مسجد نصیر‌الملک

مسجد نصیر‌الملک؛ بنای تاریخی مذهبی مربوط به دورۀ قاجار در شیراز.

مسجد نصیر‌الملک، مسجدی تاریخی است که ساخت آن به دوره قاجاریه می‌رسد. این مسجد در استان فارس و شهر شیراز قرار گرفته است. امروزه این بنا به یکی از پر‌طرفدار‌ترین مکان‌های تاریخی، مذهبی و گردشگری شیراز تبدیل شده است. این مسجد یکی از برترین مساجد ایران از نظر سبک معماری ایرانی است. مسجد نصیر‌المیک در سال ۱۳۵۸ش توسط انجمن آثار ملی و باستان‌شناسی ایران در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده است.

تاریخچه

مسجد نصیر‌الملک از جمله بنا‌های تاریخی است که میراث‌دار سنت‌های معماری زندیه^[۱] و قاجاریه است.^[۲] این مسجد در سال 1255ش به دستور پسر قوام‌‌الملک، میرزا حسن‌علی‌خان (حاکم فارس) ساخته شده است.^[۳] ساخت بنا 12 سال طول کشیده است.^[۴] نصیر‌الملک از طبقه اشراف بوده که بخش زیادی از املاک خود را به خیریه اختصاص داده است.^[۵] امروزه نوادگان نصیرالملک نیز مانند نیاکان خود، درآمد این مسجد را صرف امور خیریه می‌کنند.^[۶]

نام‌گذاری

علت نام‌گذاری این مسجد ساخته‌شدن این بنای تاریخی به دستور یکی از بزرگان سلسله قاجار، میرزا حسن‌علی ملقب به نصیر‌الملک بوده است.^[۷] این مسجد به مسجد صورتی نیز مشهور است.^[۸]

جغرافیا

مسجد نصیر‌الملک در شهر شیراز، محله گودعربان،^[۹] در جنوب خیابان لطفعلی خان زند و در کوچۀ نصیر‌الملک واقع شده است.^[۱۰] این مسجد دارای مساحتی برابر با ۲۹۸۰ متر‌مربع است که حدود ۲۲۱۲ متر‌مربع این مساحت به زیر‌بنای مسجد اختصاص دارد. ^[۱۱] این مسجد از بخش غربی به خانۀ مرحوم نصیر‌الملک، حمام نصیر‌الملک و امامزاده زنجیری محدود می‌شود.^[۱۲]

ویژگی

مسجد نصیر‌الملک، بنایی تاریخی است که جزء شاهکار‌های معماری و کاشی‌کاری دورۀ قاجار است.^[۱۳] از جمله ویژگی‌های بارز این مسجد آینه‌کاری، سقف‌های گنبدی، طاق‌ها و کاشی‌های منحصر‌به‌فرد است. ^[۱۴] همچنین استفادۀ خلاقانۀ معماران ایرانی از رنگ و نور در فضای این مسجد، فضایی ملکوتی را در این مکان معنوی به‌وجود آورده است. ^[۱۵] از دیگر ویژگی‌های بارز مسجد نصیر‌الملک کاشی‌کاری و سر‌ستون‌های سنگی منحصر‌به‌فرد آن است.^[۱۶]

معماری

معماری مسجد توسط محمدحسن معمار انجام شده است.^[۱۷] این مسجد از اجزایی مانند سردر و ورودی، یک صحن بزرگ، دو شبستان (تابستانی و زمستانی) و دو ایوان در شمال و جنوب حیاط تشکیل شده است.^[۱۸]

