعت، پایداری، استانداردسازی، گستردگی، همزمانی، ارتباط و تناسب با دنیای واقعی، هزینه اندک و هوشمندی، از مهم‌ترین ويژگی‌های متاورس است. بر این اساس، متاورس شبکه‌ی گسترده‌ای از محیط‌های مجازی همیشه فعال است. در این محیط، افراد می‌توانند همواره آنلاین باشند و به‌کمک عینک‌های واقعیت افزوده یا در قالب آواتار با یکدیگر و نیز با اشیاء دیجیتال اطراف خود، تعامل داشته باشند. از اين‌رو برخی از کارشناسان، متاورس را ویراست پیشرفته و تکامل‌یافته‌ی اینترنت امروزی در ترکیب با زندگی روزمره‌ی انسان‌ها دانسته‌اند. در متاورس، افراد می‌توانند به هر چیزی که نیاز دارند، از جمله اطلاعات، دسترسی داشته باشند؛ اکنون اطلاعات در بستر وب پراکنده هستند اما متاورس با یک‌پارچه‌سازی تمام اطلاعات، آن را در کسری از ثانیه در دسترس کاربران قرار می‌دهد. توانایی ادغام دنیای فیزیکی و مجازی، متاورس را قادر می سازد تا واقعیت مجازی را در کاربردهای متکثر روزانه از سرگرمی، تولید، مراقبت‌های بهداشتی و درمانی، همکاری، ورزش، تحصیل و آموزش بگنجاند.

پیش‌نیاز‌های متاورس

در متاورس، تکنولوژی‌های یادگیری ماشین (Machine Learning)، هوش مصنوعی (Artificial Intelligence)، ابرکامپیوترهای کوانتومی (Quantum Computer)، فضای ابری (Cloud) و دوربین‌ها و میکروفن‌های پیشرفته، نقش‌آفرینی می‌کنند. بنابراین متاورس نیازمند بهره‌مندی از بالاترین سرعت اینترنت 5G در تمام جهان، دسترسی به کامپیوترهایی با سرعتی چندین برابر کامپیوترهای کنونی و تأمین انرژی پایدار است.

متاورس همچنین نیازمند توسعه واقعیت مجازی و واقعیت افزوده است. واقعیت مجازی (Virtual Reality) که اختصاراً «VR» گفته می‌شود به یک دنیای دیجیتالی اشاره دارد که کاربر با ورود به آن، شاهد تجربه‌ای متفاوت خواهد بود. امروزه این امکان به‌کمک عینک‌های واقعیت مجازی فراهم گردیده است. واقعیت افزوده (Augmented Reality) که اختصاراً «AR» گفته می‌شود ماهیتاً چیزهایی را به دنیای ما اضافه می‌کند که می‌تواند یک کاراکتر یا یک شی‌ء دیجیتالی باشد.

چالش‌های متاورس

سویه‌های اخلاقی ورود به متاورس، یکی از دغدغه‌های جدی شرکت‌هایی است که زیرساخت لازم برای متاورس را آماده می‌کنند. پیشینه بهره‌گیری این شرکت‌ها از اطلاعات شخصی کاربران، نگرانی‌های کاربران درباره نقض حریم خصوصی و سرقت اطلاعات شخصی را در متاورس، دوچندان می‌کند. به‌صورت طبیعی، متاورس تقریباً همه زندگی کاربران را اسکن می‌کند و اطلاعات ریز و درشت از زندگی آن‌ها را در اختیار خواهد داشت.
تازگی فناوری متاورس، آن را با چالش فقدان پژوهش‌های کارآمد درباره پیامدهای فیزیکی و روان‌شناختی در کاربران نیز روبرو کرده است. بازی‌هایی که با هدست‌های حقیقت مجازی و حقیقت افزوده انجام می‌شوند، می‌تواند به افسردگی، احساس تنهایی و یا حتی خشونت و آزار به خود بینجامد. این فناوری همچنین می‌تواند ریسک‌هایی برای امنیت سیاسی، اقتصادی و فرهنگیِ جوامع گوناگون در پی داشته باشد.

تأمین انرژی پایدار برای زيرساخت متاورس، یکی از چالش‌های جدی است که حتی در صورت موفقيت، آسیب‌های زیست‌محیطی فراوانی دارد.