ورودی مسجد: ورودی این مسجد از طاق‌نمایی بلند تشکیل شده ^[۱۹] که سقف آن را با کاشی‌های هفت‌رنگ زینت داده‌‌اند. همچنین در‌های ورودی این مسجد، دو در بزرگ از جنس چوب است.^[۲۰] حیاط مسجد نصیر‌الملک به شکل چهار گوش است که حوض بزرگ مستطیل شکلی در وسط آن قرار دارد.^[۲۱]
شبستان: شبستان غربی یا شبستان زمستانه دارای پوششی آجری است. طاق این شبستان روی ستون‌های سنگی با طرح مارپیچ است.^[۲۲] همچنین این شبستان دارای هفت درگاه با هفت در چوبی است. ^[۲۳] این شبستان با کاشی‌ها و شیشه‌های رنگارنگ تزئین شده است. ^[۲۴]
شبستان شرقی معروف به شبستان تابستانه با مصالحی از جنس سنگ گندمک یک‌پارچه ساخته شده است. همچنین طاق و دیوار‌های این شبستان با کاشی‌کاری‌هایی به شکل گل‌‌و‌‌بته، نقوش اسلیمی و چند آیه از قرآن به خط ثلث، آراسته شده است.^[۲۵]
ایوان مسجد: ایوان اصلی همان ایوان شمالی است که به آن شاه‌نشین و طاق مروارید نیز گفته می‌شود. ^[۲۶] این ایوان در جلوی شبستان غربی مسجد قرار گرفته و ۶ متر عرض آن است و به‌وسیله هشت طاق‌نما از حیاط جدا شده و دارای هفت جرز آجری است. بر روی پیشانی طاق‌نما‌ها آیات قرآنی و نقش‌های گل و بوته از جنس کاشی ساخته شده است. ^[۲۷]

در معماری این مسجد از در و پنجره مشبک، ارسی و شباک به‌عنوان عناصری برای نور‌گیری این مسجد استفاده شده است.^[۲۸] کاربرد شیشه‌ها و کاشی‌کاری‌های رنگین در شبستان‌های مسجد نصیر‌الملک منظره‌های عرفانی و آرام‌بخش را پدید آورده است. ^[۲۹] نور در مسجد نصیر‌الملک عنصری مهم است که با عبور از بخش‌های متخلخل چوبی و شیشه‌های رنگی؛ ترکیبی از رنگ‌های مختلف را در فضای مسجد ایجاد کرده که سبب افزایش کیفیت معنوی و متافیزیکی فضا شده است.^[۳۰] مصالح به‌کاررفته در بنای مسجد عمدتاً از جنس آجر و گچ است. همچنین در پی ساختمان مسجد نیز از سنگ استفاده شده است.^[۳۱]

مرمت و بازسازی

مرمت این مسجد تاریخی با رعایت استاندارد‌های بین‌المللی، از سال‏‌ها پیش توسط موقوفه نصیر‌الملک آغاز شده و همچنان نیز ادامه دارد.^[۳۲]

کارکرد

مسجد نصیر‌الملک در شمار مساجد مشهور ایران و جهان است که امروزه بیشتر به‌عنوان مسجد - موزه فعالیت دارد.^[۳۳]

امکانات رفاهی

از جمله امکانات رفاهی مسجد نصیر‌الملک وجود پارکینگ‌‌های متعددی مانند استقلال، فرهنگ و طالقانی در خیابان پیروزی و فاصله اندکی از مسجد برای پارک خودرو‌های بازدید کنندگان و گردشگران است.^[۳۴]

مسیر دسترسی

برای سفر و بازدید از مسجد نصیر‌الملک لازم است در شهر شیراز به محله گود عربان رفته،^[۳۵] سپس در مسیر جنوبی خیابان لطفعلی خان زند با عبور از کوچۀ نصیر‌الملک به این مسجد رسید.^[۳۶] نزدیک‌ترین ایستگاه مترو به مسجد نصیر‌الملک در شیراز، ایستگاه ولیعصر است که با مسجد حدود ۱.۵ کیلومتر فاصله دارد.^[۳۷]

پانویس

پیوند به بیرون

فیلم کوتاه «مسجد نصیرالملک»، در وب‌سایت ایران من.