همچنین برای زندگی همگانی در متاورس، باید بین پلتفرم‌ها و سرویس‌های مختلف در سراسر متاورس، امکان تعامل‌ کامل وجود داشته باشد؛ مثلاً اگر قرار باشد شما اتومبیلی را که در یک وب‌سایت ساخته‌اید به محیط یک بازی ببرید، باید محیط وب‌سایت و محیط بازی، همسان شده باشند.

از بین رفتن لذت‌های فیزیکی، یکی از مهم‌ترین چالش‌های متاورس است؛ در ورای بسیاری از محدودیت‌های فیزیکی، لذت‌های شیرینی نهفته است؛ اما لذت‌ بردن از مسیر سفر، لذت تعمیر یک وسیله قدیمی، درس دادن و بازی کردن با بچه‌ها، تمیز کردن محیط زندگی، ورزش‌های صبحگاهی، قدم‌زدن‌های شبانه با دوستان و بسیاری از لذت‌های دیگر در متاورس محو می‌شود.

کارکردها و فرصت‌های متاورس

سرگرمی

در حال حاضر، بسیاری از سرگرمی‌ها را نمی‌توان در هر برهه‌ای از زمان یا در هر موقعیت‌ مکانی انجام داد. برای مثال، ساکنان مناطق استوایی نمی‌توانند در محل زندگی خود، تفریحات زمستانی را تجربه کنند. اما در متاورس هرگاه که مایل باشید یک اسکی بسیار با کیفیت را به‌صورت مجازی تجربه می‌کنید.

همچنین می‌توان تجربه‌ای دلنشین از حضور در کنسرت‌های موسیقی آنلاین را به‌دست آورد؛ می‌توان در هر کنسرتی حضور یافت و با همراهی دوستان، لحظه‌های ماندگاری را رقم زد. حتی می‌توان به کمک آواتار (Avatar)، یعنی یک نسخه شبیه‌سازی شده از خود، حضور باکیفیت‌تری را در این رویدادها تجربه کرد.

پیامد بهره‌گیری از آواتار در کنفرانس‌ها، ملموس‌تر است؛ آواتارِ افراد در جلسات حاضر می‌شوند و می‌توانند سرشان را برگردانند و به همکاران خود نگاه کنند؛ می‌توانند اظهار نظر کرده و نظرات دیگران را به چالش بکشند. همه این کارها را خود کاربر انجام می‌دهد.

خرید کردن، یکی از تفریحات و سرگرمی‌های جذاب، به‌ويژه برای بانوان است. معمولا نمی‌توان به کیفیت جنس در فروشگاه‌های آنلاین پی برد. گاهی اندازه لباس‌ها در خرید‌های آنلاین اشتباه از آب درمی‌آید. اما در متاورس می‌توان تمام اجناس را لمس کرد، آن‌ها را سنجید و بعد از کسب اطمینان، خرید. همچنین تمام طیف یک محصول، به صورت یک‌جا در متاورس قابل نمایش و ارائه است.

بازی

بازی‌های کامپیوتری، نزدیک‌ترین تجربه‌ی زیسته‌ی بشر از زندگی در متاورس است. در سال‌های اخیر، طراحان بازی‌های کامپیوتری کوشیده‌اند تا این بازی‌ها را از نظر گرافیکی، خدمات و قابليت‌ها به زندگی واقعی کاربران، نزدیک‌تر کنند. امکان خرید و فروش، شرکت در رویدادها، رقابت و هر چیز دیگری که در زندگی روزمره انسان‌ها جاری است کم‌کم به بازی‌ها نیز وارد شده است. 12.3 میلیون نفر از کاربران بازی فورت‌نایت در سال 2021م ، به‌صورت همزمان در یک تور موسیقی مجازی شرکت کردند.

بازی پوکمون گو (Pokémon Go)، که از واقعیت افزوده استفاده می‌کند و نیز فورت‌نایت (Fortnite)، دیسنترالند (Decentraland)، اکسی اینفینیتی (Axie Infinity)، سکند لایو (Second Live)، سَندباکس (Sandbox)، انجین (Enjin)، استار اطلس (Star Atlas) و همسایه من آلیس (My Neighbor Alice) از معروف‌ترین بازی‌های نزدیک به متاورس هستند و در بسیاری از آن‌ها همایش بازی‌گران، امکان‌پذیر است، زمین‌های مجازی، خرید و فروش می‌شود، در این زمین‌ها ساخت‌وساز صورت می‌گیرد و برای آن‌ها تبلیغ می‌شود.