منابع

بخشوده، پریسا، «معجزه رنگ و نور در مسجد نصیرالملک شیراز»، اولین کنفرانس سالانه پژوهش های معماری، شهرسازی و مدیریت شهری، 1394ش.
«دنیای نور و رنگ در مسجد نصیر‌الملک شیراز»، وب‌سایت مجله گردشگری الی گشت، تاریخ بازدید: 6 آبان 1401ش.
شفیعی، الهه و همکاران، «جایگاه نور در مساجد دوره قاجار، نمونه موردی: مسجد نصیر‌الملک در شهر شیراز»، کنفرانس بین‌المللی مطالعات نوین در عمران، معماری و شهرسازی با رویکرد ایران اسلامی، 1396ش.
«مسجد نصیر الملک»، وب‌سایت کجارو، تاریخ بازدید 6 آبان 1401ش.
«مسجد نصیر الملک شیراز»، وب‌سایت هفت وادی، تاریخ بازدید: 7 آبان 1401ش.
«مسجد نصیرالملک رقـص نــور و رنـگ در شــاهکار بی نظــیر معــمـاری ایــرانـی»، وب‌سایت موقوفه نصیر الملک، تاریخ بازدید: 6 آبان 1401ش.
«مسجد نصیرالملک؛ زیباترین مسجد صورتی جهان !»، وب‌سایت سه کلیک، تاریخ بازدید: 7 آبان 1401ش.
«مسجد نصیرالملک شیراز؛ جشن شیشه‌های پر از راز»، وب‌سایت علی بابا، تاریخ بازدید: 6 آبان 1401ش.

[1] . بخشوده، «معجزه رنگ و نور در مسجد نصیرالملک شیراز»، 1394ش، ص1.

[2] . «دنیای نور و رنگ در مسجد نصیر الملک شیراز»، وب‌سایت مجله گردشگری الی گشت، تاریخ بازدید: 6 آبان 1401ش.

[3] . «مسجد نصیرالملک شیراز؛ جشن شیشه‌های پر از راز»، وب‌سایت علی بابا، تاریخ بازدید: 6 آبان 1401ش.

[4] . «مسجد نصیر الملک»، وب‌سایت کجارو، تاریخ بازدید 6 آبان 1401ش.

[5] . «مسجد نصیرالملک شیراز؛ جشن شیشه‌های پر از راز»، وب‌سایت علی بابا، تاریخ بازدید: 6 آبان 1401ش.

[6] .«مسجد نصیر الملک شیراز»، وب‌سایت هفت وادی، تاریخ بازدید: 7 آبان 1401ش.

[7] . «مسجد نصیر الملک»، وب‌سایت کجارو، تاریخ بازدید 6 آبان 1401ش.

[8] . «مسجد نصیرالملک؛ زیباترین مسجد صورتی جهان !»، وب‌سایت سه کلیک، تاریخ بازدید: 7 آبان 1401ش.

[9] . «مسجد نصیر الملک»، وب‌سایت کجارو، تاریخ بازدید 6 آبان 1401ش.

[10] . «مسجد نصیرالملک شیراز؛ جشن شیشه‌های پر از راز»، وب‌سایت علی بابا، تاریخ بازدید: 6 آبان 1401ش.

[11] . «مسجد نصیر الملک»، وب‌سایت کجارو، تاریخ بازدید 6 آبان 1401ش.

[12] . «مسجد نصیرالملک رقـص نــور و رنـگ در شــاهکار بی نظــیر معــمـاری ایــرانـی»، وب‌سایت موقوفه نصیر الملک، تاریخ بازدید: 6 آبان 1401ش.

[13] . «مسجد نصیرالملک رقـص نــور و رنـگ در شــاهکار بی نظــیر معــمـاری ایــرانـی»، وب‌سایت موقوفه نصیر الملک، تاریخ بازدید: 6 آبان 1401ش.

[14] . «مسجد نصیرالملک؛ زیباترین مسجد صورتی جهان !»، وب‌سایت سه کلیک، تاریخ بازدید: 7 آبان 1401ش.

[15] . بخشوده، «معجزه رنگ و نور در مسجد نصیرالملک شیراز»، 1394ش، ص1.

[16] . «مسجد نصیرالملک رقـص نــور و رنـگ در شــاهکار بی نظــیر معــمـاری ایــرانـی»، وب‌سایت موقوفه نصیر الملک، تاریخ بازدید: 6 آبان 1401ش.

[17] . «مسجد نصیر الملک»، وب‌سایت کجارو، تاریخ بازدید 6 آبان 1401ش.

[18] . «مسجد نصیرالملک رقـص نــور و رنـگ در شــاهکار بی نظــیر معــمـاری ایــرانـی»، وب‌سایت موقوفه نصیر الملک، تاریخ بازدید: 6 آبان 1401ش.

[19] . «دنیای نور و رنگ در مسجد نصیر الملک شیراز»، وب‌سایت مجله گردشگری الی گشت، تاریخ بازدید: 6 آبان 1401ش.

[20] . «مسجد نصیر الملک»، وب‌سایت کجارو، تاریخ بازدید 6 آبان 1401ش.

[21] . «دنیای نور و رنگ در مسجد نصیر الملک شیراز»، وب‌سایت مجله گردشگری الی گشت، تاریخ بازدید: 6 آبان 1401ش.

[22] . «مسجد نصیر الملک»، وب‌سایت کجارو، تاریخ بازدید 6 آبان 1401ش.

[23] . «دنیای نور و رنگ در مسجد نصیر الملک شیراز»، وب‌سایت مجله گردشگری الی گشت، تاریخ بازدید: 6 آبان 1401ش.

[24] . «مسجد نصیرالملک شیراز؛ جشن شیشه‌های پر از راز»، وب‌سایت علی بابا، تاریخ بازدید: 6 آبان 1401ش.

[25] . «مسجد نصیر الملک»، وب‌سایت کجارو، تاریخ بازدید 6 آبان 1401ش.

[26] .«مسجد نصیر الملک شیراز»، وب‌سایت هفت وادی، تاریخ بازدید: 7 آبان 1401ش.

[27] . «مسجد نصیر الملک»، وب‌سایت کجارو، تاریخ بازدید 6 آبان 1401ش.

[28] . شفیعی و همکاران، «جایگاه نور در مساجد دوره قاجار، نمونه موردی: مسجد نصیر الملک در شهر شیراز»، 1396ش، ص1.

[29] . بخشوده، «معجزه رنگ و نور در مسجد نصیرالملک شیراز»، 1394ش، ص1.

[30] . شفیعی و همکاران، «جایگاه نور در مساجد دوره قاجار، نمونه موردی: مسجد نصیر الملک در شهر شیراز»، 1396ش، ص1.

[31] . «مسجد نصیرالملک رقـص نــور و رنـگ در شــاهکار بی نظــیر معــمـاری ایــرانـی»، وب‌سایت موقوفه نصیر الملک، تاریخ بازدید: 6 آبان 1401ش.

[32] . «مسجد نصیر الملک»، وب‌سایت کجارو، تاریخ بازدید 6 آبان 1401ش.

[33] . «مسجد نصیر الملک»، وب‌سایت کجارو، تاریخ بازدید 6 آبان 1401ش.

[34] . «مسجد نصیر الملک»، وب‌سایت کجارو، تاریخ بازدید 6 آبان 1401ش.

[35] . «مسجد نصیر الملک»، وب‌سایت کجارو، تاریخ بازدید 6 آبان 1401ش.

[36] . «مسجد نصیرالملک شیراز؛ جشن شیشه‌های پر از راز»، وب‌سایت علی بابا، تاریخ بازدید: 6 آبان 1401ش.

[37] . «مسجد نصیر الملک»، وب‌سایت کجارو، تاریخ بازدید 6 آبان 1401ش.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۷]

[۱۸]

[۱۹]

[۲۰]

[۲۱]

[۲۲]

[۲۳]

[۲۴]

[۲۵]

[۲۶]

[۲۷]

[۲۸]

[۲۹]

[۳۰]

[۳۱]

[۳۲]

[۳۳]

[۳۴]

[۳۵]

[۳۶]

[۳۷]