اقتصادی

متاورس یک دنیای مجازی است و نمی‌توان در چنین دنیایی از پول فیزیکی استفاده کرد. برای دریافت درآمد به‌دست آمده در متاورس یا برای پرداخت هزینه چیزی که در متاورس خریداری می‌شود، پول یا ارز ویژه‌ای باید تعریف شود. امروزه بسیاری از توسعه‌دهندگان بازی‌های متاورسی استفاده از رمزارزها (Cryptocurrency) و بلاک‌چین (Blockchain) را بهترین گزینه برای نقل و انتقالات مالی می‌دانند؛ مثلاً کاربران بازی دیسنترالند برای خرید و فروش، از رمزارز مانا (MANA) استفاده می‌کنند. پلتفرم بازی دیسنترالند مبتنی بر بلاک‌چین است و کاربران می‌توانند زمین مجازی، لباس، اکسسوری مجازی و حتی اسامی خود را خرید و فروش کنند.

کاربران متاورس، از طریق توکن‌ها (Token) می‌توانند مالکیت خود بر دارایی‌ها را کنترل و مدیریت کنند. توکن‌های غیرقابل معاوضه (NFT)، توصیف‌کننده‌ی مالکیت یک دارایی دیجیتالی منحصر‌به‌فرد هستند. توکن‌ روی بلاک‌چین ایجاد می‌شوند و بی‌نیازی از بلاک‌چین اختصاصی، وجه تمایز آن‌ از کوین (Coin) است. مالکیت رمزارز با داشتن یک والِت (Wallet) یا دسترسی به کلید خصوصی ویژه‌ای فراهم می‌شود که مالکیت فرد روی بلاک‌چین را اثبات می‌کند. والت یا کیف پول ارز دیجیتال، یک برنامه نرم‌افزاری است که کلیدهای خصوصی و عمومی را در خودش ذخیره کرده و با اتصال به بلاک‌چین‌های مختلف، امکان ارسال یا دریافت ارز دیجیتال را فراهم می‌کند. اگر والت را شبیه یک حساب بانکی در نظر بگیریم کلید خصوصی، همان گذرواژه و کلید عمومی، همان شماره حساب است. کسانی که از رمزارزها استفاده می‌کنند، به یک کیف پول ارز مجازی نیاز دارند.

یکی از سرمایه‌گذاری‌های سودآور در متاورس، که امروزه امکان آن فراهم گردیده، خرید زمین است. این زمین در اصل، یک محیط مجازی است که واقعا خرید و فروش می‌شود. شیوه کار نیز همانند دنیای واقعی است و باید پولی را برای خرید یک زمین، هزینه کرد. امروزه توکن‌های مختلفی برای خرید زمین در دسترس کاربران قرار دارد که مهم‌ترین آن‌ها، MANA و BLOK است. مالکان زمین‌ها با صرف هزینه، امکانات مختلفی را در آن‌ها گرد می‌آورند تا به سود بیشتر برسند.

آموزشی

یکی از سودمندترین کارکردهای متاورس، سویه‌ی آموزشی آن است. تاکنون، بشر برای کسب مهارت و تخصص در یک حوزه‌ی خاص، می‌بایست صدها یا هزاران ساعت آموزش حرفه‌ای را سپری کند. این آموزش‌ها در قالب کلاس‌های آنلاین یا حضوری، کتاب‌، جزوه‌، آزمایشگاه و کارگاه به‌صورت پراکنده و در بسترهایی جدا از هم ارائه می‌شود. اما در متاورس برای آموزش در یک زمینه خاص و بهره‌گیری از دانش اساتید برتر، لازم نیست که سفر به مکان‌های دور، مطاله‌ی کتاب‌های قطور یا تماشای صدها ساعت فیلم آموزشی در دستور کار قرار بگیرد. در متاورس، همه آموزش‌ها در یک ساختار یکپارچه، دسته‌بندی می‌شود و به‌صورت مرحله‌ای در اختیار کاربر قرار می‌گیرد و او در زمانی سریع‌تر به برترین سطح تخصصی دست می‌یابد. چشم‌اندازی که از متاورس ترسیم شده به‌گونه‌ای واقعیت را شبیه‌سازی می‌کند که می‌توان دمای اتاقی را که استاد در حال تدریس است درک کرد یا گرد و خاک پراکنده در فضای اتاق را احساس نمود.

گردشگری

گردشگری مجازی، یکی از مهم‌ترین کارکردهای متاورس است؛ این کارکرد به‌ویژه با استقبال نهادهای دینی و مذهبی روبرو شده است. اخیرا کشور عربستان با اجرای طرحی، این امکان را فراهم کرده است تا مسلمانان جهان بتوانند در فضای متاورس به زیارت کعبه بروند، خانه خدا را ببیند، حجرالاسود را لمس کنند و در مسجد الحرام قدم بزنند.

کنشگری سیاسی و اجتماعی

سیستم حکمرانی و فعاليت‌های سیاسی می‌تواند در متاورس، پیگیری شود. مثلا در چارچوب سازوکار بلاک‌چین می‌توان رأی‌گیری‌هایی را سامان داد که امکان تقلب در آن‌ها به صفر مایل گردد. همچنین متاورس می‌تواند به توسعه پژوهش‌ها درباره کمک به کسب‌وکارها در دنیای واقعی، یاری برساند.

اداری و تجاری

فعاليت‌های کاری یک مجموعه اداری، تجاری یا خدماتی نیز می‌تواند در متاورس به‌صورت دورکاری، صورت پذیرد و همکاران فعال در یک شرکت می‌توانند با هم در یک دفتر مجازی کار کنند و از حضور یکدیگر بهره‌مند شوند. فیس‌بوک نرم‌افزار ایجاد اتاق‌کارهای مجازی را با نام «Horizon Workrooms» راه‌اندازی کرده که می‌تواند زیربنای خدمات همکاری اداری متاورس در آینده باشد.

کمپانی‌های حامی متاورس

شرکت فیس‌بوک (Facebook) که در سال 2004م با هدف راه‌اندازی یک شبکه اجتماعی برخط، در ایالات متحده آمریکا بنیان نهاده شد، امروزه نقش اساسی در پیش‌برد مفهوم متاورس دارد و با سرمايه‌گذاری چشمگیر در این حوزه می‌کوشد تا بستر فراهم آمده برای این شبکه اجتماعی را به دنیای مجازی یا همان متاورس تبدیل کند. در همین راستا، مدیرعامل فیس‌بوک به‌تازگی (2021م) نام این شرکت را به « Meta» تغییر داده و اعلام کرده است که با دانشگاه هاروارد، دانشگاه هنگ‌کنگ و دانشگاه ملی سئول در کره جنوبی به‌منظور مطالعه جنبه‌های ایمنی، برابری و اخلاقی متاورس همکاری خواهد کرد. متاورس از منظر مدیرعامل فیس‌بوک، بخش بزرگی از انقلاب رایانشی است که با ظهور گوشی‌های هوشمند و اینترنت موبایل آغاز شد و شرط موفقیت آن، همکاری با تمام شرکت‌هایی است که برای پیشبرد متاورس، آماده سرمایه‌گذاری هستند.

متاورس به یک زیرساخت بزرگ برای پیشرفت نیاز دارد و فیسبوک نیز به‌همین دلیل علاقمندی خود را به همکاری با شرکت‌های بزرگ فناوری و نرم‌افزار اعلام کرده است. متاورس در فناوری، نیازمند افزایش قدرت رایانشی، تصویرسازی سه‌بعدی، فناوری واقعیت مجازی، اتصال اینترنت و موارد احتمالی دیگر است.

شرکت چندملیتی مایکروسافت (Microsoft) که در سال 1975م در آمریکا بنیان نهاده شد و در زمینه فناوری دیجیتال و نرم‌افزار فعالیت می‌کند، به‌تازگی از برخی طرح‌های خود برای متاورس رونمایی کرده است. شرکت گوگل (Google) نیز در حال پیاده‌سازی رویکردی است که بر واقعیت افزوده برای اتصال دنیای دیجیتال و دنیای حقیقی تمرکز دارد. شرکت‌های انویدیا (Nvidia)، اپیک‌گیمز (Epic Games) و تنسنت (Tencent ) نیز برنامه‌‌‌های خود را بر اساس حرکت به‌سوی متاورس تنظیم می‌کنند تا در آينده‌ای نزدیک، سهم بیشتری در جذب یک میلیارد کاربر داشته باشند.

آینده متاورس و زندگی انسان

متاورس در آغاز راه خویش است. زبانی که امروز برای توصیف آینده به‌کار می‌رود همیشه در حال تغییر است و هنوز دگرگونی‌های بسیاری باید رخ دهد تا دریابیم واقعاً متاورس چیست و جامعه‌ی انسانی را به کجا می‌کشاند. گستره‌ی کاربرد متاورس و میزان اثرگذاری مثبت یا منفی آن بر تعامل انسان‌ها هنوز روشن نیست؛ اما از همین نشانه‌های آغاز راه می‌توان پیامدهای ژرف و گسترده‌ی متاورس را بر جامعه‌ی انسانی و سبک زندگی انسان‌ها دریافت. متاورس، افق‌های فناوری را در زندگی روزمره انسان درمی‌نوردد. متاورس در آینده به نسخه دیجیتال دنیای واقعی تبدیل خواهد شد. برخی در مقام ارائه چشم‌اندازی از متاورس، دنیایی مجازی را ترسیم می‌کنند که افراد با استفاده از عینک و هدفون ویژه، وارد آن می‌شوند؛ در این دنیای جدید می‌توان کار کرد، در کلاس درس حاضر شد، با دوستان قرار گذاشت و حتی لحظات دلنشینی را کنار اهرام ثلاثه یا اقیانوس آرام سپری کرد. در چنین محیطی، انسان‌ها از اینترنت، استفاده نمی‌کنند بلکه در آن، زندگی می‌کنند و با کاراکترهایی که از خود می‌سازند به‌گونه‌ای فعالانه‌تر، کارآمدتر و پیشرفته‌تر، انواع کنش‌گری اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی را تجربه می‌کنند.

همان‌گونه که امروز ناگزیر از به‌کارگیری فضای مجازی هستیم، به‌زودی متاورس نیز ضرورت خود را آشکار می‌سازد؛ اما متاورس یک گام مهم به‌سوی آمیختگی بیشتر انسان با فناوری، به‌ويژه در حوزه اجتماعی است و از این رهگذر، زیست‌جهان ویژه‌ای را برای کاربران خود می‌سازد که از سهم زیست سنتی و طبیعی آنان می‌کاهد. این پیامد، موجب شده است که بسیاری از اندیشمندان و پژوهشگران خواستار مواجهه فعال و خردمندانه با پدیده متاورس شوند.

منابع

• «آشنایی با متاورس یا دنیای ماورا»، وب‌سایت خبرگزاری صدا و سیما، تاریخ درج مطلب: 18 آذر 1400ش.
• «آیا ورود ایرانیان به دنیای متاورس امکان‌پذیر است؟»، وب‌سایت آموزشگاه عصر رایان‌شبکه، تاریخ بازدید: 10 دی 1400ش.
• بخشی‌پور، معصومه، «آیا جامعه جهانی، متاورس را می‌پذیرد؟»، وب‌سایت خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: 5 دی 1400ش.
• تائبی، حمیدرضا، «متاورس چیست و چگونه برای زندگی در Metaverse آماده شویم؟»، وب‌سایت شبکه، تاریخ درج مطلب: 5 دی 1400ش.
• «دلیل تغییر نام فیسبوک چیست؟»، وب‌سایت باشگاه خبرنگاران جوان، تاریخ درج مطلب: 15 آبان 1400ش.
• «زمین مجازی چیست و سرمايه‌گذاری در متاورس چگونه است؟»، وب‌سایت نبض فناوری، تاریخ درج مطلب: 6 دی 1400ش.
• سهرابی، شیرکو، «در فضای متاورس، طواف کعبه کنید / آینده تکنولوژی متاورس»، وب‌سایت اقتصاد آنلاین، تاريخ درج مطلب: 2 دی 1400ش.
• «متاورس چیست؟»، وب‌سایت تحلیلی خبری عصر ایران، تاریخ درج مطلب: 14 آذر 1400ش.
• «متاورس چیست؟»، وب‌سایت ره‌آورد 365، تاريخ بازدید: 10 دی 1400ش.
• «متاورس، دنیای بین تکنولوژی و واقعیت»، وب‌سایت باشگاه خبرنگاران جوان، تاریخ درج مطلب: 9 دی 1400ش.